Əl-Mizan Təfsiri Allame Məhəmməd

"Və günahlarınızı bağışlasın. Allah son dərəcə bağışlayandır, əsirgəyəndir."

Allahın geniş rəhməti və onun qatındakı maddi və ma-

növü hədiyyələri sonsuzdur. Bunlar qulların içində bir şəxsə və ya bir

zümrəyə xas deyil. Burada ilahi hədiyyənin mütləqliyini məhdudlaşdıracaq

bir istisnaya da yer verilməmişdir. Bu rəhməti və ilahi hədiyyəs(n)i

dayandıracaq tək şey, adamın buna layiq olmaması və bu istiqamətdə pis

bir seçimdə ol/tapılmasıdır. Uca Allah bir ayədə belə buyurmuşdur:

"Rəbbinin lütfkarlığı kəsilmiş deyil." (İsra, 20)

Günah, Allah qatındakı yaxınlıq və bunun nəticələri olan cənnət

və içindəki nemətlər kimi qürur verici nemətlərə çatmağı maneə törədici

bir ünsürdür. Əksinə, insan ürəyinin üzərindəki günah tortalarının

aradan qaldırılması, günahların bağışlanması və üzərinin örtülməsi

isə, xoşbəxtlik qapısını açan və insanı qürur verici bir yurda qovuşduran

tək açardır. Buna görə: "Allah da sizi sevsin." sözündən

dərhal sonra: "və günahlarınızı bağışlasın." ifadəsinə yer verilmişdir.

Çünki yuxarıda da söylədiyimiz kimi sevgi, sevəni sevgiliyə çəkər.

Qulun Rəbbinə istiqamətli sevgisi də ONA yaxınlaşmağı, ibadəti

ONA xas etməyi və yalnız ONA tapınmağı tələb etdiyi kimi, uca

Allahın da qulunu sevməsini, qula yaxın olmasını, uzaqlaşdıran

pərdələri qaldırmasını, qeyb örtülərini aralamasını tələb edir. Gü

502 ............................................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

nahtan başqa da pərdə olmadığına görə, günahların bağışlanması

lazımdır. Bundan sonrakı qürur verici nemətlər, bağışlayar/hədiyyələr və kəramətlər,

az əvvəl işarə etdiyimiz kimi Allahın lütf etməsiylə, lütfdə

ol/tapılmasıyla reallaşar.

"Əsla, xeyr; onların qazandıqları, ürəkləri üzərində pas

tutmuşdur. Xeyr; həqiqətən onlar, Rəblərindən

pərdələnilmişlər." (Mütaffifin, 14-15) ayələr təfsirini

təqdim etdiyimiz: "Allah da sizi sevsin və günahlarınızı bağışlasın."

ayəsindəki ifadəylə birlikdə araşdırıldığı zaman, bizim

söylədiklərimizin haqlılığı dəqiq bir şəkildə aydın olacaq.

(Al/götürü İmran / 32) "Də ki: "Allaha və Rəsuluna itaət edin." Bundan əvvəlki ayədə,

həmsöhbətlər Rəsula təbii/tabe olmağa çağırılmışlar idi. Təbii/tabe olmaqsa, birinin

izindən getmək deməkdir. Amma bu da təbii/tabe olunan adamın bir

yolu izləyir olması ilə mümkün ola biləcək bir vəziyyətdir. Peyğəmbər

Əfəndimizin (s. a. a) izlədiyi yol, Allahın dümdüz yolu və Peyğəmbəri

vasitəsilə suveren etdiyi şəriətidir. Ki insanların buna

uyğun gəlmələri zərurətdir. Bundan ötəri, bu anda təfsirini təqdim etdiyimiz

bu ayədə Peyğəmbərə (s. a. a) uyğun gəlmənin mənas(n)ı, bir dəfə daha,

bu səfər "itaət" qəlibi içində vurğulanmışdır. Bununla verilən mesaj

budur: Peyğəmbərin də izlədiyi ixlas (ibadəti sırf Allaha istiqamətli

olaraq yerinə yetirmək) yolu, özü etibarilə əmrlər, qadağan edər, dəvətlər

və yol göstərici irşatlar cəmindən ibarətdir.

