Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

ayələrin hədislər işığında şərhi

Peyğəmbərimiz buyurur ki: "Allah nesep yolu ilə qadağan etdiklərini əmizdirmə yolu ilə də qadağan etmişdir." Və yenə o Hazratin belə buyurduğu rəvayət edilmişdir: "Əmizdirmə nesep kimi qohumluq doğurar." (et-Dürr-ül Mensur, c. 2, s. 135)

et-Dürr-ül Mensur təfsirində, Malik və Abdurrezzak, Aişədən belə rəvayət edərlər: "Peyğəmbərə endirilən Quranda 'on müəyyən əmizdirimə' ayəs(n)i vardı. Bunlar 'beş müəyyən əmizdirmə' ayəs(n)i ilə neshedildi. Peyğəmbər öldüyündə bunlar Qurandan oxunanlar arasında idi." (c. 2, s. 135)

Mən deyərəm ki: Bu kitabda Aişədən buna yaxın mənada başqa kanallarla rəvayətlər iştirak etmişdir. Bunlar Quranın təhrif edilmiş olduğunu ifadə edən rəvayətlərdir. Qurana zidd olduqları üçün rədd edilmişlər.

Yenə et-Dürr-ül Mensur təfsirində iştirak etdiyinə görə Abdurrezzak, ABŞ b. Hamid, İbni Cərir, İbni Münzir, Beyhaki Sünen adlı əsərində iki kanaldan, Əmr b. Şuaybdan, o da atasından, o da babasından Peyğəmbərimizin (s. a. a) belə buyurduğunu nəql etdikləri iştirak edər: "Əgər bir kişi bir qadını evləndirsə, onunla yatağa girsin və ya girməsin, onun anası ilə evlənməsi halal olmaz. Lakin əgər kişi bir qadınla evlənər də yatağa girmədən onu boşasa, istədiyi təqdirdə qızı ilə evlənə bilər." (c. 2, s. 135)

Mən deyərəm ki: Bu rəvayət, Şiə kanallarından Əhli Beyt İmamlarından da nəql edilmişdir. Bu onların fikiridir və daha əvvəl açıqlandığı kimi Qurandan çıxarılan nəticə də budur. Əhli Sünnə kanallarından gələn rəvayətlərə görə Hz. Əli (ə.s); "Əgər kişi bir qadınla yatağa girmədən əvvəl onu boşasa, onun anası ilə evlənməsində qorxu yoxdur. O zaman bu qadın ögey qız kimi olar. Əgər bir ögey qız, anasının bərabər/yoldaşının evində oturmursa, atalığının onunla evlənməsi haram deyil." demişdir. Şiə kanalları ilə Əhli Beyt İmamlarından gələn rəvayətlər, bu deyilənləri rədd edər.

əl-Kafi adlı əsərdə müəllifin öz rəvayət zənciri ilə Mensur b. Həzmdən belə bir rəvayət köçürdüyü iştirak edər: "İmam Sadiğin (ə.s) yanında idim. Adamın biri gələrək ona; 'Əgər bir kişi bir qadınla evlənər də qadınla yatağa girmədən qadın ölsə, kişi qadının anası ilə evlənə bilərmi?' deyə soruşdu. İmam Sadiq (ə.s); 'Bizdən biri bunu etdi və təhlükəli görmədi' dedi. Mən özünə belə dedim: 'Canım sənə fəda olsun. Bu mövzuda Şiələr Hz. Əlinin (ə.s) verdiyi hökm ilə fəxr edərlər. Belə bir vəziyyətdə İbni Məsud, özündən fətva istəyən Meşiha kabilesinden[31] <file:///Z:\com_caislabs_ebk\Al_Mizan_Cilt_4.htm> birinə bu evliliyin təhlükəli olmadığı yolunda fətva vermişdi. Adam arxasından Hz. Əliyə (ə.s) gələrək vəziyyəti izah etdi. Hz. Əli (ə.s) 'İbni Məsud bu fətvanı neyə söykən/dözərək verir?" deyə soruşdu. Adam, 'Özləriylə birləşdiyiniz bərabər/yoldaşlarınızdan doğulub evlərinizdə (himayəniz altında) olan ögey qızlarınız (sizə haram qılındı.) Əgər onlarla birləşməmişsinizsəsə, (qızlarını al/götürmənizdə) sizə bir günah yoxdur." ayəsinə söykən/dözür, dedi. Bunun üzərinə Hz. Əli 'Ögey qızlar istisnalıdır, amma bərabər/yoldaşların anaları qeydsiz şərtsiz haramdır' dedi. O zaman İmam Sadiq (ə.s) adama 'Bu adamın Hz. Əlidən (ə.s) nəql etdiyi bu rəvayəti eşitmədinmi?' deyə cavab verdi.

