Əl-Mizan Təfsiri Allame Məhəmməd

AYƏLƏRLƏ ƏLAQƏDAR TAMAMLAYICI BİR NEÇƏ MÖVZU

1isə və Anasının Hekayəsi Quranda Necə Keçər?

İmranın arvadı, Məsihin anası İmran qızı Məryəmə hamilə

qalar. Qarınındakı körpəs(n)i, doğurduğu zaman azad qılınmış olaraq

məscidə xidmət etmək üzrə həsr edər. O, qarınındakı körpənin kişi

olduğunu sanar. Uşağı doğurub qız olduğunu anlayınca kədərlənər, iç

keçirər. Sonra ona, "xidmət edən qadın" mənasını verən "Məryəm"

adını verər. Məryəm doğulmadan əvvəl atası ölər. Anası onu məscidə

gətirər və kahinlərə təslim edər. Hz. Zekeriya da aralarındadır.

Onun məsuliyyətini yüklənmə barəsində bir-birləriylə mübahisə et/müzakirə edərlər.

Sonunda püşk atma barəsində razılaşarlar. Qura məqsədiylə oxlar

çəkdiklərində qura Zekeriyaya çıxar. Bunun üzərinə Zekeriya onun

məsuliyyətini boynuna götürər. Yetkinlik çağına gəlincə, onu digər kahinlərdən

ayıracaq şəkildə araya bir pərdə çəkərlər. Məryəm bu xüsusi

bölmədə Allaha ibadət edərdi. Yalnız Zekeriya yanına girə bilərdi.

Zekeriya mehrabda onun yanına girdiyi hər səfərində yanında bir

ruzi tapardı. Zekeriya; "Bunlar sənə haradan gəldi ey Məryəm?"

deyə soruşardı. O da; "Allah qatından. Allah dilədiyinə hesabsız ruzi

verər." cavabını verərdi. Məryəm (s. a) doğru şifahi/sözlü idi. Allah tərəfindən

günahlardan qorunmuşdu, masumeydi. Tərtəmiz idi, təmizlənmiş və

seçilmişdi. Mələklərin danışdığı bir muhaddesti. Mələklər ona;

192........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

"Allah səni seçdi və təmizlədi." demişlər idi. O, Rəbbinə könüldən

boyun əyən idi və Allahın aləmlərə olan ayələrindən idi. (Al/götürü İmran,

35-44; Məryəm, 16; Ənbiya, 91; Təhrim, 12)

O, özünə ayrılan xüsusi bölməsində ol/tapıldığı bir sırada uca

Allah ona Ruhu (Cəbrayıl) göndərdi. Ruh ona normal bir insan

olaraq göründü. Ruh, Allah tərəfindən özünə elçi olaraq göndərildiyini

və vəzifəsinin Allahın icazəsiylə ona atasız olaraq bir uşaq

bəxş etmək olduğunu söylədi. Uşağının göstərəcəyi göz

qamaşdırıcı möcüzələri müjdələdi. Uca Allahın, onun oğulunu Ruhul

Qüdslə dəstəkləyəcəyini, ona kitabı, hikməti, Tövratı və İncili

öyrədəcəyini, uca Allahın açıq-aşkar ayələr dəstəyində onu

İsrailoğullarına elçi olaraq göndərəcəyini xəbər verdi. Onun missiyasını

və hekayəsini izah etdi. Sonra Ruh ona üflədi. Beləcə normal

bir şəkildə hamilə qalan bir qadın kimi uşağına hamilə qaldı. (Al/götürü

İmran, 45-51)

Sonra Məryəm, onunla kimsəsiz bir yerə çəkildi. Doğum sancıları

onu bir xurma budağına doğru sürüdü. "Kaş ki bundan əvvəl ölsəydim

də yaddaşlardan silinib unudulsaydım." dedi. Altından bir

səs ona belə səsləndi: "Kədərlənmə, Rəbbin sənin ayağının altında

bir arx axıtmışdır. Xurma budağını özünə doğru yellə, üzərinə hələ

meydana gəlmiş təzə xurma tökülər. Ye, iç gözün aydın olsun.

