El-esmâul-hüSNÂ

ER-RABB

Allah Teâlâ şöyle buyurur:

"De ki: Allah her şeyin Rabbi iken ben Ondan başka Rabb mi arayacağım?"⁴⁵⁵

O, bütün kullarını çekip çevirerek ve çeşitli nimetler vererek terbiye edendir. Özel olarak da salih kullarını, onların kalblerini ruhlarını ve ahlaklarını düzeltmek suretiyle terbiye edendir.

Bu sebeple onlar çoğunlukla bu ism-i şerif ile O'na dua ederler. Çünkü onlar Cenab-ı Haktan bu özel terbiyeyi talep ederler. ⁴⁵⁶

Esma-i Hüsnâ Ve Manaları

1. ER-RAHMAN

Bağışlayan, Esirgeyen⁴⁵⁷

Ezelde bütün yaratılmışlar hakkında hayır ve rahmet irâde buyuran, sevdiğini, sevmediğini ayırt etmiyerek tekmil mahlûkâtını sayısız ni'metlere müstağrak kılan.

Bu ism-i şerîf rahmetten sıfat ma'nâsı ifâde ederse de ism-i has olarak kullanılmış ve Lâfza-i Celâle gibi Allahu teâlâ'dan başkasına söylenmemiştir. ⁴⁵⁸

"Rahman" Cenab-ı Hakk'a mahsus onun güzel isimlerindendir. Bir başkasının bu sıfatla isimlendi­rilmesi caiz değildir. Bu isim genellikle, besmelede "Rahman ve Rahim olan Allah'ın adıyla" dediğimiz gi­bi onun bir sıfatı olarak kullanılır. Fakat bazen "Rah­man arşı istiva etti" ayetinde olduğu gibi Allah'ın is­mi yerine de kullanılır.

Rahman sıfatı Allah'ın kendisiyle muttasıf oldu­ğu onun merhamet ve acımasına işaret eden bir isimdir. Lügatçılara göre "Rahman", "rahmet"ten türedikten sonra sonsuz merhamet sahibi, acıyan, acı­mada dengi olmayan kimse anlamını almıştır. Bun­dan dolayı Rahman kelimesinin tesniye ve cemisi ya­pılamaz. Başka bir dile tercüme edilemez. Çünkü bu isim Allah'a mahsus bir isimdir.

Rahman, Allah'ın Rahîm sıfatı gibi ta'zîm kipiyle kullanılır. Fakat Rahman, Rahîm'den daha şümullü ve tazim, ululuk bakımından daha büyüktür. Çünkü Rahman sigası Allah'ın nimet büyüklüğünü içine al­dığından, daha umumi mana ifade eder.

Rahman ismi, her ne kadar "rahmet" kelimesin­den türemiş olsa da sadece sıfat olarak değil hem isim hem de sıfat olarak kullanılır. Bunlardan birinin diğeri yerine kullanılması mümkündür. Nitekim Kur'ân'da iki şekilde de kullanılmıştır.

Kur'ân'-ı Kerim'de Allah'ın isimlerinden hiç biri­nin Lafza-ı Celalin yerine kullanıldığını göremiyoruz. Fakat bu isim lafza-ı Celalin yerine kullanılmıştır ve Kur'an-ı Kerim'de olup en fazla bu ismin kullanıldığı­nı görüyoruz.

Allahu Tealâ buyuruyor ki;

1. "(Ey Muhammed!) Böylece seni, kendilerin­den önce nice ümmetlerin gelip geçtiği bir ümme­te gönderdik ki, sana vahyettiğimizi onlara oku­yasın. Onlar Rahmanı inkâr ediyorlar. De ki: O be­nim Rabbimdir. Ondan başka İlah yoktur. Sadece O'na tevekkül ettim. Ve dönüş sadece O'nadır."⁴⁵⁹

2 "Meryem dedi ki: Senden, çok esirgeyici olan Allah'a sığınırım! Eğer Allah'tan sakınan bir kimse isen (bana dokunma)." ⁴⁶⁰