Bu səbəbdən, yolundan getmək surətiylə Peyğəmbərə uyğun gəlmək,

qanuniləşdirilib suveren qılınan şəriət məzmununda Allaha və Rəsula

itaət etmək deməkdir. Rəsul ilə birlikdə ulu Allahın zikr edilməsi,

işin özü etibarilə eyni olduğunu vurğulamaq üçündür. Və uca Allah

ilə birlikdə Rəsuldan danışılması da mövzunun ona təbii/tabe olmaqla

elin idili olmasından ötəridir. Bu səbəbdən bəzilərinin: "Ayədə nəzərdə tutulan

məna budur: "Ki-taba uyğun gəlmək surətiylə Allaha, sünnəyə uyğun gəlmək

surətiylə də Rəsula itaət edin." şəklindəki şərhləri səhvdir.

Çünki belə bir yanaşma: "Də ki: Allaha və elçisinə itaət e-

din." ifadəsinin: "Də ki: Əgər siz Allahı sevirsinizsə mənə yatıl."

Al/götürü İmran Surəsi 28-32 ........................................................................................ 503

ifadəsini açıqladığı gerçəyiylə uyğun gəlməz. Ayrıca ayə, Allaha

itaət etməklə Rəsula itaət etmənin eyni şey olduğunu vurğulamaqdadır.

Buna görə təkrara ehtiyac duyulmamışdır. Əgər Allaha

itaət ilə Peyğəmbərə itaət fərqli faktlar olsaydı, uyğun olanı

belə bir ifadənin istifadə edilmiş olması idi: "Allaha itaət edin və Rəsula

itaət edin." Eynilə: "Allaha itaət edin; elçiyə itaət edin və sizdən

olan əmr sahiblərinə də." (Nisa, 59) ayəsində olduğu kimi. Ki vurğuladığımız

xüsus çox açıqdır.

Bilin ki: İfadənin mütləqliyi və obyektiv mühitə uyğunluğu

məzmununda bu ayə haqqındakı qiymətləndirmə, əvvəlki ayəyə bağlı

qiymətləndirmədən fərqli deyil.

"Əgər üz çevirsələr, şübhəsiz Allah, kafirləri sevməz." Bu ayə,

yuxarıdakı əmrə uyğun gəlməyib yüzünü çevirən kəslərin kafir olduqlarını

göstərər. Kafirləri dost əldə etməyi qadağan edən digər ayələrdən

də bunu qəbul etmək mümkündür. Burada eyni zamanda bu ayənin

əvvəlki ayənin açıqlayıcısı mövqeyində olduğuna istiqamətli bir işarə

də qəbul edirik. Çünki ayə, kafirlərə istiqamətli sevgini, Allaha və Peyğəmbərə

itaəti əmr etmək surətiylə olumsuzluyor. İlk ayədə isə,

Peyğəmbərə təbii/tabe olmağa bağlı əmrə uyğun gələn möminləri sevmənin

gərəyi vurğulanır. Ayələr arasındakı əlaqəni bu şəkildə qurub

anlamaq lazımdır.

Təfsirini təqdim etdiyimiz bu ayələrə bağlı olaraq yuxarıda yer/yeyər

alan/sahə şərhlərdən sırasıyla bu xüsuslar diqqətə çarpanlaşır:

a) Takiyye etməyə ümumi mənada icazə verilmişdir.

b) Kafirləri dost əldə etmənin və Allahın bu xüsusdakı

qadağan etməsinə uyğun gəlməmənin cəzalandırılmağa gətirib çıxardığı və bunun

qəti olaraq qadağan edildiyi açıqdır. Bu, uca Allahın qəti,

dəyişməz hökmlərindəndir.