Əgər insanlardan birini görsən, ona; "Mən Rəhman olan Allaha

oruc həsr etdim, bu gün heç kimlə danışmayacağam." da. Beləcə

onu daşıyaraq qövmünə gəldi." (Məryəm, 20-27) Məryəmin İsaya

hamilə qalması, onu doğurması, İsanın danışması və digər varoluşsal

xüsusiyyətləri digər insanlardan fərqli deyildi.

Qövmü onu bu halda görüncə, onu qınamağa, ayıblamağa

başladılar. Çünki qarşılarında gördükləri mənzərə, bir qadının

ərsiz olaraq hamilə qalıb/qəlib bir uşaq doğmuş olması idi. Dedilər

ki: "Ey Məryəm, sən həqiqətən çaşılacaq bir iş etdin. Ey

Harunun bacıs(n)ı, sənin atan pis bir adam deyildi və anan

də azğın, utanmaz bir qadın deyildi." Bunun üzərinə Məryəm

uşağı göstərdi. Dedilər ki: "Hələ beşikdə olan bir uşaqla biz

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................193

tər idi. Dedilər ki: "Hələ beşikdə olan bir uşaqla biz necə danışa bilərik?!"

Uşaq bunları söylədi: "Şübhəsiz mən, Allahın

quluyam. Allah mənə kitab verdi və məni peyğəmbər etdi. Harada

olsam olum, məni müqəddəs etdi və həyat sürdüyüm müddətcə, mənə

namazı və zəkatı vəsiyyət etdi; anama itaəti də. Və məni bədbəxt

bir zorba etmədi. Salam üzərimdədir doğulduğum gün, öləcəyə(i)m

gün və diri olaraq yenidən qaldırılacağa(ı)m gün." (Məryəm, 27-33)

Hz. İsanın hələ beşikdəykən etdiyi bu danışma, irəlidə zülmə

və azğınlığa qarşı reallaşdıracağı hərəkətin, Musanın (ə.s)

şəriətini yenidən canlandırıb gücləndirəcəyinin, silikleşen anlayışları

yenileyece-ğinin və haqqında ixtilafa düşdükləri ayələri onlara

açıqlayacağının bir ön işarəs(n)i, parlaq bir qışqırığı xüsusiyyətində idi.

Sonra İsa (ə.s) böyüdü, cavanlıq çağına gəldi. O və anası,

hər kəs kimi yeyib içirdilər. Yaşadıqları müddətcə digər insanlarda

olan varoluşsal arazlar, xüsusiyyətlər onlarda da vardı.

Sonra Hz. İsaya İsrailoğullarına təbliğ etmək üzrə risalət,

peyğəmbərlik verildi. O da bu missiyas(n)ı yüklənər yüklənməz, onları

tövhid dininə dəvət etdi. Belə deyirdi: "Mən sizə Rəbbinizdən bir

ayələ gəldim. Mən sizin üçün kuşşeklinde palçıqdan bir şey edər,

sonra onun içinə üfləyərəm və o Allahın icazəsiylə bir quş olar. Allah'

ın icazəsiylə doğuşdan koru, alacalını yaxşılaşdıraram, ölüləri dirildərəm.

Yediklərinizi və evlərinizdə yığdıqlarınızı sizə xəbər verərəm.

Bunda sizin üçün bir ayə vardır. Heç şübhəsiz, Allah, mənim də, sizin

də Rəbbinizdir. Bu halda ONA ibadət edin."

Hz. İsa (ə.s) İsrailoğullarını gətirdiyi yeni şəriətə çağırırdı.

Bu şəriətin özü, Hz. Musanın şəriətini təsdiq etmək idi. Ancaq, Yəhudilərə

çətinlik olsun deyə Tövratda haram qılınan bəzi

şeylərə bağlı

hökmləri də qüvvədən qaldırırdı. Deyirdi ki: "Mən sizə

hikmət gətirdim. Haqqında ixtilafa düşdüyünüz bəzi mövzuları sizə

açıqlamaq üçün gəldim." Yenə deyirdi ki: "Ey İsrailoğulları, mən Allahın

sizə göndərdiyi elçisiyəm. Məndən əvvəlki Tövratı təsdiq et

194........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

mek və məndən sonra gələcək adı Əhməd olan peyğəmbəri müjdələmək

üzrə göndərildim."

Hz. İsa (ə.s), quş yaratmaq, ölüləri diriltmək, doğuşdan kor

olanları və alaca xəstəliyinə tutulanları yaxşılaşdırmaq və gizli

olan bəzi

şeyləri xəbər vermək kimi sözünü etdiyi bütün möcüzələri,

Allahın icazəsiylə reallaşdırdı.