İmamın yanından ayrıldıqdan sonra peşman oldum. Öz özümə belə dedim: Mən nə etdim? İmam 'Bu işi bizdən biri etdi və təhlükəli görmədi' dediyi halda mən 'Bu mövzuda Hz. Əli (ə.s) bu hökmü verdi' deyirəm. Bir müddət sonra İmamla qarşılaşınca belə dedim: 'Qurbanın olum. Hanı o adamın məsələsi haqqında mənim sözlərim səhv idi. Sən o mövzuda nə deyirsən?' İmam mənə bu cavabı verdi: "Ey hörmətəlayiq adam, həm mənə o mövzuda Hz. Əlinin (ə.s) verdiyi hökmü nəql edirsən, həm də mənə bu mövzuda nə dərsin/deyərsən deyə soruşursan." (Fürus(n)u Kafi, c. 5, s. 422, h: 4)

Mən deyərəm ki: Hz. Əlinin (ə.s), İbni Məsudun fətvası haqqındakı hökmü, et-Dürr-ül Mensur təfsirinin sahibinin, Süneni Beyhakiyə və başqa mənbələrə əsaslanaraq verdiyi məlumata görə belədir: "Şemh oğulları qəbiləsindən biri bir qadınla evləndi. Adam qadınla cinsi əlaqədə ol/tapılmadan qadının anasını gördü və anasının gözəlliyi bunu çaşdırdı. Bunun üzərinə İbni Məsuddan fətva istədi. İbni Məsud qadını boşayıb anası ilə evlənməsini təklif etdi. Adam da elə etdi. Adamın bu evlilikdən uşaqları oldu. Sonra İbni Məsud Mədinəyə gedincə özünə vermiş olduğu fətvanın doğru olmadığı deyildi. Bunun üzərinə Kufəyə dönüncə adama 'o qadın sənə haramdır' dedi. Adam da qadından ayrıldı."

Lakin rəvayətdə İbni Məsud, bu hökmü Hz. Əliyə (ə.s) nisbət etmədi. Bəzi rəvayətlərdə bunun yerinə Peyğəmbərin səhabələrinin soruşduğunu, bir ifadəyə görə Ömərin soruşduğunu söylədiyi iştirak edər. Bəzi rəvayətlərə görə də, verdiyi fətvanın dediyi kimi olmadığını və söz mövzusu şərtin ögey qızlar haqqında olduğunu bildirdi. (c. 2, s. 135)

əl-İstibsar adlı əsərdə iştirak etdiyinə görə İshak b. Ammar, Cəfərə söykən/dözərək verdiyi məlumata görə Cəfərin atası Hz. Əlinin belə dediyini nəql edir: "Anaları ilə yatağa girdiyiniz ögey qızlarla evlənməniz haramdır. Bu qızlar istər evlərinizdə otursunlar, istər oturmasınlar, fərq etməz. Lakin bərabər/yoldaşlarınızın analarının sizə haram olmaları mübhəmdir yəni şərtə bağlı deyil. Yəni qızları ilə yatağa girmiş və ya girməmiş olmanız əhəmiyyətli deyil. Allahın qoyduğu qadağan edərə yatıl. Allahın şərtsiz etdiyi qadağanları şərtsiz qəbul edin." (c. 3, s. 156, bab: 103, h: 1)

Mən deyərəm ki: Əhli Sünnə kanallarından gələn bəzi rəvayətlərdə Hz. Əlinin ögey qızlarla evlənmə qadağanını o qızların atalarının evlərində oturmalarına bağladığı irəli sürülmüşdür. Lakin Əhli Beyt İmamlarına söykən/dözən möhkəm rəvayətlər bu iddianı rədd edər. Daha əvvəl söylədiyimiz kimi yuxarıdakı ayədən əldə edilən nəticə də budur.

