Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

5- İslama Görə Qadınların və Yetimlərin Vəziyyəti

Yetimlər güclü kişilər kimi mirasdan pay alarlar. Onlar böyüdükcə malları ata və baba kimi vəlilərin və ya möminlərdən ibarət olan/yaranan bir qurulun ya da İslam hökumətinin qarovulu altında inkişaf edər. Yetimlər evlilik çağına girib də yetkinləşdikləri təəssüratı edilincə, malları özlərinə verilər və müstəqil bir həyat səviyyəsinə çatdırılarlar. Bu tətbiq yetimlər haqqında düşünüləcək ən ədalətli sistemdir.

Qadınlara gəlincə, onlar ümumi baxışa görə dünya sərvətinin üçdə birinə sahib olarlar, amma az əvvəl izah edildiyi üzrə dünya malının üçdə ikisi üzərində qənaətdə ol/tapılarlar. Onlar öz malları mövzusunda öz-gur və müstəqildirlər. Davamlı və ya keçici yoxlama altına alına bilməzlər. Özləriylə əlaqədar qanuni qənaətlərindən kişilər məsul deyil.

İslamda qadın, iradə və davranış azadlığı sahəsində hər istiqamətdən kişi ilə bərabər şəxsiyyətə malikdir. Özünə xas və kişi psixologiyasından fərqli psixoloji xüsusiyyətləri xaricində kişinin vəziyyətindən ayrı bir vəziyyətdə deyil. Bu psixoloji fərqlilik budur. Qadının həyatı duyğu ağırlıqlı ikən kişinin həyatı düşüncə və ağıl ağırlıqlıdır. İslamın kişiyə daha çox mülkiyyət haqqı tanımasının səbəbi dünyada ağla söykənən tənzimləmələrin duyğulara və həyəcanlara söykənən tənzimləmələrə basqın gəlməsidir. Bu mövzuda uğradığı əskiklik, özünə qənaət və xərcləmə sahəsində üstünlük təmin edilərək kompensasiya edilmişdir. Qadın yataqda kişinin istəyinə itaət etməklə öhdəçilikli tutulmuş, amma bu öhdəçilik kişinin özünə mehir vermək məcburiyyətində tutulması ilə kompensasiya edilmişdir. Qadın mühakimə etmə, hökumət vəzifəs(n)i yüklənmə və şəxsən döyüşə qatılmaq işlərindən uzaq tutuldu. Çünki bu işlər duyğulara deyil, ağla söykənilməsi lazım olan işlərdir. Bunların kompensasiyası olaraq, qadının təhlükəsizliyini qorumaq və namusunu müdafiə etmək kişinin vəzifəs(n)i sayıldı. Qazanc arxasında qaçıb qadının, uşaqların və ana-atanın dolanışığını möhkəmə öhdəçiliyi də kişinin çiyinlərinə yüklənmişdir.

Qadın uşaqlara baxma ödənişini al/götürmə haqqına malikdir. Amma bu, zəruri deyil, qadının istədiyi təqdirdədir. Bütün bu hökmlərin tarazlıqlanması babında, qadınlar örtünməyə, kişilər arasına çox girməməyə, ev işlərini tənzimləməyə və uşaqları böyütməyə çağırılmışdır.

İslam müdafiə etmə, mühakimə və hökumət etmə kimi cəmiyyət fəaliyyətlərini duyğuların və həyəcanların təsir sahəs(n)i xaricində tutdu. Çağımızda duyğuların ağla basqın çıxması nəticəsində ortaya çıxan acı/ağrılı nəticələri insanlıq tanışca bu tutumun nə qədər haqlı olduğu görüldü. Müasir sivilizasiyanın hədiyyələrindən olan böyük dünya döyüşlərini göz önünə gətir və dünyaya suveren olan şərtləri düşün. Bütün bu hadisələri bir dəfə ağılın və bir dəfə də romantik həyəcanların ölçüləri ilə qiymətləndir. O zaman sapmanın başlanğıc nöqtəsinin hara olduğunu və doğrunun qaynağının harada olduğunu asanca təyin edə bilərsən. Hidayət ancaq Allahdandır.

