Ekolojik tarimda iÇ pazarin geliŞİMİ
EKOLOJİK TARIMDA TAVUK KÜMESLERİNİN PROJELENDİRİLME İLKELERİ
Yüklə 3,61 Mb.
|
EKOLOJİK TARIMDA TAVUK KÜMESLERİNİN PROJELENDİRİLME İLKELERİSalim MUTAF 1 , Sezai ALKAN1 , Nilgün ŞEBER1 GİRİŞ Tavuklara kümes yapmadaki amaç; çevrenin (iklimsel, yapısal, toplumsal) tavuklar üzerindeki olumsuz etkilerini ekonomik sınırlar içerisinde gidermek ve davranımlarına uygun daha rahat yaşam koşulları sağlamaktır. Kümeslerdeki çevre optimal sınırlarda tutulduğunda, genotipik potansiyelden ve yemden yararlanma artmakta, belirli zaman aralığında daha fazla verim elde edilmekte ve ölümlerden olan kayıplar daha düşük düzeylerde tutulabilmektedir. Kümeslerdeki çevrenin optimal sınırlarda ya da optimal sınırlardan olan sapmalarının en düşük düzeylerde tutulabilmesi için, yapısal ayrıntılara ek olarak, yapı elemanlarından olan ısı aktarımlarının da en ekonomik düzeylerde tutulması gerekir. Bu nedenle de, daha tasarım aşamasında bölgenin iklimsel koşulları ve tavukların biyoiklimsel istekleri dikkate alınarak, yapı elemanlarının yalıtım düzeyleri, yapının boyutları ve iç ayrıntıları belirlenmelidir. Kümeslerin projelendirilmesinde etkili olan en önemli etmenler ise, çevre ve işletme yönetimidir. Çevre ile ilgili etmenler; biyofiziksel (arazi yapısı, toprak, su, iklim ) sosyo kültürel (toplumsal yapı, eğitim, işletme büyüklüğü) ve ekonomik-teknolojik (girdi, çıktı, pazar, teknolojik olanaklar) çevredir.İşletme yönetimi var ise; iyi yönetici (bulunması, yetiştirilmesi ve tutulması zor) yeterli teknik eleman (üretim tekniklerini yönlendirme) ve yeterli uzmanlardan (bakım-yönetim) oluşur. TAVUKLARDA VÜCUT SICAKLIĞININ DURAĞAN TUTULMASI Tavuklarda, vücudun tüm tepkileri büyük ölçüde sıcaklığa bağlı olup, katalizör olarak etkide bulunan tüm hücre mayaları (ferment), ±1/2 Co’lik bir hoşgörü ile 41.7Co lik bir sıcaklık derecesine sahip olacak biçimde koşullandırılır. 41.7Co lik vücut sıcaklığı, ortam havası sıcaklığı ile ortamı çevreleyen yapı elemanları iç yüzeyleri sıcaklıklarından daha yüksek olduğunda (kış-geçiş mevsimleri) vücuttan sürekli olarak ısı kaybı, tersi olduğu koşullarda (sıcak bölgelerde yaz mevsimi) ise, vücuda sürekli olarak ısı yüklenmesi olmaktadır. Vücuttan olan ısı kaybı, oksidasyon yolu ile sürekli oluşan aktif bir ısı üretimi sayesinde karşılanarak, vücut sıcaklığı en uygun biçimde durağan tutulmuş olur. Vücut içinde yapılan bu ısı üretimi, sıcaklığın kimyasal yolla ayarlanması olarak adlandırılır. Söz konusu ısı üretimi, vücuttaki iç yanma olaylarını gösterir ve kümes içi iklimsel koşulların bir ölçüde etkisi altında kalabilir. Vücut tarafından ortama yayılan ısı miktarını arttırıcı ya da azaltıcı etkide bulunan, sıcaklığın fiziksel yolla ayarlanması işlemi de, buna sıkı sıkıya bağlıdır. Tavuklar yalnızca ısı aktarımı yönünden tepkide bulunmakla kalmaz, aynı zamanda organizmadaki olanakların elverdiği oranda az miktarda enerji kullanımını sağlayacak biçimde ısıl dengeyi de ayarlar (şekil 1). PROLELENDİRME İLKELERİ Tavukçuluk işletmelerinde ilk yatırım giderlerinin önemli bir bölümü kümes yapımı için kullanılmakta olup, bu amaçla ayrılan kaynakların çoğunlukla bilinçsiz olarak kullanılması, kümeslerden beklenen yararın sağlanamamasına neden olmaktadır. Kümeslerin projelendirilmesi, çoğunlukla bu konuda yeterli bilgi toplamadan, ön çalışmalar yapılmadan ve özellikle tavuk- çevre ilişkilerine gereken özen gösterilmeden yapıldığı için, istenilen amaca ulaşılamamaktadır. İklimsel Çevre Tavuk kümeslerinde iklimsel çevrenin denetimi, çoğunlukla tavukların dış hava koşullarına karşı korunmalarını sağlayan kapalı ya da açık alanlarda, sağlıklı bir tavuğun fizyolojik ısı gereksinimlerine büyük ölçüde yanıt veren iklimsel çevre koşullarının sağlanmasını amaçlar. Kümes içerisinde ya da gezinme alanında duyulan sıcaklık ve soğukluk duygusu aşağıdaki etmenlere bağlı olup, bunlar;
