Əl-Mİzan fi TƏFSİr-el quran içindekiler c: 4 : Al İmran Surəsi

Mən deyərəm ki: et-Dürr-ül Mensur təfsirinin müəllifi, bu rəvayəti başqa bir neçə yoldan da Peyğəmbərimizə (s. a. a) söykəyərək nəql edir. Bu rəvayətlərdən birində Peyğəmbərimiz belə buyurur. "Mən bir şey istədim; lakin Allah başqasını istədi." [Ancaq, buna diqqət yetirmək lazımdır ki] qadının bu şillələnilməsi, ərinə qarşı gəlməsi və itaətsizlik etməsi ilə əlaqədar olmalıdır. Əks halda bu ayənin davamında iştirak edən "Əgər sizə itaət etsələr, artıq onların əleyhinə başqa bir yol axtarışın." ifadəsi, bu rəvayətin məzmununu sürgün etməkdədir. [Yəni, döymə hadisəs(n)i itaət surətində qadağan edilməkdədir.]

Bu rəvayətlərin zahirində bir başqa problem daha var ki, o da budur: Peyğəmbərimizin (s. a. a), "Adama qisas edilməsi lazımdır." şəklindəki sözü, özünə soruşulan suala vermiş olduğu bir cavabdır. Yoxsa iddia tərəflərinin hazır olmadığı bir iddia haqqında vermək istədiyi bir qərar deyil. Elə olsaydı iddianın tərəflərinin hazır olmaları lazım idi. Bu vəziyyətdə ayənin, Peyğəmbərimizin (s. a. a) hökm vermədə və qanun qoymada yanıldığını bildirmək üçün enmiş olması lazımdır ki, bu da onun günahsız olması ilə ziddiyyət təşkil edər. Ayrıca bu ayə, Peyğəmbərin hökmünü etibarsız etmək (neshetmek) üçün də enmiş ola bilməz. Çünki [söz mövzusu ayə bu vəziyyətdə hələ tətbiq olunmamış bir hökmü qaldırmış olar. Halbuki] neshetmek; bir hökmün, tətbiq olunduqdan sonra qaldırılması deməkdir. Yenə hərçənd uca Allah, Peyğəmbərimizin (s. a. a) bəzi hökmləri üzərində hökmü qaldıraraq və ya yeni bir hökm endirərək qənaətdə ol/tapılmışdır; amma bu qənaətlər onun ümməti üçün qoyduğu qanunlar mövzusundakı hökmləri ilə deyil, idarəçiliyi sahəsindəki hökmləri və fikirləri ilə əlaqədardır. Çünki uca Allahın teşri=yasama ilə əlaqədar qanunlarda Peyğəmbərimizin (s. a. a) hökmlərində belə bir qənaətdə ol/tapılması, günahsız olan peyğəmbərin yanıldığını göstərər ki, bu da batildir.

Təfsir-ul Qummuda Əbu Carudun nəql etdiyi bir rəvayətə görə İmam Mis (ə.s) ayədəki "kanitat" sözünün "itaatkar qadınlar" demək olduğunu buyurmuşdur. (c. 1, s. 137)

Mecma-ul Bəyan təfsirində, "(əvvəl) öyüd verin, (sonra) onları ya-taklarda tək buraxın və (heç birisi təsirli olmazsa) onları döyün." ayəs(n)i ilə əlaqədar olaraq İmam Misdən belə bir rəvayəti nəql edər: "Onları yataqlarda tək buraxın." yəni, onlara yataqda arxa çevirin. Ayədə sözü keçən "döymə"dən məqsəd, misvakla şıqqıltı vurmaqdır." (c. 2, s. 95)

el-Kafidə öz rəvayət zənciri ilə Əbu Basara söykədiyi bir hədisdə, "Bu vəziyyətdə kişinin ailəsindən bir hakim, qadının da ailəsindən bir hakim göndərin." ayəs(n)i ilə əlaqədar olaraq İmam Sadiğin belə buyurduğunu nəql edər: "Hakimlər ər-arvadın ayrılmasına və yaxud bir yerdə qalmasına dair qərar vermədə səlahiyyətli olacaqlarını şərt qaça bilərlər. Bu səbəbdən həm ayrılma ilə əlaqədar verdikləri qərar etibarlıdır (u-yulması lazımdır), həm də bir yerdə qalma barəsində verdikləri qərar."