Hz. Əlinin (ə.s) az əvvəlki sözlərində keçən "mubhemat" sözü, "behme" kökündən gəlir. Mənas(n)ı budur: Bir şeyin tək rəngli olması, başqa rənglə qarışıq olmaması və fərqli rəngi daşımaması. Evlənilməsi qadağan qadınlar içində haqqındakı evlənmə qadağanı şərtə bağlı olmayan qadınlara bu ad verilmişdir. Bunlar da analar, qızlar, bacılar, bibi/hələlər, xalalar, oğlan qardaşın qızları, bacının qızları, süd əmmə yoluyla reallaşan bu yeddi qisim qohumluq, bərabər/yoldaşların anaları və oğulların bərabər/yoldaşlarıdır.

Yenə eyni kitabda isnad zənciri ilə iştirak etdiyinə görə Zürare belə deyir: İmam Misə (ə.s) soruşdum ki: "Adamın bir nökəri var. Onunla yatağa da girdi. Görəsən onun qızı ilə evlənə bilərmi?" İmam mənə belə dedi: "Xeyr. O nökərin qızı "Himayəniz altında olan ögey qızlarınız" buyruğunun əhatəsinə girər." (c. 3, s. 160, h: 3)

Təfsir-ul Ayyaşidə Eba Ovun belə köçürdüyü iştirak edər: "Əbu Saleh Hənəfidən belə dediyini eşitdim: 'Bir gün Hz. Əli (ə.s) 'Mənə problem/sualın' dedi. Bunun üzərinə İbni Kevva ona 'Mənə süd qardaşın qızı ilə evlənilib evlənilməyəcəyini və iki nökər qardaşın eyni anda nikah altında saxlanılıb saxlanılmayacağını söylə' dedi. Hz. Əli (ə.s) ona 'Sən səhra/çöldə gedirsən. Səni maraqlandıran və sənə faydası olan şeyləri soruş' dedi. İbni Kevva da ona 'Biz sənə bilmədiyimiz şeyləri soruşuruq, bildiyimiz şeyləri isə soruşmuruq' dedi. O zaman Hz. Əli (ə.s) bunları söylədi: "İki nökəri nikah altında birləşdirməyi bir ayə qadağan edir, başqa bir ayə isə halal edir. Mən bunun nə halal və nə haram olduğunu söyləyirəm. Lakin nə mən nə də Əhli Beytimdən biri bu işi etməz." (c. 1, s. 232, h: 79)

et/ət-Tehzib adlı əsərdə yazar öz rəvayət zənciri ilə Muammer b. Yəhya b. Salamdan belə nəql edər: "İmam Misə (ə.s) bu sualı soruşduq: 'İnsanlar Hz. Əlidən bəzi məsələlər rəvayət edirlər. Hz. Əli (ə.s) bu məsələləri nə əmr edir nə qadağan edir. Onları yalnız özünə və övladlarına qadağan edir. Bu necə olar?' Mənə 'O məsələləri bir ayə əmr edərkən başqa bir ayə qadağan edir' dedi. Özünə belə dedik: 'Görəsən bu ayələrin biri o birisini nəshmi edir, yoxsa hər ikisi də özləri ilə əməl edilməsi lazım olan möhkəm ayələrdirmi?' İmam 'Bu mövzunu insanlara açıqlamışdır deməkdir. O məsələləri özünə və uşaqlarına qadağan edərkən.' Biz İmama 'Hz. Əlini (ə.s) bunu insanlara açıqlamaqdan saxlayan səbəb nədir?' deyə soruşduq. İmam Mis (ə.s) bizə; 'İnsanlar sözünü dinləməzlər deyə qorxdu. Əgər işlərin düzümü tamamilə Hz. Əlinin əlində olsaydı, Quranı və haqqı bütünü ilə hakim edərdi.' deyə cavab verdi." (c. 7, s. 464, h: 64)