c) İlahi şəriət, sırf Allaha qulluq təqdim etmənin konkret şəklidir. Sırf

Allaha qulluq təqdim etmək də Allahı sevmənin praktik ifadəsidir. Digər

bir ifadəylə: İlahi məlumatların, əxlaqi prinsiplərin və olanca genişliyi

və sonsuz detallarıyla praktik hökmlərin cəmindən ibarət olan

504 ............................................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

din, təhlil və təhlil etmə nəticəs(n)i, ixlasdan başqa bir şeyi ifadə

etməz. Bununla insanın özünü, özünün xüsusiyyətlərini (yəni əxlaqını),

özünün əməllərini və hərəkətlərini tək və Kahhar olan Allaha dönük

etməsini nəzərdə tuturuq. Sözünü etdiyimiz bu ixlas isə, yalnız sevgiyə

söykən/dözər. Necə ki din, başqa bir perspektivdən təslimiyyətə, təslimiyyət

də tövhidə söykənən olaraq formalanar.

d) Kafirləri dost əldə etmək küfrdür. Amma zəkat verməyənin və

namazı tərk edənin küfrü kimi detallara bağlı bir küfrdür. Təməl

prinsiplərlə əlaqədar deyil. Daha əvvəl söylədiyimiz kimi, kafirləri dost

əldə edən insanın küfrü, bu dostluğun səbəb olduğu ifsattan da

qaynaqlanır ola bilər. Yəni, kafirlərlə dostluq qurmaq, insanı

sonunda küfrə sürüyə bilər. Maidə surəsinin təfsirini təqdim edərkən

daha detallı məlumatlar təqdim edəcəyik.

AYƏLƏRİN HƏDİSLƏR İŞIĞINDA ŞƏRHİ

et-Dürr-ül Mensur adlı əsərdə: "Möminlər, möminləri buraxıb

də kafirləri dostlar əldə etməsinlər." ayəsiylə əlaqədar olaraq İbni İshak,

İbni Cərir və İbni Əbu Xatəm, İbni Abbasdan belə rəvayət edərlər:

"Ka'b b. Eşrefin müttəfiqi Haccac b. Əmr, İbni Əbu Hakik və Kays

b. Zeyd, Ənsardan bəzi kəsləri sirdaş-dost əldə etmək surətiylə onları

dinləri barəsində fitnəyə salmağı məqsəd qoymuşlar idi. Rifaa b.

Munzir, Abdullah b. Cubeyr və Sad b. Hüseyme Ənsardan olan bu

qrupa: "Bu Yəhudilərdən uzaq durun. Onları sirdaş əldə etməkdən

qaçının. Yoxsa sizi fitnəyə salıb dininizdən çevirərlər." dedilər.

Amma onlar bu xəbərdarlığa qulaq asmadılar. Bunun üzərinə uca

Allah: "Möminlər, möminləri buraxıb da kafirləri dostlar əldə etməsinlər."

deyə başlayıb: "Allah hər şeyə güc çatdırandır." ifadəsiylə

sona çatan ayələri endirdi. (c. 2, s. 16)

Mən deyərəm ki: Əvvəlki şərhlərimizdən də aydın olacağı kimi,

bu rəvayət ayənin zahiriylə uyğunlaşmır. Çünki "Kafirlər" ifadəsinin

mütləq olaraq istifadə edildiyi zaman, Əhli Kitabı da əhatə edib əhatə etmədiyi

xüsusu diqqətə çarpan deyil. Bu səbəbdən bu hekayənin, təfsirini

Al/götürü İmran Surəsi 28-32 ........................................................................................ 505

təqdim etdiyimiz ayələrdən çox, Yəhudi və Xristianları dost əldə etməyi

qadağan edən ayələrin eniş səbəbi olması daha uyğun düşməkdədir.

