El-esmâul-hüSNÂ

Bilinmesi Gereken Şeyler

Birincisi; Allah Teâlâ'dan haber verme konusu ve O'nunla ilgili bilgiler, O'nun ismi ve sıfatları konusundan daha geniştir. Mesela, "Eş-Şey', el-Mevcûd, el-Kâimu bi nefsihi" kelimeleri Esmâ-i Hüsnâ'dan olmadığı halde bu kelimelerle de Allah Teâlâ anlatılmaktadır.

İkincisi; bir sıfatın eksik ve mükemmel kısımları varsa mutlak haliyle Allah'ın isimleri içine giremez. Çünkü mutlak/yalın hali hem kemali hem noksanlığı ihtiva eder. Bu sıfat ancak kemaliyle Allah'a izafe edilebilir. Mesela el-Mürid, el-Fail, es-Sâni' kelimeleri Allah'ın isimlerinden değildir. Bu sebeple es-Sani', el-Fail kelimelerini mutlak haliyle Allah'a isim vermek yanlıştır. O, "Fa'âlun limâ yürîd (dilediğini yapan)"dır. İrade ve fiil kısım kısımdır. Bu sebeple Cenab-ı Hak bunlarla kendisinden haber verirken fiil ve haber olarak mükemmellik ifade edeni kullanmıştır.

Üçüncüsü; bir fiili takyid ederek Allah Teâlâ'dan haber vermek, o fiilden mutlak bir isim türetmeyi gerektirmez. Bazı muteahhirun ulema bu konuda hataya düşmüşler ve el-Mudıl (saptıran, delâlete düşüren), el-Fâtin (imtihan eden, fitneye düşüren), el-Mâkir (tuzak kuran) gibi kelimeleri Allah'ın güzel isimlerine dahil etmişlerdir. Allah Teâlâ onların yakıştırmalarından beridir (uzaktır). Bu isimler, Esmâ-i Hüsnâ'dan olarak Allah'a nisbet edilemezler. Bunlar belirli ve hususi fiillerdir. Bu fiillerden Allah'a isim türetilemez.¹⁴³

Dördüncüsü; Esnıâ-i Hüsnâ, isimler ve sıfatlardan oluşmaktadır. Sıfat olmak isim olmaya mani değildir. Fakat kulların sıfatları böyle değildir. Onların sıfatları isim olmaya engeldir. Çünkü bu sıfatlar kullar arasında ortaktır. Bu ortaklık özel isim olmalarını engellemektedir. Halbuki Allah Teâlâ'nın sıfatları kendisine hastır.

Beşincisi, Allah Teâlâ'nın isimleri iki yönden değerlendirilir. Birincisi bu isimlerin bizzat kendileri, zatları yönünden değerlendirilmeleri, ikincisi bu isimlerin sıfatları yönünden değerlendirilmeleri. Bu isimler birinci değerlendirmede eş anlamlıdırlar, ikinci değerlendirmede farklı anlamlıdırlar.

Altıncısı; isim ve sıfat olarak Allah için kullanılanlar tevkifidir. Kur'an ve sünnette belirtilenlerle sınırlıdır. Allah Teâlâ'dan haber vermek ve O'nu anlatmak için kullanılanların tevkifi olması gerekmez. Mesela el-Kadîm, eş-Şey, el-Mevcud, el-Kâim bi nefsihi gibi... Esmâ-i Hüsnâ tevkifi midir veya nakle dayanmayan isimlerinden de bunlara dahil edilmek caiz midir, konusunda hakla batılı birbirinden ayıran en güzel söz budur.