Mən deyərəm ki: Muammerin Hz. Əlidən (ə.s) nəql etdikləri rəvayətdən məqsədi, Əhli Sünnə kanallarından o həzrətdən nəql edilən rəvayətdir. Necə ki bu, et-Dürr-ül Mensur təfsirində Beyhakiyə və başqalarına söykənilərək iştirak etmişdir. Bu rəvayətə görə Hz. Əli (ə.s), iki qardaş nökərin bir adamın nikahı altında birləşdirilib birleştirilemeyeceği mövzusunda belə dedi: "Bu məsələni bir ayə halal edərkən başqa bir ayə qadağan edir. Mən bu işi nə əmr edirəm, nə qadağan edirəm. Nə halal sayıram, nə haram elan edirəm. Amma onu nə mən, nə də Əhli Beytim etməz." (c. 2, s. 136)

Yenə eyni kitaba görə Kabise b. Zueyb, adamın birinin Hz. Əliyə (ə.s) bu məsələni soruşması üzərinə belə dediyini rəvayət edir: "Əgər işlərin düzümü mənim əlimdə, səlahiyyətimdə olsa idi və bu işi birinin etdiyini təsbit etsəydim, onu cəzalandırardım." (c. 2, s. 136)

et/ət-Tehzib adlı əsərdə müəllif öz rəvayət zənciri ilə Abdullah b. Sinandan, İmam Sadiğin (ə.s) belə dediyini nəql edir: "Yanında iki qardaş nökər olan kimsə onlardan birini evləndirər, sonra da o birisinə meyl duy/eşidər isə, ilkini hədiyyə edərək və ya sataraq mülkiyyətindən çıxarmadıqca ikincisi ilə evlənməsi doğru deyil. İlk nökəri oğuluna hədiyyə etməsi kafi olar." (c. 7, s. 228, h: 49)

əl-Kafi adlı əsərdə və Təfsir-ul Ayyaşidə iştirak etdiyinə görəmi-həmmed b. Müslim belə deyir: "İmam Misə (ə.s) "Sahib olduğunuz nökərlər müstəsna, evli qadınlar (ilə evlənməniz) haram qılındı." ayəs(n)i haqqındakı düşüncəsini soruşdum. Mənə bu cavabı verdi: "Bu belə olar; adam nökərinin əri olan köləsinə bərabər/yoldaşı ilə yatağa girməməsini və ona yaxınlaşmamasını əmr edər. Sonra nökəri aybaşı olana qədər kölədən uzaq məbləğ. Sonra nökər ilə yatağa girər. Cinsi əlaqədən sonra nökər aybaşı olunca, yeni bir nikah lazım olmadan onu əri olan köləsinə geri verər." (c. 1, s. 232, h: 81)

Təfsir-ul Ayyaşidə İbni Miskana söykən/dözülərək verilən məlumata görə Əbu Basar, "Sahib olduğunuz nökərlər müstəsna, evli qadınlar (ilə evlənməniz) haram qılındı." ayəs(n)i haqqında, İmam Mis ilə İmam Sadiqdən birinin belə dediyini nəql edər: "Evlənilməsi qadağan olan bu qadınlar evli qadınlardır. Tək nökərlər xaric. Əgər nökəri kölən ilə evləndirdinsə, istədiyin zaman onu ondan ayırarsan." Özünə; "Əgər nökərini özünün olmayan bir kölə ilə evləndirsə vəziyyət necə olar?" deyə soruşdum. Mənə bu cavabı verdi: "Nökər satılmadıqca əfəndisi bu cütü ayıra bilməz. Əgər nökəri satsa, nökərin namus səlahiyyəti başqasının əlinə keçmiş olar. Yeni əfəndisi istəsə bu cütü ayırar, istəsə evliliklərini etibarlı sayar." (c. 1, s. 233, h: 83)

et-Dürr-ül Mensur təfsirində Əhməd, Əbu Davud, Tirmizi -o hədisin "hasen hədis" olduğunu ifadə etmişdir- və İbni Macə qaynaq göstərilərək yazıldığına görə Firuzu Deylemi, Müsəlman olduğunda iki bacıs(n)ı nikahı altında saxlayırdı. Peyğəmbərimiz (s. a. a) özünə "Hansını istəsən boşa" dedi. (c. 2, s. 136)

