El-esmâul-hüSNÂ

12. EL-BÂRİ

Bir örneği olmadan canlıları yaratan. ⁷⁰⁰ Eşyayı ve her şeyin âzâ ve cihazını birbirine uygun ve mülayim bir halde yaratan. ⁷⁰¹

"İman edip sâlih ameller işleyenlere gelince, halkın en hayırlısı da onlardır." ⁷⁰²

Alimler "el-Buraye" bir model olmaksızın yarat­ma kelimesinin halk (yaratma) ve tasvir (şekil verme) kelimeleri arasında bir şey olduğunda icma etmişler­dir. Bu durum Esmâ-i Hüsnâ'nın tertibine de uy­gundur. Çünkü tertib "el-halik “el-bariu'l-musavir" şeklindedir. Bu durumda ise tasvir takdiren evvelce olup "Buraye" ise bunlar arasında geçmektedir.

"El-Bari", "Ber" veya "buru" mastarından gelmiş olup "bir şeyin diğer bir şeyden kurtuluşu, hoş olma­yan hastalık, kusur vb. şeylerden azade olma" mana­sına gelip, hastalıktan bir kimsenin kurtulması veya borçlunun borcunu eda etmesi halinde bu kelime kullanılır. İşte bundan dolayıdır ki Allah'ın bu güzel ismiyle Cenab-ı Hakka bela, musibet ve afetlerden kurtulmak için dua ederiz.

El-Bari'nin mahlukâtın özünü afetlerden koru­ması manasına alınması da muhtemeldir. Hatta bu kelimeyi takdir ve ilk yaratılış metafizik aleminden, fizik alemine geçiş anlamına almak da mümkündür.

Alimler, Haşr sûresinin son ayetindeki yarat­makla ilgili Halik, Bari ve Musavvir isimleri arasındaki farkı; Halik, yaratılacak şeyin bütün ayrıntıları­nı bilip takdir eden, projelendiren, Bari, bunu fiilen uygulama sahasına koyup meydana getiren, Musav­vir kendine has özelliklerini verendir, şeklinde belirt­mişlerdir. ⁷⁰³

Ayrıca fiil ve sıfat sigalarıyla "yaratmak, beri ol­mak" manasında Allah'a nisbet edilmektedir. ⁷⁰⁴

Her şeyin vücûdu mütenâsip, yâni âzası, hayat cihazları ve anâsırı keyfiyet i'tibariyle birbirine uygun ve yaraşık ola­rak yaratıldığı gibi, her şeyin hizmeti ve faydası umumî ahenge uygun yaratılmıştır. Öyle ki, bütün eşya birbirine lâzım ve mülayim ve bu namütenahi âlemler gûyâ ki, bir tek makina imiş gibi her şey, bir şey için ve bir şey, her şey içindir. ⁷⁰⁵

Kula Gereken Şey:

Hilkatin bu kânununu örnek tutarak kendisine bağışlanan kuvvetleri yerli yerinde ve yaradılış i'tibariyle vazîfesine uy­gun olarak kullanmak, bunun hilâfına hareketten sakınmak­tır. Meselâ:

Allah'ı bilmek için verilen akıl ve fikri, O'nu inkâr yolunda kullanmak tamamiyle çarpık ve ters bir muame­ledir. Umumî âhenge aykırı bir yoldur. ⁷⁰⁶

13. EL-MUSAVVİR

Varlıklara şekil ve özellik veren⁷⁰⁷ Tasvir eden, her şeye bir şekil ve hususiyet veren. ⁷⁰⁸

"Sizi rahimlerde dilediği gibi şekillendiren O dur." ⁷⁰⁹

İnsanı çeşitli şekillerde yaratan, bazısını bazı­sından farklı şekiller, hacimler, renkler yaratarak ayırıp birbirlerini tanımalarını sağlayan Cenab-ı Hakk'ı her türlü noksanlıklardan uzak tutarız. Bizi rahim­lerde safha safha şekillendiren Allah, her türlü nok­sanlıklardan münezzehtir.

Kur'ân-ı Kerim'de, kainattaki bu kadar varlığın ve yeryüzündeki milyarlarca insan genellikle "halk, ibda, fatr" gibi kelimelerle ifade edilirken, bu varlıklar birbirine benzemesine rağmen bunlar arasında ince farklılıklar gösteren maddi ve manevi özellikler veril­mesi "tasvir" köküyle ifade edilmiştir." ⁷¹⁰

Bu şekil verme, atomların ve daha önce yaratılan unsurların tamamlanmasıyla meydana gelmiştir. Bu tasvir, insanoğlunun "elest" bezminde Cenab-ı Hak tarafından "Ben sizin Rabbiniz değil miyim?" şek­linde kendi nefislerinin şahit tutulmasıyla tamamlan­mıştır.