Qərbli millətlər əsrlərdən bəri əllərindən gələn hər səyi göstərərək qızlara kişilərə verdikləri təhsilin eynisini verməkdə, onlardakı potensial qabiliyyətləri ortaya çıxarmağa çalışmaqdadırlar. Buna baxmayaraq əgər siyasət, mühakimə, texniklik sahələrində ön plana çıxan adlar gözdən keçirilsə, döyüş komandirlərinin adları araşdırılsa, hökumət etmə, mühakimə və döyüş sahələrində yüzlərlə, minlərlə sivrilmiş kişi ilə müqayisə ediləcək ədəddə qadına rast gəlinmədiyi görülər. Bu nəticə, qadın təbiətinin bu sahələrdə inkişafa uyğun olmadığının ən doğru şahididir. Çünki bu sahələr, xüsusiyyətlərinin gərəyi olaraq ağılın və düşüncənin suverenliyi altında olmaq məcburiyyətindədirlər. Duyğular bu sahələrə sızdıqca xəyal qırıqlığı və hüsranla qarşılaşma ehtimalı artar.

Bu və bənzəri gerçəklər bu məşhur nəzəriyyəni çürüdən ən qəti cavabdır. Bu nəzəriyyə belə deyir: Qadınların cəmiyyətdə kişilərin gerisində qalmalarının tək səbəbi, onlara istiqamətli quruluşçu təhsilin qeyri-kafiliyidir. Bu çatışmazlıq köhnə çağlardan bəri etibarlıdır. Əgər qadınlar davamlı şəkildə quruluşçu təhsil alsadılar, sahib olduqları incə duyğuların və həyəcanların da dəstəyi ilə kişilərə çat/yetişərlər və ya onların qabağına keçərdilər.

Bu məntiq, çatılmaq istənən nəticənin zidd idini sübut edir. Çünki incə duyğuların qadınlara məxsus olması və ya bunların onlarda çox olması, onların ağılın güclü olmasını və incə psixoloji duyğulara basqın gəlməsini istəyən hökumət və mühakimə işləri kimi sahələrdə geri qalmalarının və ağıl gücü baxımından onlardan üstün olan kişilərin bu mövzularda önə keçmələrinin səbəbidir. Qəti təcrübələr bunu göstərir. Hər hansı bir psixoloji qabiliyyətə sahib olan kimsənin təhsilində müvəffəqiyyətə çatıla bilməsi üçün o qabiliyyətlə uyğunlaşan bir məqsəd uğrunda öyrədilməsi lazımdır. Bu qanunun nəticəs(n)i budur:

Kişilərə hökumət və mühakimə mövzularında veriləcək təhsil müvəffəqiyyətli olar və onlar bu sahələrdə qadınlardan daha üstün dərəcələrə çatarlar. Buna qarşılıq qadınlara incə duyğularla uyğunlaşan, bu xüsusilə əlaqəli sahələrdə veriləcək təhsil müvəffəqiyyətli olacaq. Tibbin bəzi budaqları, fotoşəkilçilik, musiqi, toxuculuq, ahçılıq, uşaq baxımı, xəstə baxıcılığı və süslemecilik kimi. Bunlar xaricində qalan sahələrdə qadın ilə kişi bərabərdir.

Bəziləri qadınların söz mövzusu sahələrdəki geri qalmalarını təsadüflə izah etmək istəyərlər. Əgər belə olsa, milyonlarla il olaraq təxmin edilən insanlıq tarixi boyunca bəzi dövrlərdə bunun tərsinin görülməsi lazım idi. Bunun yanında kişilərin də qadınlara məxsus işlərdəki geri qalmışlıqları da tərsinə dönməli idi. Əgər kişi ilə qadının ayrılmaz xüsusiyyəti olan iç güdüsel xüsusiyyətləri təsadüfü şeylər saymamız doğru isə, insanda heç bir fitri xüsusiyyətin varlığını irəli müddətiməyik. Məsələn insanın mədəniləşməyə, mədəni inkişafa meylli olduğunu, məlumatı sevdiyini, hadisələrin sirlərini irdələməyə maraqlı olduğunu söyləyə bilmərik. Bu sifətlər insanın ayrılmaz xüsusiyyətləridir və fərdlərin bünyələrində bu sifətlərlə uyğunlaşan qabiliyyətlər vardır. Buna görə bu sifətləri fitri sifətlər sayırıq. Eynilə bunun kimi qadınların incə və duyğu yüklü işlərdə qabaqda olduqlarını, buna qarşılıq ağla söykənən işlərdə, dəhşətli və çox çətin fəaliyyətlərdə kişilərdən geridə olduqlarını və bunun onların psixoloji qabiliyyətlərinin gərəyi olduğunu və kişilərin bu mövzularda qabaqda və bunlar xaricindəki mövzularda geridə olduqlarını söyləyirik. Əgər kişilər ilə qadınlar arasındakı qabiliyyət fərqliliklərini fitri deyil də təsadüfü qəbul etsək insana xas heç bir xüsusiyyəti fitri qəbul edə bilmərik.

