Ekolojik tarimda iÇ pazarin geliŞİMİ

Çizelge 1: Değişik Kökenli Kompostların Bileşimi

Kompostun kökeni	Kaynak	pH	Tuz (Ecmmhos/cm)	%							ppm
				CaCO3	O.M.	N	P	K	Ca	Mg	Fe	Mn	Zn	Cu
Kentsel atık	Anonim, 1980	-	-	-	39.0	0.93	0.25	0.18	-	-	-	-	-	-
Kentsel atık	Kovancı ve ark., 1985	7.5 8.5	1.2^**	-	9 15	0.10 0.12	0.7^*	0.3^* 0.4^*	-	-	-	-	109.6	677
Kentsel atık	Ateşalp, 1974 (Özü, 1991)	-	-	5-6	10-25	0.50 0.85	0.24 0.29	-	-	-	-	-	-	-
Kentsel atık	Gaur, 1992 (Anaç ve Okur, 1996)	-	-	-	-	1.5 2.0	1.0	1.5	-	-	-	-	-	-
Kentsel atık	Kowald ve ark., 1990 (Kocabaş ve ark., 1997)	7.7	4.6	-	-	0.94	0.33	0.57	-	-	-		072	109
Kentsel atık	Genç, 1998	-	-	-	-	0.5	0.1	0.6	-	-	-	-	-	-
Çay atıkları	Kacar ve ark., 1980 (Kacar, 1986)	-	-	-	-	2.67	0.17	1.40	-	-	-	-	-
Çiftlik-bahçe atık.	Dalzell veark. 1987	-	-	-	80	3.5	1.6	1.6	1.1	-	-	-	-	-
Çilek atıkları	Paydaş ve ark., 1991	8.1	-	14	2.1	0.58	68.8	606.5	-	-	-	-	-	-
Muz atıkları		8.0		14	2.1	0.22	61.0	856.4	-	-	-	-	-	-
Orman altı örtüsü	Özü, 1991	6.73	0.903	-	38.7	1.37	0.78	-	-	-	-	-	-	-
Saman		7.57	0.064	-	55.9	1.54	0.63	-	-	-	-	-	-	-
Mısır(sap,yaprak)		7.47	0.806	-	54.0	1.16	0.45	-	-	-	-	-	-	-
Muz atıkları	Şen ve ark., 1993	-	-	-	-	1.96	0.56	4.23	1.03	0.82	87.8	237.9	94.3	8.2
Fındık zurufu	Çalışkan ve ark., 1997	6.05 7.37	2.09 4.75	0.55 0.88	65.5 74.9	1.96 2.67	0.15 0.37	2.99 4.90	0.46 1.21	0.25 0.41	4187 7314	406 488	46 78	28 46
Tütün	Özgüven ve ark., 1997	-	-	-	-	0.686	0.052	0.90	-	-	1871.6	386.5	51.8	30
Çim atıkları	Özgüven ve Kaşka, 1997	-	-	-	-	3.024	0.278	1.15	-	-	2616.1	62.1	43.8	20.0
Ağaç kabuğu	Genç, 1998	5.8	-	-	-	0.56	0.175	0.45	0.53	0.125	-	-	-	-
Çay atıkları	Özgüven, 1998	-	-	-	-	1.4098	0.041	0.1	-	-	3025.1	523.1	27.1	22.1
Tarımsal atıklar	Anaç ve ark., 1999	7.6	1.15^**	14.11	68.7	1.43	0.009	1.24	0.605 ^***	0.078 ^***	-	-	-

* : age’de % P₂O₅ olarak verilen değerler %P olarak verilmiştir. *** : a.g.e.’de ppm olarak verilen değer %’ye çevrilmiştir.