Təfsir-ağıl Safı adlı əsərdə: "Ancaq onlardan qorunma məqsədiylə

çəkinməniz başqa." ifadəsiylə əlaqədar olaraq Mərhum Tabersinin elİhticac

adlı əsərində, Hz. Əlidən (ə.s) nəql etdiyi belə bir rəvayət

köçürülər: "Allah, dinində takiyye etməyini əmr etmişdir. Əsla/çəkin özünü

həlaka atmayasın. Sənə əmr etdiyim takiyyeyi tərk etmeyesin.

Bu vəziyyətdə özün və qardaşlarının qanını hədəf edər, özünü

və onları nemətlərdən məhrum buraxarsan. Onları Allah düşmənlərinin

əlində zəlil edərsən. Halbuki Allah onları əziz etməyini əmr etmişdir."

(c. 1, s. 253)

Təfsir-ul Ayyaşidə İmam Cəfər Sadiğin (ə.s) belə dediyi rəvayət

edilər: "Peyğəmbər Əfəndimiz (s. a. a) belə dərdi/deyərdi: "Takiyye etməyənin

dini yoxdur." Sonra, Allah: "Ancaq onlardan qorunma

məqsədiylə çəkinməniz başqa." buyurmuşdur." dərdi/deyərdi." (c. 1, s. 166, h: 24)

el-Kafidə İmam Misin (ə.s) belə dediyi rəvayət edilər: "Adəmoğlunun

məcbur qaldığı hər yerdə takiyye etməsini uca Allah

ken idisinə halal etmişdir." (c. 2, s. 220, h: 18)

Mən deyərəm ki: Takiyyenin qanuniliyinə bağlı olaraq Əhli Beyt

İmamlarından köçürülən rəvayətlər o qədər çoxdur ki, tevatur səviyyəsinə

çatmışlar. Ayənin də buna bağlı mübahisə et/müzakirə edilməz bir dəlil ehtiva etdiyi,

gün kimi ortadadır.

Maani'l Ahbar adlı əsərdə Səid b. Yesəyərdən belə rəvayət edilər:

"İmam Cəfər Sadiq (ə.s) mənə belə dedi: "Din, sevgidən başqa

nədir ki? Çünki uca Allah: "Də ki: Əgər siz Allahı sevirsinizsə

mənə yatıl ki, Allah da sizi sevsin." buyurmuşdur."

Eyni hədisi el-Kafidə (c. 8, s. 67, h: 18) İmam Misdən (ə.s) rəvayət

etmişdir. Yenə Təfsir-ul Qummu (c. 1, s. 100) və Təfsir-ul Ayyaşi (c. 1,

s. 167, h: 25) kitablarının yazıçıları bu hədisi Sürətədən, o da İmam

Misdən (ə.s) rəvayət etmişdirlər. Təfsir-ul Ayyaşidə Berid vasitəsilə

İmam Misdən (ə.s) və Ribi vasitəsilə də İmam Sadiqdən

506 ............................................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

(ə.s) rəvayət edilmişdir. Bu rəvayət, yuxarıdakı şərhimizi dəstəklər

xüsusiyyətdədir.

Maani'l Ahbarda İmam Sadiqdən (ə.s) belə rəvayət edilər: "Allah

özünə üsyan edəni sevməz." Ardından bunu bu sətirlərlə

ifadə etdiyi ifadə edilər:

"İlaha üsyan edərsən, amma onu sevdiyini söyləyərsən

Bu, ömürümə and olsun ki, görülməmiş bir davranışdır

Əgər onu həqiqətən sevsəydin, ona itaət edərdin

Sevən sevdiyinə itaət edər çünki."

el-Kafidə İmam Sadiğin (ə.s) belə dediyi rəvayət edilər: "Allah'

ın özünü sevdiyini bilmək kimin xoşuna gəlirsə, Allaha itaət

istiqamətində işlə/çalışsın və biz Əhli Beytə təbii/tabe olsun. Allahın, Peyğəmbərinə

belə dediyini eşitməmiş dırmı?: "Də ki: Əgər siz Allahı sevirsinizsə

mənə yatıl ki, Allah da sizi sevsin və günahlarınızı bağışlasın."