Bütün bunlardan sonra geridə bu məsələ qalır: Kişilər ağıl tərəfindən üstün sayılarkən qadınların duyğuya və həyəcana uyğun qəbul edilmələri qadınlarda küsəyənlik doğura bilər. Lakin bu reaksiya yersizdir. Çünki İslama görə ağılçılıq və romantiklik iki ilahi hədiyyədir. Bunlar ilahi məqsədə söykənən olaraq insan bünyəsinə yerləşdirilmiş və həyatda funksiyas(n)ı olan qabiliyyətlərdir. Birinin o birisinə qarşı üstünlüyü yoxdur. Üstünlük yalnız təqvadan qaynaqlanar. Nə olsalar olsunlar digər qabiliyyətlər təqva yolundan gedildiyində inkişaf edib səpilə bilərlər. Əks halda çiyinlərə minən pis bir yükdən başqa bir şey deyildirlər.

6- Yeni Miras Qanunları

Yeni miras qanunları aşağıda qısaca izah ediləcəyi üzrə hər nə qədər İslamın miras qanunlarına tərs dirlərsə də ortaya çıxışlarında və yerləşmələrində İslamın miras hüququndan faydalanmışlar. Dünyada qadınların varisliyini qanuniləşdirdiyində İslamın vəziyyəti ilə yeni miras qanunlarının vəziyyəti arasında nə qədər fərq vardır!

İslam elə bir sistem ortaya qoydu ki, nə dünya onu tanıyırdı, nə insanların qulaqları onu eşitmişdi və nə də yeni qurşaqlar onu köhnə qurşaqlardan, əvvəlki atalarından onu xatırlayırdı. Bu yeni qanunlara gəlincə bunlar, İslamın miras sistemi milyonlarla insan arasında yerləşmişkən ortaya atılmış və bəzi millətlər arasında tətbiq olunmağa başlamışdır. Bu tətbiq başladığında İslamın gətirdiyi İslam hüququ on əsri aşan bir zamandan bəri nəsildən nəsilə köçürülürdü. Psixoloji araşdırmalar bunu qətiliklə isbat etmişdir ki, bir şeyin xarici dünyada meydana gəlməsi, sonra yerləşib kökləşməsi, o şeyin bənzərinin meydana gəlməsinə ən yaxşı bir dəstək olar. Hər köhnə ictimai sistem, bir sonrakı bənzər ictimai sistemin fikir vəsaitidir. Hətta o sistem, ikincisinə çevrilən vəsaitdir. Bu səbəbdən heç bir ictimai araşdırmaçı, yeni miras qanunlarının İslamın miras hüququ sahəsindəki təcrübəsindən faydalandığını, İslam miras hüququnun doğru ya da səhv şəkildə bu yeni sistemlərə çevrildiyini inkar edə bilməz.

Zaman zaman belə qəribə bir iddia -Allah ilk cahiliyyə fanatizmini yox etsin- irəli sürülər: "Müasir qanunlar köhnə Roma hüququndan alınmışdır." Halbuki yuxarıda köhnə Romanın miras hüququnun ana nöqtələrini və İslamın bu sahədə insan cəmiyyətinə təqdim etdiyi yenilikləri izah etmişdik. İslamın miras hüququ ortaya çıxışında və tətbiqində köhnə Roma sistemi ilə Qərbin yeni miras qanunlarının ortasında iştirak edər. Bu sistem milyonlarla cəmiyyət tərəfindən bilinən və yüz milyonlarla insanın vicdanında əsrlərdən bəri davamlı şəkildə yer tutmuş bir sistemdir. Buna görə qərbdəki qanun tündçülərin düşüncələrini təsir etməmiş olaraq bir kənarda qalması düşünülə bilməz.

Bundan daha qəribə olanı budur. Bu iddianı irəli sürənlər, İslamın miras hüququnun köhnə Romanın miras hüququndan alınmış olduğunu söyləyirlər!

Qısacası, qərb cəmiyyətlərində tətbiq olunan yeni miras qanunları aralarında bəzi fərqliliklər olsa da hamısı qadınlar ilə kişilərin miras paylarının bərabərliyini əsas al/götürmüşlər. Buna görə oğullar ilə qızların miras payları kimi atalar ilə anaların payları da bərabərdir.