3. "Ye, iç gözün aydın olsun! Eğer inananlar­dan birini görürsen de ki: Ben çok merhametli olan Allah'a oruç adadım; artık bugün hiçbir insan­la konuşmayacağım." ⁴⁶¹

4. "Babacığım! Şeytana kulluk etme! Çünkü şeytan, çok merhametli olan Rahman'a asi oldu."⁴⁶²

5. "Babacığım! Rahman tarafından sana azap dokunup da şeytanın yakını olmandan korkuyo­rum." ⁴⁶³

6. "İşte bunlar, Allah'ın kendilerine nimetler verdiği peygamberlerden, Adem'in soyundan, Nuh ile birlikte (gemide) taşıdıklarımızdan, İbrahim ve İsrail (İshak vb.)'in soyundan doğruya ulaştırdığı­mız ve seçkin kıldığımız kimselerdendir. Onlara çok merhametli olan Allah'ın ayetleri okunduğun­da ağlayarak secdeye kapanırlardı."⁴⁶⁴

7. "Bunlar hiçbir haksızlığa uğratılmaksizın cennete, çok merhametli olan Allah'ın kullarına gı­yaben vadettiği Adn cennetlerine girecekler. Şüp­hesiz O'nun vaadi yerini bulacaktır." ⁴⁶⁵

8. "Sonra her milletten, Rahmana en çok asi olanlar hangileri ise çekip ayıracağız."⁴⁶⁶

9. "De ki: Kim sapıklıkta ise, çok merhametli olan Allah ona mühlet versin!" ⁴⁶⁷

10 "O gaybı mı bildi, yoksa Rahmanın katın­dan bir söz mü aldı?" ⁴⁶⁸

11 "Takva sahiplerini heyet halinde çok mer­hametli olan Allah'ın hızurunda topladığımız gün."⁴⁶⁹

12. "Rahman nezdinde söz ve izin alandan başkalarının şefaata güçleri yetmeyecektir." ⁴⁷⁰

13. "Rahman çocuk edindi' dediler." ⁴⁷¹

14. "Rahman için çocuk isnad ettiklerinden ötürü neredeyse o (sözün dehşetinden) gökler çatla­yacak, yer yarılacak ve dağlar yıkılıp darılacaktı."⁴⁷²

15. "Halbuki çocuk edinmek Rahman'ın şanı­na yakışmaz." ⁴⁷³

16. "Göklerde ve yerde herkes istisnasız, kul olarak Rahmana gelecektir." ⁴⁷⁴

17. "İman edip de iyi davranışta bulunanlara gelince, onlar için Rahman, (gönüllerde) bir sevgi yaratacaktır."⁴⁷⁵

18. "Rahman arşa istiva etti." ⁴⁷⁶

19. "Rahman'ın huzurunda sesler kısılır. Bu yüzden, fısıltıdan başka bir ses işitemezsin." ⁴⁷⁷

20. "O gün, Rahman'ın izin verdiği ve sözün­den hoşlandığından başkasının şefaati fayda ver­mez." ⁴⁷⁸

21. "Rahman (olan Allah, melekleri) evlat edin­di dediler. Haşa! O, bundan münezzehtir. Bilakis (melekler) lütuf ve ihsana mazhar olmuş kullardır."⁴⁷⁹

22. "(Resulüm!) Kafirler seni gördükleri za­man: "Sizin ilahlarınızı diline dolayan bu mu?" di­yerek seni hep alaya alırlar. Halbuki onlar, çok esir­geyici Rahmanın Kitabını inkar edenlerin ta ken­dileridir."⁴⁸⁰

23. "De ki: Rahmana karşı sizi gece-gündüz kim koruyacak? Buna rağmen onlar Rablerini anmaktan yüz çevirirler." ⁴⁸¹

24. "İşte o gün gerçek mülk (hükümranlık) Rahman'ındır. Kafirler için de pek çetin bir gündür o."⁴⁸²

25. "Gökleri, yeri ve ikisinin arasındakileri al­tı günde yaratan sonra Arş’a istiva eden (ona hük­meden) Rahmandır. Bunu bilene sor." ⁴⁸³