Termik konfor (ısıl gönence) üzerinde etkisi olan bu etmenler, en dar anlamıyla iklimsel bileşenler adıyla tanımlanır. İklim deyimi de, duyularımızla ayrımsanır hale getirilen her türlü atmosfer değişikliği olarak tanımlanır. Bu nedenle de, tavukların biyoiklimsel rahatlığını (konforunu) etkileyen olumsuz iklimsel etmenleri gidermek için, kümeslerde ısı-nem dengesi sağlanmalıdır (şekil 2). Yapısal Çevre Ekolojik tarımda tavuk kümeslerini projelendirirken ya da var olanları değerlendirirken, doğal koşullara uygun optimal yapısal çevrenin sağlanabilmesi için; tavukların hareket, koşma, sıçrama, yem alma, su içme, yumurtlama, rahatlık ve toplumsal davranımlarına yeterli alan ve iç ayrıntılar sağlanabilecek biçimde boyutlandırılmalı, ayrıca bakım- yönetim ve hijyenik koşullar da optimal sınırlarda tutulmalıdır. Bu koşulların sağlanabilmesi için de; yeterli taban alanı, doğal aydınlatma, altlıklı taban alanı, yeterli temiz hava ve su olmalıdır. Tavuk kümeslerinin amaca uygun, yeterli ve ekonomik olabilmeleri için de, tasarı aşamasında sürü varlığı ve sürü akım planı ayrıntılı olarak ortaya konulmalıdır. Sürü akım planı ise; civciv-piliç büyütme kümesleri ile üretim-anaç kümeslerinin ayrı ya da aynı, işletmenin üretim, kuluçkacı ve damızlıkçı olma durumuna göre belirlenmelidir.
Tavuklarla doğrudan ilgili olan ölçütler üç ana başlık altında toplanmakta olup, bunlar;
Teknik Belirteçler :
Bakım-Yönetim İle İlgili Belirteçler:
Doğrudan tavuklarla İlgili Projelendirme İlkeleri Tavuk kümeslerinden beklenen yararın ekonomik sınırlar içinde sağlanabilmesi için; kümeslerde-gezinme alanlarında iklimsel (sıcaklık, nem, hava hızı, gazlar), yapısal (yemlik, suluk, tünek, folluk, kum havuzları vb.) ve toplumsal (grup büyüklüğü, davranım ) çevre optimal sınırlarda tutulmalı ve iç ayrıntılar tavukların davranımlarına rahatlık sağlayacak biçimde amaca uygun olarak yapılmalıdır. Bu nedenle de, Ziraat Mühendisi kümesleri projelendirirken, matematiksel ve fiziksel düşüncelerin yanı sıra, konu olarak tavuğu alan termik (ısıl) fizyoloji ve tavuk davranım ilkeleri üzerine dikkatini ne kadar fazla toplar ise, projelendirme konusu ile ilgili yeteneklerini de, o oranda en iyi biçimde kullanmış olur. Tavukların doğal koşullardaki davranımlarına olanak verecek kümes boyutları ve iç ayrıntıları sağlanmalıdır. Kümeslerin projelendirilmesinde dikkate alacağımız tavuk davranımları ile ilgili göstergeler şekil 3 ‘de özetlenmiştir.
Kümeslerde barındırma yöntemine bağlı olarak, tavukların yürüme, koşma, sıçrama vb. hareketlerini sınırlandırmayacak biçimde iç ayrıntılar boyutlandırılmalı ve yeterli taban alanı sağlanmalıdır. Ekolojik tarımda önerilen barındırma sistemi, yoğun yerleşim sıklığı olmayan ( tavuk/10m2), yoğun yerleşim sıklığı olan ( tavuk/2.5m2) gezinme alanlı ya da gezinme alanı olmayan yerde barındırmadır. Gezinme alanı olmayan yerde barındırma sisteminde yerleşim sıklığı 7 tavuk/m2 dolayında olduğunda, en azından tabanın 1/3’ü altlıklı 2/3’ü ızgara olmalıdır (şekil 4, 5). Bunlara ek olarak yerde barındırmada, ızgara taban yerine katlı tünekli sistem uygulanmakta ve birim taban alana 9-10 tavuk/m2 olarak hesaplanabilmektedir (şekil 6). Yem yeme-su içme davranımları Kümes iç ayrıntılarına bağlı olarak yemlik ve suluk ayrıntıları ve boyutları tavukların yem yeme ve su içme davranımlarına uygun biçimde olmalıdır (şekil 7, 8 ). Tavuklara günün en az %30-50’sinde yem yeme-su içmeye olanak verecek biçimde düzenlenmelidir. Toplumsal davranımlar Tavuklardaki toplumsal davranımlarda, yürüme, koşma, eşinme vb. alanlar ile yemlik-suluk boyutları ve grup büyüklükleri