Mən deyərəm ki: Başqa kanallardan gələn bu və buna yaxın mənadakı bir neçə başqa rəvayət, gərək el-Kafidə, gərəksə Təfsir-ul Ayyaşidə iştirak etmişdir.

Təfsir-ul Ayyaşidə İbni Müslimdən, o da İmam Misdən (ə.s) belə nəql edər: "Hz. Əli (ə.s), 'Bir kişinin evlənərkən evləndiyi qadına və ailəsinə: Onun üzərinə başqa bir qadınla evlənər də onu tək buraxsa və ya üzərinə bir nökər gətirsə, o qadın boşdur (özbaşına boşanmış sayılacaq), deyə şərt qaçması haqqında belə hökm verdi: Allahın şərti, sizin şərtinizdən əvvəldir. Kişi istəsə bu şərtə xəbərdar et, istəsə bərabər/yoldaşından ayrılmadan üzərinə başqa bir qadınla evlənər və üzərinə nökər gətirər. Əgər qadın onun bu işinə mane olar və yolu üzərində dayansa, onu yatağında tək buraxar. Çünki uca Allah öz kitabında belə buyurur: 'Yetimlər haqqında ədaləti yerinə gətirə bilməyəcəyinizdən qorxsanız, o halda (yetim qızlarla deyil) könülünüzün rahatladığı (başqa) qadınlardan iki, üç və dörd evlənə bilərsiniz.' [Nisa, 3] 'Və ya sahib olduğunuz nökərlərlə evlənin.' [Nisa, 3] 'İtaətsizlik etmələrindən qorxduğunuz qadınlara (əvvəl) öyüd verin, (sonra) onları yataqlarda tək buraxın və (heç birisi təsirli olmazsa) onları döyün. Nəticədə əgər sizə itaət etsələr, onların əleyhinə (əziyyət etmək üçün) başqa bir yol axtarışın. heç şübhəsiz Allah, ucadır, böyükdür.' [Nisa, 34]"

et-Dürr-ül Mensur təfsirində belə deyilir: "Beyhaki Ənsardan olan Yezidin qızı Əsmədən rəvayət etmişdir ki: 'Bir gün Əsmə Peyğəmbərimizin (s. a. a) yanına gəldi və o sırada səhabələri arasında olan Peyğəmbərə bunları söylədi:

'Anam-atam sənə fəda olsun. Mən qadınların nümayəndəsi olaraq sənə gəldim. Canım sənə fəda olsun. Bilin ki, mənim bura inkişafdan xəbərdar olan şərqdəki və qərbdəki bütün qadınlar mənimlə eyni fikirdədirlər.'

'Uca Allah səni kişilərə və qadınlara haqq Peyğəmbər olaraq göndərdi. Biz də sənə və səni göndərən Allaha inandıq. Biz qadınlar, evlərimizə bağlanıb kişilərin suverenliyi altında olan bir birliyik. Siz kişilərin evlərinin təməlləriyik. İstəklərinizi qarşılayıb şəhvətlərinizi təmin edir, uşaqlarınızı qarınlarımızda daşıyırıq. Siz kişilər isə Cümə və camaat namazlarına qatılmaqla, xəstələrin ziyarətinə getməklə, cənazə mərasimlərinə qatılmaqla, arxa arxaya həccə getməklə bizə üstün qılındınız. Bunların hamısından üstünü də Allah yolunda cihad faktoruq. İçinizdən biri həccə və ya ümrəyə getmək ya da cihada qatılmaq üzrə evindən ayrıldığında sizin mallarınızı qoruyarıq, sizin üçün paltar toxuyarıq, mallarınızı[46] çoxaldıb artırarıq. Ya Rəsulullah! Görəsən biz sizin savablarınıza ortaq deyilikmi?'

Rəsulu Əkrəm (s. a. a) yüzünü bütünü ilə səhabələrinə dönərək: 'Bu günə qədər bunun kimi dini haqqında gözəl sual soruşan bir qadın eşitdinizmi?' deyə soruşdu. Səhabələr: 'Belə gözəl bir sualı soruşmağı bacara biləcək bir qadının ol/tapıla biləcəyini sanmırdıq.' dedilər. Arxasından Peyğəmbərimiz (s. a. a) Əsməyə dönərək belə buyurdu:

'Ey qadın, geriyə dön və arxandakı bütün qadınlara bunu bildir: İçinizdən birinizin ərinə qarşı vəzifələrini etməsi, onun məmnuniyyətini qazanmağa çalışması və onun sözlərini dinləməsi, bütün o saydığın ibadətlərin savablarına bərabər gəlir.'