Yenə et-Dürr-ül Mensur təfsirində, İbni Abdulbirrin, İstizkar adlı əsərə söykən/dözərək verdiyi məlumata görə İyas b. Komandir belə deyir: "Hz. Əliyə bu sualı soruşdum:' Biri birinin qardaşı olan iki nökərim var. Birini uşaq sahibi olmaq üzrə seçdim. Mənə bir neçə uşaq verdi. Sonra o birisinə maraq duydum. Nə edim?' Hz. Əli (ə.s) mənə 'Özü ilə cinsi əlaqədə ol/tapıldığın nökəri azat edər, sonra o biris(n)i ilə yatağa girərsən.' Daha sonra belə buyurdu: "Quranda azad qadınlar haqqında nə qadağan edər varsa, bərabər/yoldaş sayı xaric (və ya dörd sayı xaric) eyni qadağan edər nökərlərdə də etibarlıdır. Quranda nesep yolu ilə gətirilən evlənmə qadağanları əmizdirmə yolu ilə ibarət olan/yaranan qohumluqlarda da etibarlıdır." (c. 2, s. 136)

Mən deyərəm ki: et-Dürr-ül Mensur təfsirində bu rəvayət başqa kanallardan da nəql edilmişdir.

Səhihi Buxari və Səhihi Müslimdə Əbu Hureyredən Peyğəmbərimizin (s. a. a) belə buyurduğu rəvayət edilər: "Qadın ilə xalası, qadın ilə bibi/hələsi eyni ərin nikahı altında birləşdirilməz."

Bu rəvayət bu iki kanal xaricində Əhli Sünnəyə aid başqa kanallardan da nəql edilmişdir. Lakin Əhli Beyt İmamlarından gələn rəvayət, bundan fərqlidir və Quran da Əhli Beyt kanalıyla nəql edilən rəvayətləri dəstəkləyir.

et-Dürr-ül Mensur təfsirində Teyalisinin, Abdurrezzakın, Ferya-binin, İbni Əbu Şeybenin, Əhmədin, ABŞ b. Hamidin, Müslimin, Əbu Davudun, Tirmizinin, Nəsəninin, Əbu Yalanın, İbni Cəririn, İb-n-i Münzirin, İbni Əbu Xatəmin, Tahavinin, İbni Habbanın və öz Sünenində Beyhakinin bunların hamısının Əbu Səid Hudridən belə rəvayət etdikləri iştirak edər: Peyğəmbərimiz, Huneyn Döyüşü günü Evtas tərəfinə bir ordu göndərdi. Bu ordu, düşmənlə qarşılaşınca döyüşə alovlanaraq onları məğlub et/yeyildi və bir çox əsir al/götürdü. Səhabələrdən bəziləri bu nökərlərlə cinsi əlaqədə ol/tapılmaqdan çəkinir kimi idilər. Çünki bu qadınların müşriklər arasında ərləri vardı. Bunun üzərinə "Sahib olduğunuz nökərlər müstəsna, evli qadınlar (ilə evlənməniz) haram qılındı." Yəni Allahın sizə qənimət olaraq nəsib etdiyi qadınlar haram əhatəsinə girməz. Bu ayə üzərinə o nökərlər ilə yatağa girməyi özümüzə halal gördük." (c. 2, s. 137)

Mən deyərəm ki: Bunu, Taberaninin də İbni Abbasdan rəvayət etdiyi nəql edilmişdir.

Yenə et-Dürr-ül Mensur təfsirində, ABŞ b. Hamidin İkrimedən belə rəvayət etdiyi iştirak edər: "Sahib olduğunuz nökərlər müstəsna, evli qadınlar (ilə evlənməniz) haram qılındı." Ayəs(n)i, Muaza adındakı bir qadın haqqında endi. Bu qadın, Sedus qəbiləsindən Bu tərəfindən b. Həris adında bir böyüyün nikahlısı idi. Bu tərəfindənin kişi övlad anası bir başqa bərabər/yoldaşı daha vardı. Bu tərəfindən, ailəsinə yemək təmin etmək üçün Hicrə getdi. Bu vaxt Muaza əmisinin oğulu ilə qarşılaşdı. Ona 'Məni ailəmə apar, bu qocada xeyr yox' dedi. Əmi oğulu qadını al/götürərək yola çıxdı. Yolda Bu tərəfindən ilə qarşılaşdılar. Bunun üzərinə Bu tərəfindən Peyğəmbərimizə (s. a. a) gedərək belə dedi: 'Ya Rəsulullah, ey Ərəblərin ən/en ərdəmlisi, mən rəcəb ayında bərabər/yoldaşımın yemək ehtiyacını təmin etmək üçün səfərə çıxışım. O dönüb əmi oğulunun arxasına ilişdi. Qadınlar, qalib gəldiyini təsiri altına alan bir pislikdir. Minik kürəyinə qurulmuş bir cavan gördü. Hər ikisinin bir-birinə qarşı meyli vardı.' Peyğəmbərimiz (s. a. a) 'Sənin bu məsələn mənim uhdemdedir. Əgər adam qadının paltarını çıxardı isə o qadını recmedin. Yoxsa qocaya arvadını geri verin.' dedi. Bunun üzərinə qocanın oğulu və qadının ögey oğulu olan Malik yola çıxıb qadını taparaq geri gətirdi və qadın evinə döndü." (c. 2, s. 139)