26-27. "Onlara: Rahman'a secde edin denildi­ği zaman: Rahman neymiş, bize emrettiğin şeye secde eder miyiz hiç?' derler ve bu emir onların nef­retini artırır."⁴⁸⁴

28. "Rahman'ın has kulları onlardır ki, yeryü­zünde tevazu ile yürürler ve kendini bilmez kimse­ler onlara laf attığında incitmeksizin, Selâm! der­ler (geçerler)." ⁴⁸⁵

29. "Kendilerine çok esirgeyici Allah'tan hiç­bir yeni öğüt gelmez ki, ondan yüz çevirmesin­ler." ⁴⁸⁶

30. "Sen ancak zikre (Kur’an’a) uyan ve gör­meden Rahman'dan korkan kimseyi uyarabilirsin. İşte böylesini, bir mağfiret ve güzel bir mükâfatla müjdele.” ⁴⁸⁷

31. "Elçiler dediler ki: Siz de ancak bizim gibi birer insansınız. Rahman, herhangi bir şey indir­medi. Siz ancak yalan söylüyorsunuz." ⁴⁸⁸

32. "Ondan başka tanrılar mı edineyim? Rah­man, eğer bana bir zarar dilerse onların (putların) şefaati bana hiçbir fayda vermez."⁴⁸⁹

33. "Dediler: "Vah bize, bizi kabrimizden kim kaldırdı? İşte Rahmanın vadettiği şey budur. De­mek peygamberler doğru söylemiş!" ⁴⁹⁰

34. "(Kur’ân) Rahman ve Rahim olan (Allah) ka­tından indirilmiştir." ⁴⁹¹

35. "Onlardan biri, Rahmana isnad ettiği kız çocuğuyla müjdelenince, hiddetlenerek yüzü sim­siyah kesilir."⁴⁹²

36. "Onlar, Rahmanın kulları olan melekleri de dişi saydılar. Acaba meleklerin yaratılışlarını, mı görmüşler? Onların bu şahitlikleri yazılacak ve sorguya çekileceklerdir." ⁴⁹³

37. "Ve dediler ki: Rahman dileseydi biz onla­ra tapmazdık. Onların bu hususta bir bilgileri yok­tur. Onlar sadece yalan söylüyorlar." ⁴⁹⁴

38. "Şayet insanların küfürde birleşmiş bir tek ümmet olması (tehlikesi) bulunmasaydı, Rahmân'ı inkar edenlerin evlerinin tavanlarını ve çıkacakla­rı merdivenleri gümüşten yapardık." ⁴⁹⁵

39. "Kim Rahmanı zikretmekten gafil olursa, yanından ayrılmayan bir şeytanı ona musallat ede­riz." ⁴⁹⁶

40. "Senden önce gönderdiğimiz elçilerimize (ümmetlerine) sor! Rahman'dan başka tapılacak tan­rılar (edinin diye) emretmiş miyiz?" ⁴⁹⁷

41. "De ki: Eğer Rahman'ın bir çocuğu olsay­dı, elbette ben (ona) kulluk edenlerin ilki olur­dum." ⁴⁹⁸

42. "Gaybde (içtenlikle) Rahman'a saygı göste­ren ve (Hakka) dönük bir yürek getiren herkesin (mükâfatı budur.) ⁴⁹⁹

43. "Rahman Kur'ân'ı öğretti." ⁵⁰⁰

44. "O ki birbiri ile ahenktar yedi göğü yarat­mıştır. Rahman olan Allah'ın yaratmasında hiçbir uygunsuzluk göremezsiniz. Gözünü çevir de bir bak, bir bozukluk görebiliyor musun?" ⁵⁰¹

45. "Üstlerinde kanatlarını aça-kapata uçan kuşları (hiç) görmediler mi? Onları (havada) Rah­man olan Allah'tan başkası tutmuyor. Şüphesiz O, her şeyi görmektedir." ⁵⁰²

46. "Rahman olan Allah'a karşı şu size yardım edecek askerleriniz hani kimlerdir? İnkarcılar an­cak derin bir gaflet içinde bulunmaktadırlar." ⁵⁰³