İsrailoğullarının iman etmələrindən ümidini kəsənə qədər

onları Allahın birliyinə və yeni şəriətinə dəvət etdi. Soydaşlarının

tik başlılıqlarını, inadlarını, kahinlərin və xaxamların böyüklük

göstərmələrini görərək inanmalarından ümidini qəticə, özünə

inanan bir ovuc həvarini Allahın dininin köməkçiləri olaraq seçdi.

Sonra Yəhudilər onu öldürmək məqsədiylə qiyam qaldırdılar. Bunun

üzərinə Allah onu al/götürdü və qatına yüksəltdi. Yəhudilər bəzilərini ona

bənzətdilər. Bəziləri; "Biz onu öldürdük.", bəziləri də; "Biz onu as-

tıq." dedilər. Lakin doğrusu onlar qarışdırırdılar. (Al/götürü İmran, 45-58;

Zuxruf, 63-65; Səff, 6-14; Maidə, 110-111; Nisa, 157-158) Quranın İsa və

anasıyla əlaqədar qiymətləndirməsi xülasəylə bundan ibarətdir.

2isənsənin Allah Qatındakı Yeri və Özünün Təyin etdiyi Mövqes(n)i

O, Allahın bir qulu idi və peyğəmbər idi. (Məryəm, 30)

İsrailoğulla-rına göndərilmiş bir elçi idi. (Al/götürü İmran, 49) Şəriət və kitab

sahibi beş çı-ğır bucaqçı (ulu'l-azm) peyğəmbərdən biriydi. Özünə

kitab olaraq En-cil verilmişdi. (Əhzab, 7; Şura, 13; Maidə, 46) Uca

Allah onu "Məsih İsa" olaraq adlandırmışdı. (Al/götürü İmran, 45) Allahın

sözü və ONdan bir ruh idi. (Nisa, 171) İmam idi. (Əhzab, 7) Əməllər

şahidlərindən idi. (Nisa, 159; Maidə, 117) Rəsulullah Əfəndimizin (s. a. a)

müjdələyicisi idi. (Səff, 6) Dünya və axirətdə gözdə idi, yaxınlaşdırılmışlardan idi.

(Al/götürü İmran, 45) Se-çilmişlerdendi. (Al/götürü İmran, 33) Seçmələrdən

və salehlərdən idi. (Ən'am, 85-87) Harada olursa olsun mübarək

qılınmışdı. İnsanlar üçün bir ayə və Allahdan bir rəhmət idi. An

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................195

nəsinə qarşı itaatkardı. Üzərinə salam edilənlərdən idi. (Məryəm, 1933)

Allahın kitab və hikmət öyrətdiklərindən idi. (Al/götürü İmran, 48) Vela-

çat mövqesinə bağlı bu iyirmi iki xüsusiyyət, uca Allahın bu ulu peyğəmbər

üçün saydığı və bunlar vasitəsiylə dərəcəsini yüksəltdiyi

xüsusiyyətlərdir. Bu xüsusiyyətlər iki qisimdir. Bir qisimi, qulluq, yaxınlıq və

salehlik kimi kəsbidir, qazanmağa, işə bağlıdır. Digər bir

qisimi isə, vehbidir, ona xas xüsusiyyətlərdir. Bunların hər birini, anladığımız

qədəriylə kitabın axışı içində yeri gəldikcə açıqlamışıq.

Daha detallı məlumat üçün adı çəkilən şərhlərə müraciət edilə bilər.

3- Hz. İsa Nə Söylədi? Onun Haqqında Nə Deyildi?