** : % olarak verilmiştir. **** : a.g.e.’de mg/100 gr P₂O₅ ve K₂O olarak verilmiştir
Çizelge 2: Değişik Kökenli Çiftlik Gübrelerinin Bileşimi

Gübrenin kökeni	Kaynak	%					ppm
		N	P	K	Ca	Mg	Fe	Mn	Zn	Cu
Sığır gübresi	Anonim, 1980	0.50	0.25	0.43	-	-	-	-	-	-
Süt sığırı gübresi	Güzel, 1982	0.50*	0.10*	0.40*	0.25*	0.10*	50*	15*	20*	5*
Besi sığırı gübresi		0.70*	0.20*	0.45*	0.12*	0.10*	50*	-	20*	5*
Ahır gübresi	Kacar, 1986	0.92	0.36	0.96	-	-	-	-	-	-
Ahır gübresi	Anaç ve Okur, 1996	0.5-1.0	0.15-0.20	0.5-0.6	-	-	-	217.8	82.10	9.8
Taze sığır gübresi	Çalışkan ve ark., 1997	1.15	0.61	1.61	-	-	-	-	-	-
Çiftlik gübresi	Özgüven, 1998	1.1795	0.1673	0.9	-	-	2989.5	384.8	77.5	44
Sığır gübresi	Genç, 1998	0.6	0.4	0.5	0.25	0.1
Tavuk gübresi	Anaç ve Okur, 1996	2.87	2.90	2.35	-	-	-	-	-	-
Tavuk gübresi	Aydeniz ve Brohi, 1991 (Anaç ve Okur, 1996)	2.0	1.91	1.88	3.42	0.52	1347	333	120	31
Tavuk gübresi	Genç, 1998	0.9	1.1	0.85	3.30	0.26

* : a.g.e.’de kg/da olarak verilen değerler %’ye çevrilmiştir.

Çizelge 3: Değişik Kökenli Kompostların Yapımına İlişkin Çalışmalar

Kompostun kökeni	Kaynak	Kompost yapım yöntemi ve katkı maddesi	Kompostl. Süresi(ay)	Bulgular
Kentsel atık	Kovancı ve ark., 1985	-	6	Gübre olarak kullanılabilir bulunmuştur.
Orman altı örtüsü	Özü, 1991	Indore, Üre, TSP	14	Her türlü toprak koşullarında gübre olarak kullanılabilir bulunmuştur.
Saman		Indore, Üre, TSP	14
Mısır atıkları		Indore, Üre, TSP	14
Muz atıkları	Paydaş ve ark., 1991	Indore	7	Bileşimi çiftlik gübresine yakın ve gübre olarak kullanılabilir bulunmuştur.
Çilek atıkları			7
Çamyap.+ayçiçeği sap.+mısır koç.+hayvan güb.+toprak	Kılıç,1992	Basit yığın	4	Gübre olarak kullanılabilir bulunmuştur.
Muz atıkları	Şen ve ark., 1993	Basit yığın	12	Besin mad. eklenerek gübre gibi kullanılabilir bulunmuştur.
Mısır sapı	Türemiş ve ark., 1996	Değişik oranlarda ahır ve kümes gübresi	-	İdeal kompostun bileşimine sahip, gübre olarak kullanılabilir bulunmuştur.
Muz atıkları
Buğday sapı
Tütün atıkları
Ağaç kabukları	Benediktova ve Ammosova, 1995 (Anaç ve Okur, 1996)	Üre+TSP	2-12	Gübre olarak kullanıma uygun bulunmuştur.
Biçilmiş çim	Özgüven ve ark., 1997	Katlar halinde	4	Gübre olarak kullanıma uygun bulunmuştur
Fındık zurufu	Çalışkan ve ark., 1997	Indore, %1-2-4 Üre, taze sığır gübresi	15-18	Bileşimi eklenen katkı maddesine göre değişmekte, çiftlik gübresine yakın ya da daha zengin. Gübre olarak kullanılabilir bulunmuştur.
Ağaç kabukları	Genç, 1998	Basit yığın, % 1.5 üre	3	Saksılı bitkilerde kullanıma uygun.
Endüstriyel atık çamur	Tolay ve ark., 2000	Mısır sapı, torf	35-40 gün	Yetiştirme ortamında (harç karışımında) kullanıma uygun bulunmuştur