Mən deyərəm ki: Bir çox dəfə təkrarladığımız üzrə bu cür eniş səbəbləri, xüsusilə bunların ayələrin bəzi hissələri ilə əlaqədar olanları, rəvayət edənlər tərəfindən edilən örnəkləmələrdir. Yoxsa gerçək eniş səbəbləri deyildirlər.

Məhrum La Yahzuruh-ul Fakih adlı əsərdə iştirak etdiyinə görə İmam Saydığa (ə.s) "Mehsenat=evli qadınlar haram qılındı." ayəs(n)i haqqındakı fikiri soruşuldu. İmam "ayədə evli qadınlar nəzərdə tutulur" dedi. Özünə "Daha əvvəl özlərinə kitab verilənlərdən mehsen=iffetli qadınlar da sizə halal qılındı." (Maidə, 5) ayəs(n)i haqqında nə düşündüyü soruşulunca da "Bu ayədə iffətli qadınlar nəzərdə tutulur" dedi.

Mən deyərəm ki: Bu rəvayəti Ayyaşi də İmam Sadiğə ə.s) söykəyərək nəql etmişdir.

Mecma-ul Bəyan adlı təfsirdə "İçinizdən inanmış azad qadınlarla evlənməyə (maliyyə baxımdan) gücü olmayan kimsə..." ayəs(n)i haqqında belə deyilir: "Yəni içinizdən maddi imkan tapa bilməyənlər. Bu görüş, İmam Misdən (ə.s) rəvayət edilmişdir." (c. 3, s. 33)

əl-Kafi adlı əsərdə verilən məlumata görə İmam Sadiq (ə.s) belə deyir: "İndiki vaxtda azad bir kişinin bir nökər ilə evlənməsi uyğun deyil. Bu tətbiq, uca Allahın "İçinizdən... gücü olmayan kimsə..." buyurduğu dövrə aiddir. Çünki ayədə keçən "tavl" sözü mehir deməkdir [yəni içinizdən azad qadınlarla evlənmək üçün lazım olan mehire gücü çatmayan kimsə...] və indiki vaxtda azad bir qadının mihri ilə nökərin mihri ya bir-birinə bərabərdir və ya azad qadınınkı nökərinkindən daha azdır." (Fürus(n)u Kafi, c. 5, s. 360)

Mən deyərəm ki: Daha əvvəl dediyimiz kimi maliyyə kafilik "tavl" sözünün məzmununun bütünü deyil, bir hissəsidir. Son rəvayət isə, nökərlər ilə evliliyin yalnız məkruh olduğuna dəlil təşkil edər, haram olduğuna deyil.

et/ət-Tehzib adlı əsərdə yazarın öz rəvayət zənciri ilə Əbu Abbas Bakbaka söykədiyi bir rəvayətdə Əbu Abbasın belə dediyi nəql edilər: "Mən İmam Sadiğə (ə.s), nökər ilə sahibindən icazəsiz olaraq evlənilə bilərmi? deyə soruşdum. Mənə bu cavabı verdi: "O zinadır. Uca Allah 'onlarla sahiblərinin icazəs(n)i ilə evlənin' buyurur."

Yenə eyni adlı əsərdə yazar öz rəvayət zənciri ilə Əhməd b. Məhəmməd b. Əbu Nəsrin belə dediyini nəql edir: "İmam Razılığa (ə.s) sahibindən icazə alınaraq nökər ilə mütə nikahı edilə bilərmi? deyə soruşdum. Mənə belə dedi: Bəli, çünki uca Allah 'Onlarla sahiblərinin icazəs(n)i ilə evlənin' buyurur."