47. "De ki: (Sizi imana davet ettiğimiz) O (Allah) çok esirgeyicidir; biz O'na iman etmiş ve sırf Ona güvenip dayanmışızdır. Siz kimin apaçık bir sa­pıklık içinde olduğunu yakında göreceksiniz." ⁵⁰⁴

48. "Ruh (Cebrail) ve melekler saf saf olup dur­duğu gün, Rahman'ın izin verdiklerinden başkala­rı konuşmazlar, konuşan da doğruyu söyler." ⁵⁰⁵

Besmele Tevbe sûresinin dışında bütün sûrele­rin başında yeralmıştır. Ancak, Peygamber (sav)'e Tev­be sûresinin başına getirilmesi vahyedilmediği için söz konusu surenin başında zikredilmemiştir. Başın­da besmelenin yer almamasındaki hikmeti, Müşrik­lere Hudeybiye antlaşmasıyla verilen eman ve tanı­nan hakları kaldırması, münafıkların içyüzlerini or­taya çıkarmasıdır. Zira bu sure-i celile müşriklere tehditle başlıyor, onlara ültimatom veriyor. Dolayısıy­la bu tehditlerin başında Rahman ve Rahim sıfatla­rının yer aldığı besmelenin yer alması uygun düşmü­yor.

Neml suresinde ise sure-i celile'nin içinde yer alır.

"(Mektub) Süleyman'dandır, Rahman ve Ra­him olan Allah'ın adıyla (başlamakta)dır." ⁵⁰⁶

"Rahman" Kur'ân-ı Kerim'de, Fatiha sûresinde besmelenin söz konusu sureden sayılması halinde iki kere geçmektedir. Bu sıfat Fatiha sûresinin üçüncü ayetinde "O Rahman'dır, Rahîm'dir" şeklinde geç­mektedir.

Bakara sûresinde "ilahınız bir tek Allah'tır. O'ndan başka ilah yoktur. O, Rahman'dır, Rahîm'dir" ⁵⁰⁷ şeklinde geçmektedir.

Allah'ın "Rahman" sıfatı Râd ve İsra sûrelerinde birer kere zikredilmektedir.

"De ki: İster Allah de­yin, ister Rahman deyin. Hangisini deseniz olur. Çünkü en güzel isimler O'na hastır." ⁵⁰⁸

Rahman sıfatının en çok geçtiği sure Meryem sûresi olup, söz konusu surenin, 18, 26, 44, 45, 58, 61, 69, 75, 78, 85, 87, 88, 91, 92, 93, 96. ayetlerinde toplam onaltı kere, Tâhâ suresinin, 5, 90, 108 ve 109. ayetlerinde olmak üzere dört kere, Enbiya sûre­sinin 26, 59, 60, 63. ayetlerinde dört, Şuarâ sûresi­nin 5. ayetinde bir kere, Neml sûresinin 30. ayetinde olmak üzere bir kere, Yasin sûresinin 1, 15, 33, 52. ayetlerinde dört kere, Fussilet sûresinin 2. ayetinde bir kere, Zuhruf sûresinin 2. ayetinde bir kere, Zuhruf sûresinin 17, 19, 20, 33, 36, 45 ve 81. ayetlerinde ol­mak üzere 7 defa, Rahman sûresinin 1. ayetinde bir kere, Haşr sûresinin 2. ayetinde bir kere, Mülk sûre­sinin 3, 19, 20, 29. ayetlerinde olmak üzere dört, Nebe sûresinin 56 ve 57. ayetlerinde iki kere zikre­dilmiştir.