Çizelge 4: Değişik Kökenli Kompostların Tarımda Kullanımına İlişkin Çalışmalar

Kompostun kökeni	Kaynak	Uygulandığı alan (toprak-bitki)	Kullanıldığı miktar ton/da	Bulgular
Kentsel atık	Anonim, 1980	Siltlikum, siltlitınlı toprak	-	Toprağın gözenek hacmi, agregat stabilitesi ve tarla kapasitesinde artışlar saptanmıştır.
Kentsel atık	Kocabaş ve ark., 1996	Aluvyal, killitınlı toprakta, patlıcan, mısır	5-15	Ürün verimi ve toprak özelliklerini iyileştirmede etkili olmamış, tarımda kullanımı önerilmemiştir.
Kentsel atık	Yıldız ve ark., 2001	Kayısı	5 kg/fidan	Ürün verimi ve döllenme biyolojisine olumlu etkileri görülmüş, kapsamlı çalışmalar önerilmiştir.
Çeltik kavuzu	Parr, 1974 (Özü, 1991)	Çeltik	-	Ürün veriminde artışlar saptanmıştır.
Çiftlik atıkları	Kılıç, 1992	Şeftali	5-10	Toprağın biyolojik aktivitesi, organik madde ve amonyum azotunda artışlar saptanmıştır.
Muz atıkları	Şen ve ark., 1993	Cam serada, tınlı toprakta muz	30-90 kg/ocak	Verime etkisi çiftlik gübresine yakın bulunmuş, besin maddesi eklenmesi önerilmiştir.
Biçilmiş çim	Özgüven ve ark., 1997	Harç karışımında, çilek	1:4, 1:6 ‘lık harç karışımı	Verilen oranlarda kompost:kum+toprak karışımları erkencilik, verim ve kaliteyi olumlu etkilemiştir.
Mantar kompost atığı	Özgüven, 1997	Çilek	-	Erkencilik, verim ve kaliteyi olumlu etkilemiş, çiftlik gübresine alternatif gösterilmiştir.
Tütün atığı	Özgüven ve ark., 1997	Çilek	2-4	Üründe artış, çiftlik gübresinin yerine kullanılabilir
Bitkisel atıklar	Köse ve ark., 1998	Biber	5	Bitki gelişimi ve besin maddesi alımını mikorizadan az, çiftlik gübresinden fazla etkilemiştir.
Çay atık maddesi	Özgüven, 1998	Harç karışımında, çilek	1.1, 1:4, 1:8	Çiftlik gübresine alternatif olarak önerilmiştir.
Ağaç kabukları	Benediktova ve Ammosova, 1995 ( Anaç ve ark., 1999)	Aluvyal topraklar	10-30	Toprağın hacim ağırlığı azalmış, su tutma kapasitesi ve N,P,K içerikleri artmıştır.
Mantar kompost atığı	Birben ve ark., 1999	Harç karışımında, begonya	Harç karış.	Harç içinde %50’ye yakın oranda kullanılabileceği, yüksek tuz ve amonyum için önlem alınması gerektiği belirtilmiştir.
Kurutulmuş ot+ağaç kabuğu (+üre)	Fujiwara, 1996; ( Anaç ve ark., 1999)	Ağır killi toprakta, bağ	-	Bitki kök gelişimi, meyve rengi ve ağırlığı ile şeker içeriğinde arışlar saptanmıştır.
Bağ atıkları (mermer tozu+yapay gübre)	Kostov ve ark. 1995 (Anaç ve ark., 1999)	Serada salatalık	-	Üründe erkencilik, kök bölgesinde yüksek biyolojik aktivite, meyve nitrat içeriğinde azalma saptanmıştır.
Tarımsal atıklar	Anaç ve ark., 1999	Domates	30-60	Üründe %20 artış, toprak hacim ağırlığı, porozite ve katı madde hacminde artışlar saptanmıştır.
Çay atık maddesi	Kütük ve ark., 1999	Tınlı toprakta, ıspanak	2-4-6	Fosfor eklenmesi halinde çiftlik gübresine alternatif olarak kullanılabileceği belirtilmiştir.
Mantar kompost atığı
Fındık zurufu	Çalışkan ve ark., 2000	Tınlı toprakta, fındık	1.5-3.0	Verim ve kalite ile toprak özelliklerini çiftlik gübresine yakın veya fazla etkilemiştir.