Fransız miras hüququna görə, varis təbəqələr belə sıralanar: 1- Oğullar və qızlar. 2- Atalar, analar, oğlan qardaşlar, bacılar. 3- Babalar və nənələr. 4- Əmilər, bibi/hələlər, dayılar və xalalar. Bu qanunlarda ər-arvad əlaqəsi bu təbəqələr xaricində tutulmuş və könül əlaqəsi və sevgi əsasına söykənilmişdir. Bunun və digər təbəqələrin detallarına toxunmaq bizi maraqlandırmaz. İstəyən o qanunlara müraciət etsin.

Bizi, tətbiq olunmaqda olan bu sistemin nəticələrini irdələmək maraqlandırır. Bu irdələmədə gördüyümüz budur: Dünya malı daha əvvəl sözünü etdiyimiz ümumi baxış lazımınca qadın ilə kişi arasında bərabər olaraq bölüşdürülür. Lakin qərblilər qadını ərinin yoxlamas(n)ı altına qoydular. Qadının özünə miras qalan malları üzərində qənaət haqqı yoxdur. Bunun üçün ərindən icazə al/götürməsi lazımdır. Beləcə dünya malı mülk olaraq kişi ilə qadın arasında bərabər şəkildə bölüşdürüldü, amma tənzimləmə və iradə baxımından bütünü ilə kişinin yoxlamasına verildi! Qərb cəmiyyətlərində fəaliyyət göstərən bəzi inqilabçı dərnəklər qadınlara maliyyə müstəqillik təmin edərək onları bu mövzuda kişilərin yoxlamasından qurtarmaq üçün işlə/çalışırlar. Əgər istəklərində müvəffəqiyyətli olsalar, qadınlar ilə kişilər həm mülkiyyət həm də tənzimləmə və qənaət səlahiyyəti baxımından bərabər vəziyyətə gəlirlər.

7- Miras Sistemlərinin Müqayisə edilməsi

Biz, köhnə millətlər və keçmiş çağlarda etibarlı olan miras sistemlərini yekunlaşdırdıqdan sonra işi tənqidçi araşdırmaçılara həvalə edirik. Bu sistemləri bir-birləri ilə müqayisə etsinlər. Bu sistemlərin hansının kafi, hansının əskik olduğuna, insan cəmiyyəti üçün hansının faydalı, hansının zərərli olduğuna, hansının xoşbəxtliyə aparan yol üzərində olduğuna hökm versinlər. Sonra da bu sistemlər ilə İslamın bu sahədəki qanunlarını müqayisə edərək verilməsi lazım olan hökmü versinlər.

İslam sistemi ilə digər sistemlər arasındakı ən köklü fərq, hədəfdə və məqsəddədir. İslam sisteminin məqsədi dünyanın hüzur/dincliyə və xoşbəxtliyə çatması ikən, onun xaricindəkilərin məqsədi arzu etdiyini əldə etməkdir. Bütün detallar və nəticələndirər, bu iki təməl şeydən qaynaqlanar. Uca Allah belə buyurur: "Bəzən xoşunuza getməyən bir şey haqqınızda xeyirli ola bilər. Buna qarşılıq xoşunuza gedən bir şey də haqqınızda pis ola bilər. Allah bilər, lakin siz bilməzsiniz." (Bəqərə, 216) "Onlarla yaxşı dolanın. Əgər onlardan xoşlanmırsınızsa, bilin ki, bir şeydən xoşlanmağa bilərsiniz də Allah onda bir çox xeyr qoymuş ola bilər." (Nisa, 19)

8- Vəsiyyət

Daha əvvəl söylədiyimiz kimi İslam vəsiyyəti miras əhatəs(n)i xaricinə çıxararaq onu müstəqil bir hökm olaraq ələ almışdır. Çünki onun müstəqil bir dayağı vardır. Bu dayaq, mal sahibi həyatdaykən onun malı üzərindəki iradəsini tanımaqdır. Vəsiyyət inkişaf etmiş millətlərdə bir hiylə yolu idi. Ata kimi, ailə rəisi kimi vəsiyyət edən kimsənin malını və ya malının bir hissəsini qüvvədəki miras qanununun verməyi uyğun hesab etdikləri xaricindəki kəslərə vermək üçün müraciət etdiyi bir düstur olaraq istifadə edilərdi. Buna görə söz mövzusu cəmiyyətlər vəsiyyətin əhatəsini daraltmaq və miras hökmlərini etibarsız etməyə gətirib çıxaran bu yolu bu ya da bu şəkildə kəsmək məqsədi daşıyan qanunlar çıxarırdılar. Bu sahədəki məhdudlaşdırma cəhdləri günümüzə qədər hamı/həmişə davam etmişdir.