Halimi, "Rahman", hastalıkları ve sebebleri gide­rici manaya gelir, demiştir. Zira Rahman cin ve in­sanların kendisine kulluk etmesini emretmiştir. On­lara ibadet şekillerini öğretti. İbadetlerin sınır ve şart­larını onlara açıklamış ve beş duyu organının yanın­da akıl, düşünce ve bu ibadetleri yerine getirebilecek organlar ve bu organları kullanacak güç ve kuvvet vermiştir. Bundan sonra onları muhatap alıp, bir ta­kım sorumluluklar yüklemiştir. Onlara belli bir süre tanıyarak. Güçlerinin üstünde bir şey de yüklememiştir. Böylece, onların itiraz hakkı da kalmamıştır.⁵⁰⁹

Ebu Süleyman, "Rahman" kelimesinin kökü ve anlamı üzerinde ihtilaf edilmiştir" demiştir. Binaena­leyh acaba "Rahman" kelimesi "rahmet" kelimesinden mi türemiştir? Bu konuda bazı alimler onun "rah­met" kelimesinden türediğini söylemişlerdir. Ancak eğer rahmet kelimesinden türemiş olsaydı mevsufa yani merhamet edilene bitişmesi ve izafesi mümkün olurdu. Oysa ki "Rahim bi ibadihi" denildiği halde "Rahman bi ibadihi" denilmez. Çünkü bu söz bu şe­kilde söylendiği zaman Arap bunu duyduğunda ya­dırgar. Zira Arapça'da böyle bir kullanım yoktur. Fa­kat "rahmete rabbihim", "Rablerinin merhameti" biçi­mindeki bir ifadeyi yadırgamaz.

Nitekim Cenab-ı Hak bununla ilgili olarak:

"Rahman’a secde edin! denildiği zaman: "Rah­man da neymiş! bize emrettiğin şeye secde eder miyiz hiç!" derler ve bu emir onların nefretini ar­tırır." ⁵¹⁰ buyurmuştur.

Oysa ki ulemanın çoğunluğu Rahman kelimesi­nin "rahmet" kelimesinden türemiş olup, mübalağa siğasından olduğu görüşündedirler. Buna göre Rah­man, çok rahmet sahibi, pek merhametli, çok mer­hametli, sonsuz rahmet sahibi, merhamette eşi ve benzeri olmayan" anlamına gelir." ⁵¹¹

Nitekim Abdurrahmân b. Avf Peygamberimiz (s.a.v)'i şöyle derken işittim der. Resulullah (s.a.v.):

"Allah Tealâ: Ben Rahîm'i yaratan Rahman'ım. Ben ismimden isim çıkardım. Her kim ona ulaşırsa Ben de ona ulaşırım. Kim de rahmetini keserse Ben de ondan rahmeti keserim." buyurdu, demiştir. .

Ebu Süleyman el-Hattabı'ye göre Cenab-ı Hakk'ın "Rahman" ismi mahlukatın rızıklarına şamil, geçim­lerine, maişetlerine ve barış içinde yaşamalarına se­bep olan sonsuz acımasıdır ki Allah'ın bu sıfatı mü'minlere de kafirlere de, salihlere de salih olmayanla­ra da şamildir.

Gazali, Allah'ın "Rahman" isminin kesinlikle "rah­met" isminden türemiş olup "Allah" ismi yerine kulla­nılan ona en yakın isimdir, demiştir.

Rahman'dan anlaşılan diğer bir mana rahmetin bir çeşidi olup kullarına çok çok şefkat ve merhamet eden demek olup şu manalara da gelmektedir.

1. İcad: Yoktan varetme.

2. Hidayet: İmana erdirme ve mutluluğa sebep olma.

3. Ahirette mutluluğa erdirme.

4. Cenab-ı Hakk'ın mü'min kullarına kendine bakma nimetini vermesi.

Rahman, kullardan dilediğine hayır veren ve bi­zi Kitab-ı Mübini ile şereflendirendir.

Kendisinden başka ilah olmayan Rahman'a son­suz hamdü senalar olsun. O Rahman ki Kur'ân'ı öğ­retti. ⁵¹²

Allah Teâlâ şöyle buyurur:

"Hamd övme ve övülme, âlemlerin Rabbi olan Allah'a mahsustur. O, Rahmandır ve Rahimdir." ⁵¹³

"Şükreden ancak kendisi için şükretmiş olur, nankörlük edene gelince, o bilsin ki Rabbimin hiç bir şeye ihtiyacı yoktur, çok kerem sahibidir." ⁵¹⁴

"Allah, kendisine karşı (gelmekten) sizi sakındırıyor, Allah kullarına çok şefkatlidir." ⁵¹⁵