Bunun üzərinə Əsmə sevincindən tehlil (la ilahə illəllah) və təkbir (Allahı Əkbər) zikrlərini dilə gətirərək oradan ayrıldı." (c. 2, s. 153)

Mən deyərəm ki: Hədis kitablarında Şiə və Sünni kanallardan rəvayət edilən bu mənadakı hədislər çoxdur. Bu rəvayətlərin ən gözəllərindən biri el-Kafidə Əbu İbrahim Musa b. Cəfərdən (ə.s) nəql etdiyi bu rəvayətdir: "Qadının cihadı, ərinə qarşı vəzifələrini yaxşı etməkdir." (Fürus(n)u Kafi, c. 5, s. 507, h: 4)

Bu mənas(n)ı ən yaxşı şəkildə ifadə edən və eyni zamanda bu mövzudakı qanun qoymanın, üzərinə qurulduğu təməli də açıqlayan söz Nehc-ül Belağa'da[47] iştirak edən aşağıdakı sözdür. Bu söz el-Kafidə də müəllifin öz rəvayət zənciri ilə Abdullah b. Kəsr vasitəsilə İmam Sadiğə (ə.s) söykənilərək Hz. Əlidən (ona salamın ən üstünü olsun) nəql edilmişdir. Yenə eyni sözü el-Kafidə bir başqa kanaldan öz rəvayət zənciri ilə Esbağ b. Bitkiyədən, Hz. Əlinin (ə.s) öz oğuluna yazdığı bir məktubdan köçürərək nəql edər. [48] Söz budur: "Qadın bir çiçəkdir; qəhrəman deyil."

Bunun kimi bu mövzuda Peyğəmbərimizdən (s. a. a) da belə bir rəvayət nəql edilmişdir: "Qadın şirin bir oyuncaqdır, onu əldə edən itirməsin. "[49] Kənar yandan Peyğəmbərimizin (s. a. a), "Bir qadın, döyüldüyü əllə necə qucaqlana bilər?" deyə heyrətləndiyi nəql edilmişdir. el-Kafidə öz rəvayət zənciri ilə Əbu Məryəmə söykədiyi bir rəvayətdə İmam Məhəmməd Misin (ə.s) belə dediyini nəql edər: Rəsulullah (s. a. a) buyurmuşdur ki: "Necə olar da içinizdən biri arvadını döyər, daha sonra onunla qol boyun olar? !"[50] <file:///Z:\com_caislabs_ebk\Al_Mizan_Cilt_4.htm> Bu cür şərhlərin iştirak etdiyi hədislər çoxdur. Əgər bunlar üzərində düşünülsə, İslamın bu mövzudakı fikiri dəqiq bir şəkildə meydana çıxar.

İndi yuxarıda Yezidin qızı Əsmədən nəql edilən rəvayətə dönürük. Bu barədə bunları söyləməliyik ki: Qadınların Peyğəmbərimizin (s. a. a) yanına gəlmələrini, Peyğəmbərin onlarla İslam dininin qanunlarına bağlı mövzular və İslamın qadınlar üçün təyin etdiyi müxtəlif hökmlər haqqında danışdığını izah edən bu və bənzəri hədislərin qiymətləndirilməsiylə bu gerçək ortaya çıxır: Qadınlar hicab zəruriliyinə və həyat məsuliyyətlərindən əksəriyyətlə yalnız ev işləri ilə məşğul olmalarına baxmayaraq dövlət başçısının hüzur/dincliyinə çıxmalarına və başlarındakı problemləri həll etməyə işlərinə maneə olunmamışdır. Bu da inanc azadlığı deməkdir. Biz Al/götürü İmran surəsinin sonunda, İslamda insanlar arasındakı əlaqələri araşdırarkən bu mövzuya toxunmuşduq.