İslam, vəsiyyətin əhatəsini malın üçdə biri ilə məhdudlaşdırmışdır. Buna görə vəsiyyət malın üçdə birindən çoxu üçün etibarlı deyil. Bəzi yeni qanunlar bu mövzuda İslamın üsulunu izləmişlər. Fransız qanunu kimi. Lakin iki qanun arasında dünyagörüşü fərqliliyi vardır. Necə ki İslam vəsiyyəti təşviq edərkən söz mövzusu qanunlar ya onu maneə törədir və ya səssizcə ötürür.

Vəsiyyət, sədəqələr, zəkat, humus və mütləq infak haqqındakı ayələrin araşdırması bunu ortaya qoyur: Bu tənzimləmələr, təxminən olaraq malların yarısının və bu malların gəlirinin üçdə ikisinin yaxşılıqlar və yoxsul seqmentin ehtiyacları üçün istifadə edilməsinin yolunu asanlaşdırır. Beləcə cəmiyyətin dəyişik seqmentləri bir-birinə yaxınlaşdırılır, aralarındakı böyük fərqlər qaldırılır və kasıb seqmentin ayaqları üzərində dayana bilməsi təmin edilir. Bu qanunların bir məqsədi də zənginlərin xərcləmə formalarını təşkil edərək kasıb seqment ilə aralayarının açılmasını dayandırmaqdır. Bu mövzu inşallah irəlidə ayrıca ələ alınıb araşdırılacaq.

15- Qadınlarınızdan fahişəlik edənlərə qarşı aranızdan dörd kişi şahid istəyin; əgər şahidlik etsələr, o qadınları ölüm al/götürüb aparana yaxud Allah onlara bir gətirib çıxarana qədər evlərdə yapış (hapsedin).



16- İçinizdən fahişəlik edən iki tərəfə (kişi və qadına) əziyyət edin/əldə et; əgər tövbə edib özlərini düzəltsələr, artıq onlardan imtina edin (əziyyət etməyin). Çünki Allah, tövbələri çox qəbul edən və rəhmdir.

ayələrin Şərhi

"Qadınlarınızdan fahişəlik edənlərə qarşı aranızdan dörd kişi şahid istəyin." Birinin bir işi etdiyi izah edilmək istənincə, Ərəbcədə həm "etahu" həm də "edə bihi" deyilər. [Ayədə keçən "ye idinə" birinci növdəndir.] Ayədə keçən "fahişə" sözü, pis və çirkin yol mənasında olan "fahş" kökündən törəmişdir. Bu söz geniş şəkildə zina mənasında istifadə edilər. Aşağıdakı ayədə livata və ya livata və lezbiyenlik mənasında istifadə edilmişdir. "Lutu da peyğəmbər olaraq göndərdik. Hanı o qövmünə belə dedi: Sizlər indiyə qədər heç kimin işləmədiyi iyrənc bir hərəkəti edirsiniz." (Ənkəbut, 28)

Ayənin zahirindən aydın olduğu qədəriylə burada bu sözdən zina nəzərdə tutulmuşdur. Təfsirçilərin əksəriyyəti bu fikirdədir. Rəvayətə görə, Peyğəmbərimiz qırmanc vurma cəzasını nəzərdə tutan ayə endiyində; "Zina edən qadınlara uca Allahın göstərdiyi yol, qırmanc vurma cəzasıdır." buyurmuşdur. Bunun belə olduğunu göstərən bir başqa dəlil, ayənin zahirinin bu hökmün neshedileceğini göstərməsidir. Çünki uca Allah, "yaxud Allah onlara bir gətirib çıxarana qədər" buyurur. Lezbi-yenliğin cəzasının başqa bir hökmlə neshedildiği nəql edilmədiyi kimi lezbiyenlik edən bir qadına ayədəki cəzanın tətbiq olunduğu da eşidilməmişdir. "erbeaten minkum=dört şahid" ifadəsindən ədədləri ifadə edilən şahidlərin kişi olması lazım olduğu aydın olur. ["Erbeaten" sözü kişidə, "erbean" isə, qadında istifadə edilər.]