Yedincisi; Allah Teâlâ için kullanılan isimlerden mastar ve fiil türetilerek bunlarla Allah Teâlâ'dan haber verilmesi caizdir. Es-Semi', el-Basîr, el-Kadîr örneklerinde olduğu gibi. Bunlar Allah Teâlâ'nın isimleri olmakla beraber Sem'/işitmek, Basar/görmek, kudret/güç yetirmek şekillerinde bunlardan fiil ve mastarlar türetilerek anlatım ve haber vermek maksadıyla kullanılabilirler. Nitekim ayette; "Andolsun ki Allah fakir, biz ise zenginiz diyenlerin sözünü Allah işitti." ¹⁴⁴ "Biz buna güç yetirmişizdir. Ve bizim gücümüz ne büyüktür" buyurulur. ¹⁴⁵ Ancak bu fiillerin müteaddi/geçişli olması gerekir. Lazım/geçişsiz fiil olursa onunla Allah'tan haber verilmez. Ondan ancak isim ve mastar yapılabilir. Mesela "Allah Hayy/diridir, denilir. Allah diri oldu, dirildi denilemez."

Sekizincisi; Allah'ın (c.c.) fiilleri, isim ve sıfatlarından meydana gelmektedir. Kulların ise isimleri fiillerinden meydana gelmektedir. Rabb Tebareke ve Teâlâ'nın fiilleri kemalinden kaynaklanır. Yaratıkların ise kemalleri fiillerinden kaynaklanır. Bir kimse bir işi mükemmel yaptıktan sonra o fiilden kendisine isim verilir. Rabb Teâlâ ise daima kemal sahibidir. Onun fiilleri kemalindendir. Onun için o fiili yapmıştır. Yaratıklar ise bir fiili işlerler ve neticede yaptıkları fiilin durumuna göre kemale ererler. ¹⁴⁶

Dokuzuncusu; sıfatlar üç türlüdür:

1. Kemal sıfatlar,

2. Noksan sıfatlar,

3. Kemal ve noksanlığı gerektirmeyen sıfatlar. Her ne kadar bu takdirî taksim, hem kemal hem de noksanlık ifade eden dördüncü bir çeşidi gerektirse de geçerli olan tasnif yukarıdaki şekildedir,

Rabb Teâlâ bu dört çeşidin üçünden münezzehtir ve birinci sınıftakilerle, yani kemal sıfatlarla muttasıftır/nitelendirilir. O'nun bütün sıfatları sadece kemal sıfatlardır. O, kemal sıfatlarının en mükemmellerine sahiptir. O'nun bir takım sıfatlara delâlet eden isimleri de en güzel ve en mükemmel isimlerdir. O'nun isimlerinden daha güzel isimler yoktur. Başka hiçbir isim O'nun isimleri yerine geçemez ve o isimlerin anlamını ifade edemez. O'nun isimlerinden herhangi birisini O'na ait olmayan başka bir isimle tefsir etmek eşanlamlı bir açıklama değil, bilakis yaklaşık bir izah ve anlatımdır.

Bu gerçeği anladığın zaman artık O'nun her kemal sıfatı için, en güzel, en mükemmel, mânâca en kapsamlı ve her türlü ayıp ve noksanlık şaibesinden en uzak ve münezzeh bir isim de olduğunu anlamış olursun. O'nun anlayış ve kavrayış sıfatlarını ifade eden isimleri var. El-Alîm, el-Habîr, es-Semi' ve el-Basîr bu sıfatlardandır. Bunların yerine el-Akıl, el-Fakîh, es-Semi', el-Basîr ve en-Nâzır denilemez. O'nun iyilik ve ihsan sıfatları olan er-Rahim ve el-Vedûd yerine eş-Şefûk gibi bir şey söylenilemez. Yine aynı şekilde el-Aliyy, el-Azim yerine er-Rafi' ve eş-Şerif denilemez. Keza el-Kerim yerine es-Sahî; el-Hâlik, el-Bârî, el-Musavvir yerine el-Fâil, es-Sânî ve el-Müşekkil; el-Gafûr ve el-Afüvv yerine es-Safûh ve es-Sâtir denilemez. Diğer isimleri de böyledir. Düşün ki onun sıfatları en mükemmel sıfatlar olduğu gibi, isimleri de isimlerin en güzelidir. Allah Teâlâ'nın kendisi için seçtiği isimlerden şaşma ve başka isimlere sapma. O, kendisini nasıl vasfediyorsa ve O'nun Rasûlü nasıl vasfediyorsa sen de O'nu o şekilde vasıflandır. Bunların dışına taşma, sıfatları iptal ve inkar edenlerin durumuna düşme. ¹⁴⁷