(C. 8, s. 13, h: 1)

Mən deyərəm ki: "Ey iman edənlər, Allaha itaət edin; elçiyə itaət

edin/əldə et və sizdən olan əmr sahiblərinə də." (Nisa, 59) ayəsini təfsir

edərkən, Əhli Beyt İmamlarına təbii/tabe olmanın Peyğəmbərə (s. a. a)

təbii/tabe olmaq mənasına inkişaf edinin mahiyyətini ətraflı bir şəkildə

açıqlayacağıq.

et-Dürr-ül Mensur təfsirində, ABŞ b. Hamid, Həsəndən belə

rəvayət edər: "Rəsulullah Əfəndimiz (s. a. a) buyurdu ki: "Sünnəmdən

üz çevirən məndən deyil." Ardından bu ayəs(n)i oxuduğunu

ifadə edər: "Də ki: Əgər siz Allahı sevirsinizsə mənə yatıl ki, Allah da

sizi sevsin." (c. 2, s. 17)

Yenə eyni əsərdə, İbni Əbu xatəm, Əbu Nuaym Hilyet-ul Övliya

adlı əsərdə və Hakim Aişədən belə rəvayət edərlər: "Rəsulullah

Əfəndimiz (s. a. a) buyurdu ki: "Şirk, qaranlıq bir gecədə düz bir qaya

üzərindəki kiçik bir qarışqanın hərəkətindən daha gizlidir.

Şiryin ən yüngülü bir şəkildə zülmə qarşı sevgi bəsləmək və ədalətə

qarşı nifrət etməkdir. Din; Allah üçün sevmək və Allah üçün

Al/götürü İmran Surəsi 28-32 .................................................................... 507

nifrət etməkdən başqa nədir ki?! Uca Allah belə buyurur: "Dəkı:

Əgər siz Allahı sevirsinizsə mənə yatıl ki, Allah da sizi sevsin."

(c. 2, s. 17)

Yenə eyni əsərdə, Əhməd, Əbu Davud, Tirmizi, İbni Macə, İbni

Habban və Hakim, Əbu Rəfi kanalıyla Peyğəmbərimizin (s. a. a)

belə buyurduğunu rəvayət edərlər: "İçinizdən biri səltənət taxtına

qurulub, mənim tərəfimdən əmr edilən və ya qadağan edilən bir şey

özünə xatırladıldığında: "Bilməyirik. Biz, Allahın kitabında

tapdıqlarımıza təbii/tabe olarıq." deməsin." (c. 2, s. 17)

---------------------

Qiymətli Qardaşlarım Mizan Təfsirini və digər Ehlibeyt əsərlərini

www.islamkutuphanesi.com

www.mizantefsiri.com

www.ehlibeytkutuphanesi.com

saytlarından endirə bilərsiniz.

[YUXARI GIT]

əl-Mizan Təfsiri

Allame Məhəmməd Hüseyn TABATABAİ(r.a)

Dəri: 3

AL/GÖTÜRÜ İMRAN SURƏSİ

( 1-120. Ayələr)

İÇİNDƏKİLƏR

33- Gerçək budur ki Allah, Adəmi, Nuhu, İbrahim ailəsini və

İmran ailəsini aləmlər üzərinə seçdi.

34- Onlar bir-birlərindən törəmə tək bir nəsildir. Allah eşidəndir,

biləndir.

AYƏLƏRİN ŞƏRHİ

Beləcə Məryəm oğulu İsa (ə.s) hekayələrinə və bu hekayələrlə əlaqədar

qiymətləndirmələrə, onunla əlaqədar gerçək məlumatların aktarımına, Əhli

Kitabın əsassız iddialarının əksinəni sübut edən konkret gerçəklərin

serde-dilmesine başlanır. Bu iki ayə, özündən sonrakı ayələri,

ken idisindən əvvəl iştirak edən və Əhli Kitabın üzərində ol/tapıldığı

vəziyyəti sərgiləyən ayələrə bağlayır.