Doğal ekosistemlerindeki ve tarım ekosistemlerindeki çeşitlilik gelecekte enstitünün üstleneceği rolleri ve sorumlulukları belirleyici kriter olacaktır. Uzun yıllar bünyesindeki araştırma ve üretim faaliyetlerini doğal kaynaklarıyla bütünlük ve denge içerisinde götürmüş olan enstitü gelecekte hem bu çizgisini sürdürüp hem de tarımsal araştırmaların ekolojik yönlerine ağırlık vererek bilimsel aktivitelerini yoğunlaştırabilir. Enstitü gerek tarımsal gerekse doğal biyolojik çeşitliliğinin zenginliği ve stratejik konumu dolayısıyla uluslararası düzeyde “sürdürülebilir tarım ve biyoçeşitlilik merkezi” olabilme niteliğindedir. Bu yönde geleceğe yönelik girişimler geliştirilebilir
Doğal biyolojik çeşitliliğin korunması yalnızca bulunduğu ekosistem içerisindeki yapı ve fonksiyonelliği açısından önemli olmayıp aynı zamanda gelecekte kalkınmada da çeşitli yararlar sağlaması açısından önemlidir. Kültüre alınarak beslenmede kullanımları, gıda sanayine hammadde, beslenme alışkanlıklarına getirdiği çeşitlilik, ıslah çalışmalarına hammadde, doğal pestisit eldesi, organik gübre, arazi ıslahı, çayır-mera bitkisi, süs bitkisi, tıbbi bitki, veterinerlik kullanımları, rekreasyonel kullanımları sayılabilecek potansiyel yararlarıdır. İlgili bilim çevreleriyle işbirliğine gidilerek endemik, nesli tehlikede, tehdit altında, nadir, hassas türlere özel bir dikkatle Alata ekosisteminin biyolojik çeşitliliğinin sınıflandırma çalışması tamamlanıp izleme ve değerlendirmeleri sürdürülmelidir.
Enstitünün biyolojik çeşit zenginliğinden ve geniş arazi yapısından kaynaklanan bitkisel atığı, eğitim-dinlenme tesislerinden ve lojmanlardan çıkan mutfak atığı da dikkate alındığında oluşan organik potansiyel kompost ünitesi kurularak kaynak kazanımı ve kaynak korunumu gerçekleştirilmiş olacaktır.
Alata ekosistemi içerisinde yöre çiftçilerine yaşamlarının bağlı olduğu doğal kaynak tabanıyla tarımsal aktiviteler ve sosyal iyileşme arasında bağlantı kurmalarını sağlayacakları bilinçlendirme çalışmaları için bir eğitim merkezi oluşturulabilir.
Türk tarımının canlı tarihi olan kuruluşun ilk yıllarından kalma sera, sebze yastıkları ve çevresindeki iki bina tarım müzesi ve biyoyoğun sebze bahçesi merkezi olarak düzenlenebilir.
Mutfak kullanımları ve tıbbi özellikleri olan doğal bitkilerden yaygın olarak bilinen ve tüketilenlerin biyomas hesabı yapılarak hasadı ve ambalajı yapılarak gerek enstitüden gerekse süpermarket zincirleri aracılığı ile satışları yapılabilir, cazip formlarda hazırlanan tanıtıcı broşürlerle kamuoyunun ilgisi çekilebilir.
Doğal ekosistemin alt sistemleri spesifik olarak ele alınıp taşıma kapasiteleri hesaplanarak geniş kapsamlı bir ekoturizm projesi çerçevesinde dört mevsime yayılan etkinlikler başlatılabilir.
Kamu kuruluşları, bilim çevreleri ve çevreci sivil toplum örgütleri ile işbirliği yapılarak Alata’da çevre şenlikleri, çevre yarışmaları, geleneksel ot böreği günleri gibi etkinlikler düzenlenebilir.
Öğrenci grupları için çevre kampı yapılarak çocuklarımızın ve gençlerimizin geleceklerinin bağlı olduğu tarım ve doğal ekosistemlerle tanışması, biyolojik zenginliklerimizi tanımaları, sevmeleri ve korumalarına katkıda bulunulabilir.
Alata yerleşimiyle. tarımıyla, doğasıyla bir bütündür. Bugün için uluslararası ve ulusal anlamda taşıdığı değeri ise yarım asırdan fazla bir süreye damgasını vuran devletin eline borçludur. Ancak 21. Yüzyılın başında bizatihi kendi varlığına yönelen baskılara ve yörenin yapılaşmayla gelen sorunlarına cevap bulmak durumundadır. Bunun için ekosistem yaklaşımlı bir tarımsal araştırma yönetimi gerekliliği vardır. 9.ekim.2000 itibariyle 1. Derecede Doğal Sit Alanı ilan edilmiş olması bu yönde yapılabileceklerin önünü açan ilk önemli adım niteliğindedir. Alata’nın ekolojik planlamasının yapılarak disiplinler arası tam bir katılım sağlanması, tüm iyi niyetlerin somut faaliyetlere dönüşmesi yöresel ve ulusal anlamda geleceğimiz için bir gereklilik, imza koyduğumuz uluslararası anlaşmalarla yasal bir yükümlülüktür.