Bu və bənzəri rəvayətlərdən bu nəticələndirər çıxar:

1) İslama görə qadın üçün ən yaxşı həyat formas(n)ı, evin daxili işlər ilə və uşaq yetişdirməklə məşğul olmasıdır. Bu hər nə qədər fərz olmayan bir sünnə idisə də, ancaq İslam -mühitə dinin və təqvanın hakim olduğunu, insanların Allahın razılığını qazanma arxasında qaçıb axirətdəki savabı dünya varlığına seçdiklərini, qadınların iffət, həya, uşaq sevgisi və ailə həyatına bağlılıq kimi yaxşı əxlaq nümunələrinə bağlı olaraq yetişdirildiklərini göz qarşısında saxlayaraq- buna istiqamətli ol/tapıldığı müstəhəb xüsusiyyətli etina etdirmə və təşviqi ilə bu sünnəs(n)i qoruyurdu.

Qadınların bu xüsuslarla məşğul olmaları və özlərini strukturlarına təqdim edilən təmiz duyğuları canlı tutmağa həsr etmələri, onları kişilər arasına girməkdən, hətta özlərinə icazə verildiyi qədəri ilə belə kişilərlə qarışıq olmaqdan saxlayırdı. Bu ənənənin bir çox əsrlər boyunca Müsəlmanlar arasında yaşaması bunun bir göstəricisidir. Ancaq sonraları qərbdəki başıboşluq, "Qadın azadlığı" adı altında İslam cəmiyyətinə girdi. Bu axının təsiri ilə qadınların da, kişilərin də əxlaqı pozuldu, həyat nizamları alt-üst oldu. Onlar bunun fərqində deyillər idi; amma daha sonra təbii ki [nələri itirdiklərini] anlayacaqlar. Əgər o ölkələrin xalqı iman edib pisliklərdən çəkinsədilər, əlbəttə Allah onların üstünə göydən və yerdən nə qədər bərəkət qapıları açardı. Lakin onlar yalanladılar və buna görə (Allah tərəfindən əzaba) tutuldular.

2) İslama görə qadını mühakimə və dövlət rəhbərliyi sahələrində vəzifələndirməmək fərz olduğu kimi, cihadla öhdəçilikli etməmək də fərz olan bir ənənədir.

3) İslam qadına gətirdiyi bu məhdudlaşdırmaları -məsələn qadının cihadın fəzilətindən məhrum buraxılması kimi- gerçək övünçlere sahib olan üstünlüklər və fəzilətlərlə onlara bərabər gələcək və əskiklərini tamamlayacaq şəkildə kompensasiya etməyi də laqeyd yanaşmamışdır. Nümunə olaraq, ərə qarşı vəzifəsini yaxşı etməsini qadın üçün cihad saymışdır. İslam tərəfindən qadına təqdim edilən bu üstünlüklər və təqdirlər -mühitimizə xarab həyat nizamının hakim olduğunu göz qarşısında saxlayaraq- az qala/haradasa bizim gözümüzdə dəyərsiz kimi görünməkdədir.

Lakin davranışları və anlayışları həqiqi dəyərləri ilə qiymətləndirən, gerçəkdə İslami mühitdir. Belə bir mühitdə, yarışlar ancaq uca Allahın razı olduğu insani fəzilətlərdə edilər. Bu fəzilətləri gerçək dəyərlərinə görə qiymətləndirən də uca Allahdır. Uca Allah isə, hər bir insanın özünün etina etdirdiyi yolda hərəkət etməsini və onun üçün çəkilən həyat yolunu izləməsini, dəyər olaraq müxtəlif xidmətlərə və davranışlara bərabər gələcək şəkildə qiymətləndirə bilər. Buna görə İslamda daşıdığı bütün fəzilətə baxmayaraq döyüş sahəsində şəhid olmaq və comərdcə can vermək, qadının yoldaşlıq vəzifəsini vasvasılıqla yerinə yetirməsindən daha fəzilətli deyil.

Cəmiyyəti idarə edən bir dövlət başçısının və mühakimə kreslosunda oturan bir hakimin də vəziyyəti belədir. Onların da ərlərinə qarşı vəzifəsini edən bir qadına qarşı öyünəcəkləri bir üstünlükləri yoxdur. Halbuki bu iki vəzifəs(n)i boynuna götürənlər, əgər vəzifələrini gerçək mənas(n)ı ilə etsələr, edəcəkləri işlərdə hamı/həmişə haqqa bağlı qalsalar, rəhbərliyin və mühakimənin ağır yükünü daşımaqdan başqa bir şey əllərində qalmaz. Üstəlik hər an aləmlərin Rəbbindən başqa qoruyucusu olmayan kəslər haqqında bunları təhdid edən haqsızlıq etmə təhlükəsi ilə də qarşı-qarşıyadırlar. [Unutmamaq lazımdır ki, haqsızlıq edəcəkləri kəslərin tək qoruyucusu Allahdır] və "Rəbbin (hər an) gözetlemededir." (Fəcr, 14)

İndi bu kəslərin, dinin əmri ilə onların iş sahələrinə girməsi qadağan edilən, özləri üçün başqa yol çəkilən və davamlı bu yolu izləmələri əmr edilən kəslərə (qadınlara) qarşı nə kimi bir öyünmə səbəbləri ola bilər?!