Büyük âlim Şeyh Abdurrahman İbn Nasır es-Sa'dî şöyle dedi: er-Rahmân, er-Rahîm, el-Berr, el-Kerîm, el-Cevâd, er-Rahîm ve el-Vehhab isimleri anlamları yönünden birbirine yakındırlar. Bunların hepsi Rabb Teâlâ'nın rahmet, iyilik, cömertlik ve keremle muttasıf/nitelendirilmiş olduğuna, hikmeti gereği bütün varlıkları kaplayan bağışlarının ve rahmetinin genişliğine delalet eder. Bu bağışlardan ve rahmetten özel olarak mü'minlerin daha bol nasibi ve hissesi vardır. Allah Tealâ şöyle buyurur:

"Benim rahmetim her şeyi kuşatmıştır. O'nu takva sahipleri için yazacağım." ⁵¹⁶

Nimetler ve ihsanın tamamı O'nun rahmetinin, cömertliğinin ve kereminin eseridir. Dünya ve ahiretteki bütün hayırlar O'nun rahmetinin eserlerindendir. ⁵¹⁷

İbnu Teymiyye:

"Oku! İnsana bilmediklerini belleten, kalemle (yazmayı) öğreten Rabbin, en büyük kerem sahibidir" ⁵¹⁸ âyetlerinin tefsirinde şöyle der: Allah Teâlâ insanı yarattığını haber verdikten sonra, mahlukatını nimetlendirdiğini ve onları övünecekleri mertebelere ulaştırdığını beyan etmek için kendisini en büyük kerem sahibi olmakla vasıflandırdı. Nitekim Yüce Allah şöyle buyurdu:

"Yaratıp, düzene koyan, takdir edip yol gösteren... yüce Rabbinin adını tesbih et." ⁵¹⁹

"Bizim Rabbimiz, her şeye hilkatini veren, sonra da doğru yolu gösterendir." ⁵²⁰

"Beni yaratan ve bana doğru yolu gösteren O'dur." ⁵²¹

Yaratma, başlamayı, kerem de sonuçlandırmayı ihtiva eder. Nitekim Fatiha sûresinde Cenab-ı Hak önce "Alemlerin Rabbi" dedi, sonra "Rahman ve Rahîm" dedi. "Kerem" lafzı, bütün iyilikleri ve övülecek şeyleri ihtiva eder. Murad olunan, sadece vermek değil, tam anlamıyle vermektir... Allah Teâlâ ism-i tafdil kalıbıyla ve lâm-ı tarifli olarak "el-Ekrem" olduğunu haber vermiştir. Bu, sadece Allah Teâlâ'nın en büyük kerem sahibi olduğuna delalet eder. Lâm-ı tarifsiz olarak "Ekrem" demiş olsaydı hasr ifade etmiş olmazdı. "Filandan veya falandan daha keremli" de demedi. Bu da O'nun keremin zirvesinde olduğuna, O'ndan daha yüksekte hiçbir şeyin olmadığına ve O'nda eksikliğin olamıyacağına delalet eder. ⁵²²

Rahmet Veya Merhametin Ma'nâsı:

Kalb yufkalığıdır. Sevdiklerimizden veya tanıdıklarımız­dan birinin veya her hangi bir mahlûkun sıkıntı ve ızdırap içi­ne düşmüş olduğunu öğrenince içimizde bir üzüntü duyar ve onun hâline acırz. İşte merhamet, kalbimizde böyle bir tees­sür ile başlar, bu teessürün tazyiki ile o zavallıyı sıkıntıdan kurtardığımız zaman, sona erer. Sâde acımak kâfi değildir. Acıyı giderip ferahlık vermeye muktedir olmak da lâzımdır. Filânca merhametlidir demek, acınacak hâdiseler karşısında müteessir olur, kederlenir demektir. Eğer o acıyı gidermeğe gücü yoksa, sâde kederlenmekle kalır, başkaca bir yardım yap­mak elinden gelmez. Bu hal ile noksan bir merhamettir. Am­ma falanca merhametlidir, düşkünlere el uzatır, onlara yardım etmekten, iyilik yapmaktan zevk alır, demek, merhamet ma'nâsının tam bir ifadesidir. Şu halde merhamet, iyilik yap­mağı istemek ve yeri gelince yapabilmek... Asıl makbul olan ve herkesin sevdiği ve övdüğü meziyet budur. Bu ifâdeye göre merhametde bir teessür ve infial vardır. Halbuki Allahu teâlâ infial ve tegayyürden münezzehdir. Çünkü bu haller mahlûk şanıdır. Onun için Er-Rahmân ism-i şerifi "irâde-i hayr" ma'nâsı ile tefsir edilmiştir, trâde bir infial değil, belki bir işi yapmak veya yapmamak şıklarından birini tercih etmek de­mektir. ⁵²³