SONUÇ VE ÖNERİLER
Topraklarımızın organik maddece yoksul, çiftlik gübresinin az bulunur ve pahalı olması, kompost ve yeşil gübre kullanımının ise bilinmemesi gibi nedenlerin yanında ekolojik tarımda bitki beslenmesinin organik kökenli gübrelerle yapılması zorunluluğu kompost yapım ve kullanımını hem geleneksel hem de ekolojik ürün yetiştiriciliği için önemli kılmaktadır. İncelenen araştırma bulgularına göre;

• 
  Tarımsal-bitkisel veya kentsel atıklar belli koşullarda çürütülüp kompost denilen organik gübreye dönüştürülebilmektedir.
  
• 
  Bu kompostlar, özellikle de tarımsal-bitkisel atık kompostları, bileşimleri, toprak ve bitkiye olan olumlu etkileriyle çiftlik gübresinin yerine kullanılabilir nitelikte bulunmuşlardır. Kentsel atık kompostlarının kullanımında ise dikkatli olunmalıdır.
  

- Kompost, ekolojik yetiştiricilikte kullanılacak ise katkı maddelerinin çiftlik gübresi, torf veya benzeri doğal kökenli organik maddelerden seçilmesine özen gösterilmelidir.

• 
  Kompostların bileşimi kullanılan materyal ve katkı maddesine göre değişebildiği için kullanılacağı toprak ve bitkinin özelliklerine dikkat edilmesinde yarar olacaktır.
  
• 
  Ülkemizde, değişik çeşitte ve bol miktarda tarımsal-bitkisel atık bulmak ve aile işgücü ile ucuz bir şekilde kompost elde etmek olanaklı olup, bu konunun üreticilere anlatılıp, öğretilmesi ve yaygınlaştırılmasının sağlanmasına gereksinim vardır.
  

KAYNAKLAR
AKDENİZ, R. C.,1997; Kompost Hazırlama Mekanizasyonu, ETO Eğitim Semineri, 17-18 Kasım, Bornova, İZMİR.

ANAÇ, D., B. OKUR, 1996; Toprak Verimliliğinin Doğal Yollarla Artırılması, Ekolojik (Organik, Biyolojik Tarım), ETO Derneği, (Ed. U. Aksoy, A.Altındişli), İZMİR.

ANAÇ, D., B. OKUR, Y. TÜZEL, S. TOKSÖZ, 1999; Organik Tarımda Kompost Kullanımının Domates Üretimi ve Toprağın Fiziksel Özellikleri Üzerine Olan Etkileri, EÜZF Toprak-Bahçe Bölümü, Bornova, İzmir

ANONİM, 1980; Şehirsel Çöp ve Katı Atıklardan Kompost Üretimi Fizibilite Etüdü, San. ve Tek. Bak. Bilim ve Teknoloji Dai. Bşk. ANKARA.

BİRBEN, H., G. ÇAYCI, C. KÜTÜK, 1999 ; Atık Mantar Kompostunun Begonya (Begonia semperflorenses) Bitkisi Gelişimi Üzerine Etkisi, Türkiye III. Ulusal Bahçe Bit. Kong. 14-17 Eylül 1999 Syf. 187-191, Ankara

ÇALIŞKAN, N., N. KOÇ, A. KAYA, T. ŞENSES, 1997; Compost Production from Hazelnut Husk, Fourth Int. Sym. Hazelnut, (Eds. A. I. Köksal, Y. Okay, N. T. Güneş), Acta Hort. 445 ISHS, 1997.

ÇALIŞKAN, N., N. ÖZENÇ, 2000; Zuruf Kompostunun Fındıkta Verim ve Kaliteye Etkileri (Sonuç Raporu), TKB, TAGEM, Fındık Araştırma Enstitüsü Md., GİRESUN.

DALZELL, H.V., A. J. BIDDLESTONE, K. R. GRAY, K. THURAIRJAN, 1987. FAO Soils Bulletin No.56, ROME.

EYÜPOĞLU, F., 1999; Türkiye Topraklarının Verimlilik Durumu, Köy Hizmetleri Gen. Md. Toprak ve Gübre Ar. Ens. Yay. Gn.Yay.No.220, Tekn. Yay. No.T-67, ANKARA.