Şehadet "fizik" aleminde suretlerin terkibi, Al­lah'ın dilemesiyle ilk yaratılıştaki "ahsen-i takvim" durumu üzere tamamlanmıştır.

İşte bununla ilgili olarak Necm süresindeki şu ayetlerini şöyle bir düşünelim:

"Öldüren de dirilten de O'dur. Şurası muhak­kak ki (rahime) atıldığında nutfeden, erkek ve di­şiden ibaret olan iki çifti O yarattı. Şüphesiz ki tekrar diriltmek de O'na aittir." ⁷¹¹

Acaba buradaki tekrar diriltmekten maksat ne­dir? Konuyla ilgili olarak Fahreddin Razi, Mefatihu'l-Gayb adlı tefsirinde diyor ki: "Uzun bir tefekkürden sonra bu sorunun cevabı tekrar dirilmekten maksat, insanın ruhunun kendisine üfürülmesi ve yüce olan nefsin karanlık ve kesif olan bedene karışması şek­linde olması muhtemeldir. İşte Allah, ruhun bedene üfürülmesiyle insanı kerim, değerli bir varlık kılmış­tır."

Hadis-i şeriflerde geçtiği üzere rahimlerde tasvir tamamlandığı gibi ruhun üfürülmesiyle de tasvir gerçekleşmiştir. Nitekim Nevevi'nin şerhettiği Sahih-i Müslim'in kader bahsinde rivayet edildi ki Resulullah (s.a.v.):

"Nutfeden kırk iki gece geçtikten sonra Allah, bir melek gönderdi ve nutfeyi şekillendirdi ve onun kula­ğını, gözünü, cildini etlerini ve kemiklerini yarattı, son­ra da melek:

"Ya Rabbi! Bu erkek mi olsun yoksa dişi mi?" dedi. Allah da dilediği şekilde hüküm verdi. Me­lek de o hüküm üzere onu yazdı." buyurdu.

Yine Resulullah'tan gelen diğer bir sahih hadis­te Resulullah (s.a.v.) şöyle buyurmaktadır:

"Sizden biri annesinin karnında kırk gün nutfe olarak yaratılıp toplanır. Sonra bir kan pıhtısı olur, sonra bunun gibi bir çiğnem et parçası olur. Sonra ilgi­li melek gönderilir ve ona ruh üfürülür."

Nitekim ayetlerdeki "Sonra biz onu başka bir şekilde yaratırız" ifadesi nutfenin kan pıhtısı olma­sından ve kan pıhtısının et olmasından ve ete kemik giydirilmesinden önce ruhun üfürülmesidir, denildi. Bununla diğer bir yaratılış gerçekleşir yahut ruh üfürülür, diğer yaratma meydana gelir. İnsan böylece diğer canlılardan ayrılır.

Sonra "en-Neşetü'l-uhra"nın ruhun üfürülmesi şeklinde anlaşılması da mümkündür. Ayrıca "en-Nevşetü'l-Uhrâ" haşr için tahsis edilmiştir. ⁷¹²

Allahu teâlâ her şeye bir suret, bir hususiyet vermiştir. Her şeyin kendine göre bir şekli, dıştan görünüşü vardır ki, başkalarına benzemez. Meselâ insanlar, tamamiyle birbirinin ayni iki insan yoktur. Bir çok yerleri birbirine benzese bile, mutlaka benzemeyen tarafları da bulunur, insanların yüzlerindeki alâmetler hep birbirinin ayni olduğu halde, tıpkı tıp­kısına iki insan görülmez. Bundan daha garibi, parmak uçla­rındaki çizgilerdir. Bu çizgiler, insanların sayısı kadar deği­şip gidiyor ve hiç biri ötekine uymuyor. Şu halde insanın hiç taklit olunamıyacak imzası bastığı parmaktır.

Bu ism-i şerif hükmünce eşya biribirinden temayüz etmiş, seçilmiştir. Bunlar Allahu teâlâ'nın ne büyük rahmet ve hik­metidir. Eşyayı biribirinden ayıran hususiyetler olmasaydı ve meselâ hayvanlar ve insanlar birbirinden seçilmemiş olsaydı, ne facialar olurdu. ⁷¹³

Yaratmak Kelimesinin Hakikî Ma'nâsı:

Bu üç ism-i şerif Allahu teâlâ'nın yaratıcılık sıfatını ifade ediyor. Allahu teâlâ bu sıfatının en canlı ve açık izlerini, ni­şanlarını insanlarda yaratmıştır. Allahu teâlâ'nın verdiği kud­ret ve bilgi ile insanlar birçok şeyler icat ediyor, meydana ko­yuyorlar. Ancak ellerindeki bu kudretin hakikî kıymet ve öl­çüsünü tâyin edemediklerinden, onu yaratıcı bir kudret sanı­yorlar. Halbuki bu yaratıcı bir kudret değildir. Bunu izah için, insan kudreti ile yapılmış bir misâl alalım: Diyelim ki şurası boş, pis, ıssız ve korkunç bir arsa idi, üzerine bir fabrika ku­ruldu, şimdi orada yepyeni bir hayat dirildi. Etraf tertemiz.. Fabrikanın içi dışı pırıl pırıl yanıyor. Makinalar harıl, harıl çalışıyor... Diyelim ki, bir un fabrikası. Bir taraftan çuval çu­val buğday giriyor, öbür taraftan çuval çuval un çıkıyor. En son bilgilere göre yapılmıştır. Siyah renkli elbisenizle, fabri­kanın altını üstünü her tarafını gezip dolaştığınız halde üzeri­nizde bir toz zerresi görülmüyor.. Evvelce yokken var olan ve bugün mahsul veren bu fabrika nasıl vücûda gelmiştir, ne gibi safhalar geçirmiştir, ne kadar insan emeği sarfedilmiştir? Şunları kısaca bir düşünsek; evvelâ mühendisler gelmiş, arsa üzerinde kurulacak fabrikanın eb'âdını, temel yerlerini, duvarlarını, kapısını, penceresini, irtifâını, çatısını, bacasını, hulâsa bütün tereffuatını ölçmüşler, biçmişler, hesaplamışlar, krokisini çizmişler, plânını yapmışlar, kâğıt üzerinde gölgesini, alçıdan resmini hazırlamışlar. Sonra malzeme yı­ğılmıştır, îşçiler, ustalar, mimarlar gelmiş.. Hazırlanan plân uyarınca yerleri düzeltilmiş, temelleri açmış, aylarca ve belki de senelerce çalışarak arsa üzerine fabrikanın asıl gövdesini kurmuşlardır. Daha sonra sıvacı gelmiş sıvamış, boyacı gel­miş boyamış, her iş bitmiş.. Fabrika kendine mahsus olarak evvelce hazırlanmış olan şeklini temâmiyle almıştır. Bundan sonra açılış merasimi ve faaliyet..

Demek ki, insanlar bir şey yapmak için her türlü bilgiden sonra, malzemeye, zamana, işçiye, yardımcıya, bir takım âlet ve edevata muhtaçtırlar. Yapacakları herhangi bir şey için, bol malzeme, bol zaman, sonra çeşitli ihtisas sahibi mühen­disler, ustalar, işçiler, işte insanlarda bir şey yapmak kudreti böyle bir takım şartlara bağlıdır. Bu şartlar tamamlanmayınca hiçbir şey yapamazlar. Onun için bu kudrete yaratıcı denmez. Yaratıcı kudret hiçbir kayda, hiçbir şarta tâbi değildir.

Allahu teâlâ bir şeyi yaratırken örneğe, maddeye, müdde­te, yardımcıya, âlet ve edevata muhtaç değildir. O, bir işi yap­mak isteyince sadece ona "Ol!" der. O da hemen oluverir. Baş­ka hiçbir şeye muhtaç olmaz. Yerleri, gökleri her şeyi yalnız bir istemesiyle, sade bir "Ol!" demekle yaratmıştır. Milyon­larca esbabın, asırlarca zamanın yapamadığı muazzam şeyler, Allah'ın bir tek irâdesi ile "Kün!" emri ile oluverir. Kün, ol mânasına emir sîgası bir kelimedir. Onun için (Allah'ın hazî­nesi kâf ile nun arasındadır) derler, işte yaratıcı kudret budur, insanlardaki kudretin bir kıymeti varsa, o da, asıl yaratıcı kudreti izleyip, arayanlara rehberlik yapması, onları hakikî yaratıcı kudret sahibi bulunan Allahu teâlâ'yı bilip öğrenme­ğe sevk etmesidir. ⁷¹⁴

Kula Gereken Şey:

Yaratmak kelimesinin hakikî ma'nâsını bilmek, yaratıcı kudretin Allahu teâlâ'ya mahsus olduğunu tasdik etmek, bun­ca yaradılmışları görüp dururken yaratıcı kudreti inkâr eden­lerle fikir birliği yapmaktan son derece sakınmaktır. Öyle ya; bir makineyi yapıp işletmek için ilim ve fen kudreti icab ede­ceği ve bu kudrete sahip olduklarından dolayı mucitlere, muh­terilere saygı ve sevgi gösterilmesi bir vazife, hattâ bir mede­niyet borcu olarak kabul edildiği halde, o mucit ve muhterile­rin bizzat kendilerini, zekâlarını, îcat ve ihtira ettikleri şeyle­rin maddelerini yaratan, velhasıl bütün kâinat makinasını ku­rup işleten ve onun her zerresini her an yenileyip duran Allahu teâlâ nasıl inkâr edilir ve buyrukları ne cesaretle hiçe sayılabi­lir? ⁷¹⁵