etken olmaktadır. Sürüde üstünlük kuran tavuklar, yem yeme, su içme, dinlenme vb. yerlerde öncelikli olurlar. Üstünlük kurma linear olduğu gibi, linearda olmayabilir (şekil 9). Toplumsal davranımlardaki dengelerin sağlıklı oluşması ve verimi olumsuz yönde etkilememesi için grup büyüklüğü zorunlu olmadıkça 250 tavuğun üzerine çıkmamalıdır. Yüksek yumurta verimi ile saldırganlık arasında önemli bir ilişki olduğu gözlenmiştir. Aynı şekilde yerde barındırmada, yerleşim sıklığı büyük olan gruplarda (14tavuk/m2), yerleşim sıklığı düşük (7 tavuk/m2) olan gruplara göre saldırganlığın ve ölümün daha yüksek olduğu saptanmıştır.
Tavuklarda uyuma, yatarak, çift ayak ya da tek ayak üzerinde olur ve aynı zamanda daha fazla alana gereksinim duyarlar. Dinlenme zamanlarını, tünek üzerinde ve özellikle katlı tünekli sistemde ise, gündüzleri yüksekteki tüneklerde geçirmeyi yeğlerler. Bu nedenle de yeterli tünek-ızgara boyutu sağlanmalı ve tavuk başına tünek uzunluğu 15cm olarak hesaplanmalıdır (şekil 10, 11). Rahatlık ( konfor) davranımları Tavuklarda rahatlık davranımları; kum-hızar talaşı banyosu, kuyruk-kanat tüylerinin temizlenmesi, kanatlarını açıp germe, eşinme davranımları vb. dir (şekil 12). Yerde barındırmada, yerleşim sıklığı yüksek (12 tavuk/m2) gruplardaki tavuklar, yerleşim sıklığı düşük (6 tavuk/m2) gruplardaki tavuklara oranla daha uzun süre ayakta dururlar ve hareketli değillerdir. Kanat ve kuyruk tüylerini temizleme davranımları daha az sayıda olur. Eşinme için kumu hızar talaşına oranla daha fazla yeğlemektedirler. Altlık için en uygun nem oranı %35’tir. Altlık yüksekliği 10-15 cm olmalı, tavuklar için zararlı organizmaların gelişimine olanak vermemelidir. Folluk davranımları Folluk ile ilgili davranımlar, folluğun aranması, folluğun tanınması, folluk içinde yumurtlama, folluk içinde dinlenme ve folluğu terk etmedir. Tavuk follukta yumurtladıktan sonra, çoğunluk belirli bir zaman uyur. Bu nedenle, yeterli folluk alanı ve boyutu sağlanmalıdır. Folluklar bireysel olduğu gibi, grup follukları biçiminde de olabilir (şekil 13). Tavuklar grup folluklarını bireysel folluklardan daha çok tercih etmektedirler. Bireysel folluklarda her folluğa 3 tavuk, grup folluklarında her 50-60 tavuk için 1m2 folluk taban alanı hesaplanmalıdır. Hijyen Hastalıklardan koruyucu önlemler olup, kümesteki iklimsel-yapısal çevrenin optimal sınırlarda tutulması ile çok yakından ilgilidir. Altlığın kalitesi, gübre temizleme yöntemi, havalandırma vb. önlemler hijyenik koşulları olumlu yönde etkiler. Gübrenin temizlenmesi haftada en az bir defa yapılmalı ve amonyak düzeyi 4-5 ppm’i geçmemelidir. Bakım ( Özen- İşlevsellik) Bakımın doğal koşullara benzer olmasını etkileyen etmenler, barındırma yöntemleri ( ızgara tabanlı, tünekli, tüneksiz vb. ) ve iç ayrıntılar olup, iklimsel çevre denetimi, yemleme, sulama, folluk, gübre temizleme yöntemleri ve düzenekleridir. SONUÇ Kümeslerde maliyeti ekonomik sınırlarda tutabilmek için; binanın boyutları, yapı malzemesi seçimi, yemlik, suluk, ızgara, tünek, gübre temizleme ayrıntıları ve işlevsel planlama amaca uygun olarak yapılmalıdır. Birim canlı başına kümes maliyeti; M = ( Ba x Eyo x Mm ) +Em dir. Burada;
M = Birim canlı başına kümes maliyeti ( TL / birim canlı) Ba= Birinci derecede gerekli alan ( m2 / birim canlı ) Eyo = Kümeste etkin yararlanma oranı ( % ) Mm = Binanın m2 maliyeti ( TL/ m2 ) Em = Birim başına ekipman maliyeti ( TL/ m2) ‘dir. dir. 
 
  
 
( - ) MET.- BUH. ± KONV. ± KOND. ± RAD.=0 
( + ) ( - ) 
 
  
Şekil 1. Tavuklarda Vücut Sıcaklığının Dengelenmesinde Etkili Olan Etmenler  
QTİ + Qİ ± QBCR ± QPCR ± QH ± QMİS = 0    
QBCR 
     
        
QH Qİ  
  
QH QBCR 
 
QPCR  
  
QMİS 
QTİ
 
QPCR  
Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|