GENÇ, Ç., 1998; Bitki Besleme-Meyve, Sebze, Bağ, Kivi, Süs Bitkilerinin Gübrelenmesi, Tarımsal Araştırmaları Destekleme ve Geliştirme Vakfı, Yay. No. 34, YALOVA.

GÜZEL, N., 1982 ; Toprak Verimliliği ve Gübreleme(Çeviri), (S. L. Tisdale, W. L. Nelson) Ç.Ü.Z.F. Yay. No. 168, Der. Kit. No. 13, Toprak Bölümü, ADANA.

HAKERERLER, H., N. ERYÜCE, D. ANAÇ, 1982; İzmir Halkapınar Çöp Fabrikasında Üretilen Ham Çöp Kompostunun Bor İçeriği Üzerinde Bir Araştırma, EÜZF Dergisi 19/2 say.51-55, İZMİR.

K
8
ACAR,B., 1986; Gübreler ve Gübreleme Tekniği, TC Zir.Ban. Yay. III. Basım, ANKARA.

KILIÇ, A.,1992; Katı Atıklardan Kompost Üretimi ve Kullanımının Yaygınlaştırılması Üzerinde Bir Araştırma (Y.Lis.Tezi), Ç.Ü. Fen Bilim. Ens.,Toprak Anb.d., ADANA.

KOCABAŞ, D., A. YARPUZLU, V. OĞUZER, A. TOK, M. ÖZEL, 1996; Evsel Çöp Kompostunun Tarımda Kullanılmasının Toprağın Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri ile Patlıcan ve Mısır Verimine Etkisi, Toprak ve Su Kaynakları Araş.Yıl., Köyhizmetleri Gen. Müd. APK Daire Bşk. Top. ve Su Kay. Ar. Şb. Md. Yay.No.102, ANKARA.

KOVANCI, İ., H. HAKERERLER, M. OKTAY, 1985; İzmir Halkapınar Çöp Fabrikasında Üretilen Ham Çöp Kompostunu Olgunlaştırma Yöntemi ve Bunların İçerdiği Besin Maddeleri Üzerinde Araştırmalar, Doğa Dergisi 9(1).

KÖSE, Ö., D. ŞİMŞEK, İ. ORTAŞ, Z. KAYA, N. SARI, 1998; Mikoriza İnokülasyonu, Kompost, Hayvan Gübresi ve Mineral Gübrelerin Biber Bitkisinin Büyüme ve Besin Elementleri Alımına Etkileri, M. Şefik Yeşilsoy Int. Syp. On Arid Region Soil, 21-24 September 1998, pg. 730-735. Menemen, İZMİR.

KÜTÜK, C., B. TOPÇUOĞLU, K. DEMİR, 1999; Toprağa Uygulanan Farklı Organik Materyallerin Ispanak Bitkisinde Verim ve Bazı Kalite Ögeleri ve Mineral Madde İçerikleri Üzerine Etkileri, A.Ü. Z.F.Dergisi,12, 31-36, ANTALYA.

ÖZBEK, N.,1970; Gübrelerin Etkili Bir Şekilde Kullanılmaları (Çeviri), A.Ü.Z.F. Yay.548, Ders Kitabı 180, ANKARA.

ÖZBEK, N.,1975; Toprak Verimliliği ve Gübreler(Gübreler-II), A.Ü.Z.F. Yay. ANKARA.

ÖZGÜVEN, A. I., 1997; The Opportunities of Using Mushroom Compost Waste in Strawberry Growing, Doğa Bilim Dergisi.

ÖZGÜVEN, A. I., 1997; The Oportunities of Using Tobacco Compost in Strawberry Grawing Third Strawberry Sym. (Eds. H.A. Th.Vander Schcer, F. Lieten, I. Dijkstra), Acta Hort. 439, Vol. 2, ISHS 1997, Pg.731-736

ÖZGÜVEN, A. I., N. KAŞKA, N. TÜREMİŞ, 1997; Effects of Grass Clipping Wastes on the Development, Yield, and Quality of Srawberry, Third. Int. Strawberry Symp, pg. 737-742

ÖZGÜVEN, A. I., 1998; Çay Atıklarının Çilek Yetiştiriciliğinde Kullanımı,Bahçe(1-2),47-53, YALOVA.