İrâde-i Hayr Ne Demektir?

Ezelde henüz mahlûkât yaradılmamışken Allahu teâlâ ya­ratacağı bu mahlûkât hakkında önünden sonuna kadar, rahmet veya gazabından her hangi biri ile muamele yapmağa müsâvî surette kadir bulunduğu ve bunlardan her hangi birinin tercihinde "Niçin onu tercih ettin" diye O'na bir sual açacak üs­tün bir kuvvet bulunmadığı halde, bizzat kendisi -lütuf ve ihsan yolu ile- bütün mahlûkâtı hakkında rahmeti tercih ve il­tizam edip, onu kendi zât-ı mukaddesine bi'1-ihtiyar vâcib kıl­dı; rahmeti, ahlâk edindi. Bundan dolayı Allahu teâlâ tarafın­dan mahlûkâta ilk tecellî eden hüküm ve te'sir rahmetten iba­ret olmuştur. ⁵²⁴

Rahmetin Zıddı Gadab:

Rahmetin zıddı olan gadab, baştan ve birinci olarak ahlâkı İlâhî'nin muktezâsı değildir. Belki halkın isyanı ve verilen ni'metleri kendi istekleri ile kötüye kullanmaları neticesi olarak, ikinci derecede tecellî eden rabbani bir hikmettir. Öyle ya, âsîlere karşı gadabın hükmü olan mücâzat olmasa idi, so­nunda tâatle isyanın, îmanla küfrün, küfrân ile şükranın bir farkı olmamak lâzım gelirdi. Bu da hikmete uymayan bir ek­siklik olurdu.

Allahu teâlâ, bütün bu eşyayı rahmetiyle yaratmış ve ezelden beri kâffe-i muamelât rahmet üzerine akıp gelmiştir. Bu cümleden olmak üzere, insanları temiz bir fıtrat üzerine yaratmış ve onlara hadsiz hesapsız ni'metler vermiştir. Verdiği bu ni'metleri arttırma ve ebedîleştirme yollarını bildirdiği gibi, o ni'metleri kötüye kullanmak yüzünden zarar ve ziyana uğramak tehlikelerini de göstermiş, bu suretle kâr ve zarar yollarını açarak, bu yolların başında insanı serbest bırakmış ve fakat indirdiği kitaplar, gönderdiği peygamberler vasıta­sıyla kâr yoluna gidenlerin, rızasıyla karşılaşacaklarını, zarar yoluna sapanların gadabına uğrayacaklarını da önden haber ve­rerek kâr yoluna teşvik etmiştir, insanın ileride, ebediyet âle­minde karşılaşacağı ceza ve ihsanın, vukuundan önce bildiril­mesi ne büyük bir lûtuftur. ⁵²⁵

Öyle İse Sevgili Okuyucu!

Sen de serbestliği hayra kullan, kâr yoluna git ki, verilen ni'metlerden sana ziyan gelmesin, küfrân-ı ni'met etmiş olmayasın.

Bu ism-i şerîf hükmünce, Allahu teâlâ'nın lütuf ve ihsanı kapısında mahlukatın tek mümeyyiz vasfı, birbirleriyle kapı yoldaşı bulunmalarından ibarettir. O halde kendilerine yara­şan şey, birbirlerine değil, Allah'ın huzur-u azametinde hepsi bir hizaya gelerek, ancak O'na tapmaktır. ⁵²⁶