Bu təriflənən dəyərləri ancaq fərdlərini hər hansı bir ziddiyyət söz mövzusu olmadan istədiyi məqsədlərə uyğun şəkildə yetişdirən növdəki cəmiyyətlər, xalqı hərəkətə keçirərək canlandırar və onları sağlamlaştırar. Cəmiyyətlərdəki mühit dəyişikliklərinə bağlı olaraq ictimai mövqelərin və insan davranışlarının da dəyişik olacağını heç kim inkar edə bilməz.

Məsələn özünü təhlükələrin ən böyüyünə atan bu əsgəri düşünək. Adam bombalayarın arxa arxaya partladıqları bir sahədə ölümün qucağına atılır. Məqsədi, şərəfli və artım vəsiləsi olaraq gördüyü şeyi qazanmaqdır. Bu isə adının özünü vətəninə fəda edənlər arasında xatırlanmasıdır. Beləcə təriflənən hər kəsdən daha çox öyünəcəyi bir mövqe qazanacağını düşünür. Halbuki ölümün qəti bir yox meydana gəl olduğunu nəzərdə tutan bir inanca malikdir. Buna görə onun bu arzusu, əsassız bir məqsəd və xəyali bir qürur axtarışından başqa bir şey deyil.

Bunun yanında bu kino ulduzlarının buraxdığı təsirlərə baxaq. Bunlar bu etdikləri işlər sayəsində böyük dövlətlərin başçılarının görə bilmədikləri etibarı görürlər. Lakin onların peşəsinin və uzun müddət insanlara verdiklərinin, qadınların dəyərini ən çox alçaldan və ən çirkin şəkildə qınanmalarını tələb edən şey olduğunu görərik.

Bunların hamısının göstərdiyi tək şey budur: Həyata hakim olan müəyyən şərtlər təyin etdiyi hər şeyi, xalq kütlələrinin bəyənməsini qazanma, əhəmiyyətsiz şeyləri böyütmə, əhəmiyyətli və hörmətli şeyləri də kiçiltmə məqsədiylə təyin edər. Buna görə bizim beləsinə bir qarışıq mühitdə əhəmiyyətsiz gördüyümüz bəzi şeyləri İslamın əhəmiyyətli sayması və ya əhəmiyyətli gördüyümüz və uğrunda bir-birimizlə yarışdığımız bəzi şeyləri kiçik hesab etməsi uzaq bir ehtimal deyil. Bunu heç unutmamaq lazımdır ki, İslamın ilk dövründəki mühit təqva və axirəti dünyaya seçmə mühiti idi.

36- Allaha ibadət edin və ONA heç bir şeyi ortaq qaçmayın. Ana-ataya, qohuma, yetimlərə, yoxsullara, yaxın qonşuya, uzaq qonşuya, yanınızdakı yoldaşa, yolda qalmışa və sahib olduğunuz kölə və nökərlərə yaxşılıq edin/əldə et. Allah öğünüp lovğalananları sevməz.



37- Bunlar, xəsislik edərlər, insanlara da xəsisliyi əmr edərlər və Allahın özlərinə lütfündən verdiyini gizləyərlər. Biz, nemətləri gizləyənlər üçün alçaldıcı bir əzab hazırlamışıq.



38- Bunlar, mallarını insanlara nümayiş üçün verərlər, Allaha və axirət gününə inanmazlar. Yoldaşı şeytan olan üçün, nə pis bir yoldaşdır o!



39- Nə olardı sanki! Allaha və axirət gününə inansadılar və Allahın özlərinə verdiyi ruzidən Allah yolunda xərcləsədilər. Allah, onların vəziyyətlərini bilməkdədir.



40- Allah heç şübhəsiz bir zərrə ağırlığın tərəfindən belə haqsızlıq etməz. Zərrə ağırlığın tərəfindən bir yaxşılıq olsa, onu qat qat artırar və öz qatından da böyük bir mükafat verər.