ÖZÜ, M. M. , 1991; Farklı Nitelikteki Bitki Artıkları Kullanılarak Kompost Oluşturulması Üzerine Bir Araştırma (Yük. Lis.). Ç. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Toprak ABD, ADANA.

PAYDAŞ, S., H. GÜBBÜK, N. KAŞKA, 1991; Muz ve Çilek Atıklarının Kompost Olarak Kullanılması, Derim Dergisi 8(2),Say.50-55, ANTALYA.

SEZEN, Y.,1980; Gübreler ve Gübreleme Ders Not., AÜZF. Toprak İlmi Böl. ERZURUM.

ŞEN, B., İ. DORAN, Z..KAYA, H. YILMAZ, 1993; Muz Ocaklarının Bakımı Sırasında Ortaya Çıkan Bitki Artıklarının Kompost Olarak Değerlendirilmesi Üzerine Araştırmalar (Sonuç Raporu), Alata Bahça Kültürleri Araştırma Ens. Erdemli, İÇEL

TOLAY, U., Y. YAVUZŞEFİK, M. TÜLAY, N. SÖĞÜT, 2000; Atık Çamurlarının Bitki Üretiminde Kullanılması Üzerine Araştırmalar, Türk. Agric. For. Vol. 24(2000) 705-712, TÜBİTAK, ANKARA.

TÜREMİŞ, N., N. KAŞKA, Z. KAYA, A. I. ÖZGÜVEN, 1996; Bazı Tarımsal Atıkların Kompost Yapmak Suretiyle Tekrar Kullanılma Olanakları, Tarım-Çevre İlişkileri Simpozyumu. S.171-178, 13-15 Mayıs, İÇEL..

TÜRÜDÜ, Ö. A., 1988; Bitki Beslenmesi ve Gübreleme Tekniği, KTÜ Rektörlüğü, MYO Gen.Yay.No.121, MYO Seri no. 6, TRABZON.

Y
9

ILDIZ, A., A. YILDIZ, D. KELEŞ, A. AYDIN, 2000; P. de Tyrinthe Kayısı Çeşidinde En Uygun NPK Gübre Dozlarının Belirlenmesi ve Bunların Döllenme Biyolojisi Üzerine Etkileri (Sonuç Raporu), TKB, TAGEM Bahçe Kültürleri Araştırma Ens. Erdemli, İÇEL.

EKOLOJİK TARIMDA BİRLİKTE EKİM (INTERCROPPİNG)’İN ROLÜ
Zekeriya AKMAN¹ , Burhan KARA ¹
ÖZET
Kimyasal sentetik ilaç ve gübrelemeye dayalı geleneksel tarım uygulamaları ile yüksek oranda verim artışı sağlanırken, bunların aşırı kullanımı sonucu maliyet ve çevre kirliliği de gittikçe artmaktadır. Aynı alan ve aynı zamanda birden fazla bitki türünün birlikte yetiştirilmesi anlamına gelen birlikte ekim (intercropping); geleneksel tarımın söz konusu problemlerini azaltabilecek, modern tarımla uyumlu ekonomik ve ekolojik bir tarım tekniği özelliği taşımaktadır.

Birlikte ekim; bitki türleri bakımından çeşitlendirilmiş bir tarım tekniğidir. Bu bitkisel çeşitlilik bazı zararlı böcek türlerinin yoğunluğunun azaltılmasında etkili olmakta, biyotik, strüktürel ve mikroklimatik farklılıklar nedeniyle bazı yabancı ot türleri ve patojenler ile ve bir çok nematod türü bu çeşitlilikten olumsuz etkilenmektedir.

Petrokimyasallara dayalı pestisit ve gübre kullanımını azaltan birlikte ekim, kimyasal ilaç ve gübrelemenin yasaklandığı, bunun yerine doğal mücadele yöntemleri ile doğal bitki besin maddelerinin kullanıldığı ekolojik tarım sistemleri içerisinde yer alabilecek bir tarım tekniğidir.