Təfsir-ul Ayyaşidə verilən məlumata görə Məhəmməd b. Müslim, İmam Sadiq ilə İmam Misdən birinə Quranda nökərlərin 'lütfkarlığından nə nəzərdə tutulduğunu soruşdu. İmam bu sualına "Onlarla yatağa girilməsidir" qarşılığını verdi. Məhəmməd "Yəni, əgər onlarla yatağa girilməmiş isə özlərinə xətt cəzası verilməzmi?" dedi. İmam "Bəli, verilməz" dedi. (c. 1, s. 235, h: 93)

Yenə Təfsir-ul Ayyaşidə iştirak etdiyinə görə Hureyz belə dedi: "İmama 'muhsen kişinin' Qurana görə nə mənanı verdiyini soruşdum. Mənə 'Nikahı altında ehtiyacını aradan qaldıracaq ya azad qadın və ya nökər olan kişi' deməkdir, dedi." (c. 1, s. 235, h: 95)

el-Kafinin adlı əsərdə yazar öz rəvayət zənciriylə Məhəmməd b. Sürüşsə söykədiyi bir rəvayətdə, İmam Misin (ə.s) belə dediyini nəql etmişdir: "Hz. Əli zina edən kölələrin və nökərlərin əlli qırmanc cəzasına çarpdırılmaları yolunda hökm verdi. Müsəlman, kafir və ya Xristian olmaları bu hökmü dəyişdirməz. Onlara recm və sürgün cəzası verilməz." (Fürus(n)u Kafi, c. 7, s. 238)

Yenə eyni əsərdə müəllif öz rəvayət zənciri ilə Əbu Bəkir Hadraminin belə dediyini nəql edir: "İmam Sadiğə azad bir qadına zina böhtanı atan bir köləyə nə cəza veriləcəyini soruşdum. 'Səksən qırmanc cəzasına çarpdırılar. Çünki bu, qul haqqlarındandır. Amma əgər kölə Allahın haqqlarından birini tapdalasa, normal hədd cəzasının yarısına çarpdırılar.' buyurdu. Mən özünə, Allahın haqqlarını tapdalamaq olaraq qəbul edilən cinayətlər/günahların nələr olduğunu soruşdum. Mənə bu cavabı verdi: Əgər kölə zina edər və ya içki ehtiva etsə, bu günahlandırar/cinayətlər Allaha aid haqqlardandır. O zaman özünə normal hədd cəzasının yarısı tətbiq olunar." (Fürus(n)u Kafi, c. 7, s. 237, h: 82)

et/ət-Tehzib adlı əsərdə müəllifin öz rəvayət zənciriylə köçürdüyü rəvayətə görə Bureyd əl-İcli, İmam Misə, zina edən nökərə nə cəza veriləcəyini soruşdu. İmam da özünə "İstər evli olsun, istər olmasın normal hədd cəzasının yarısı ilə cəzalandırılar" dedi. (c. 10, s. 27, h: 82)

et-Dürr-ül Mensur təfsirində verilən məlumata görə İbni Cərir, İbni Abbasın belə dediyini nəql edir: "Ayədə keçən 'musafihat' sözü, açıqca zina edən qadınlar; 'muttehızatı ahdan' isə, bir dostu olan qadınlar deməkdir. Cahiliyyə dövrü Ərəbləri açıqdan işlənən zinanı qadağan, lakin gizli edilən zinanı sərbəst sayardılar. Ortaya çıxan zinanı alçaqlıq, iyrənclik olaraq damğalarlar, lakin gizli qalan zinanı qorxusuz qəbul edərdilər. Bunun üzərinə uca Allah 'Pisliklərin açığına da gizlisinə də yaxınlaşmayın.' (Ən'am, 151) ayəsini endirdi." (c. 2, s. 142, Beyrut Dar-ul Marife nəşr/təzyiqi)

Yuxarıdan bəri nəql etdiyimiz rəvayətlər ilə eyni mənanı verən rəvayətlər çoxdur. Biz bir neçə nümunə verməklə kifayətləndik.