Quran, İsanın elçi olaraq vəzifələndirilmiş bir qul olduğunu

söyləyər. Onun özüylə əlaqədar olaraq daha sonraları ortaya atılan

yaraşdırmaları özünə nisbət etmədiyini vurğular. Həmsöhbətlərinə

yalnız risalətdən danışdığını ifadə edər. "Allah; "Ey Məryəm oğulu

İsa!" dedi, "Sənmi insanlara; "Allahdan başqa, məni və anamı

iki ilah əldə edin." dedin?" O; "Səni tənzih edərəm." dedi, "Haqqım

olmayan bir sözü söyləmək mənə yaraşmaz. Əgər bunu söylədimsə,

mütləq bilmisən. Sən, mənim nəfsimdə olanı bilərsən,

amma mən sənin şəxsində olanı bilməm. Heç şübhəsiz sən, bütün gizlilikləri

bilənsən. Mən onlara, ancaq mənə əmr etdiyini söylədim,

"Mənim də Rəbbim, sizin də Rəbbiniz olan Allaha qulluq edin."

dedim. İçlərində olduğum müddətcə də onlara şahiddim. Sən məni

alın tərəfindən, üzərlərindəki müşahidə edici sən idin. Onsuz da/zatən sən hər şeyə şahidsən.

Onlara əzab etsən, heç şübhəsiz onlar sənin qullarındır.

Onları bağışlasan da, şübhəsiz sən əzizsən, hikmət sahibisən."

Allah; "Bu, doğrulara, doğru ifadəyələrinin fayda təmin etdiyi gündür."

dedi." (Maidə, 116-119)

Bu ifadələr son dərəcə maraqlıdır. Qulluğun özünü ehtiva edir. İsanın

Rəbbi qarşısında özünə biçdiyi yeri əks etdirən göz qamaşdırıcı

ədəb rəftarını əhatə edir. Onun insanlar və əməlləri qarşısında özünü

necə bir yerdə gördüyünü ifadə edir. Bu ayələrdə çəkilən

196........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

tablo/cədvəldə, onun özünü Rəbbi qarşısında bir qul olaraq gördüyü

izah edilir. Tək vəzifəs(n)i, Rəbbinin buyruğunu yerinə yetirmək və ONun

əmrlərinə uyğun gəlməkdir. Nə etdisə ilahi bir əmr istiqamətində

etmişdir, nə söylədisə Rəbbani bir buyruqla söyləmişdir. Tək və

ortaqsız Allaha qulluq təqdim etməkdən başqa bir çağırışda ol/tapılmamışdır.

Özünə nə əmr edilmişsə, insanlara da onu söyləmişdir. "Mənim

də Rəbbim, sizin də Rəbbiniz olan Allaha qulluq edin." də-

miştir.

İnsanlar qarşısında, onların əməllərinə şahidlik etməkdən başqa

bir öhdəçiliyi yox idi. İnsanların Allahın hüzur/dincliyinə döndükləri

gün, onlara nə edəcəyi, necə davranacağı mövzusunda edə biləcəyi

bir şey yoxdur. Allah diləsə onları bağışlayar/hədiyyələr, diləsə onlara a-

zap edər.

Əgər naxış/desən ki: Bu halda, daha əvvəl şəfaət mövzusunu işlərkən,

Hz. İsanın (ə.s) də qiyamət günü şəfaət edəcək və şəfaəti qəbul

ediləcək kəslərdən olduğuna bağlı deyilən söz nə məna ifadə

edər?

Buna cavab olaraq deyərəm ki: Quranın bu mövzudakı ifadəsi a-

çıx və ya açığa yaxındır. Uca Allah bu barədə belə buyurur:

"ONun xaricində tapındıqları, şəfaətdə ol/tapılmağa malik deyildirlər;

ancaq bilərək haqqa şahidlik edənlər başqa." (Zuxruf, 86) Hz. İsa

haqqında da belə buyurmuşdur: "Qiyamət günü də o, onların əleyhinə

şahid olacaq." (Nisa, 159) "Sənə kitabı, hikməti, Tövratı

və İncili öyrətdim." (Maidə, 110) Daha əvvəl şəfaətin mənasıyla əlaqədar

olaraq kafi şərhlərdə ol/tapıldıq. Bu isə, Xristianların irəli

sürdükləri özünü fəda etmə hadisəsindən tamamilə fərqlidir. Çünki

fidyə və qarşılıq hadisəsində cəzanın ortadan qaldırılması söz mövzusudur.

İrəlidə açıqlayacağa(ı)m kimi bunun mənas(n)ı, mütləq ilahi nüfuzun

etibarsız qılınmasıdır. Ayə, bunu olumsuzluyor. Şəfaətə gəlincə;

ayədə müsbət və mənfi istiqamətdə bununla əlaqədar bir qiymətləndirməyə

yer verilmir. Çünki əgər, ayə şəfaətin isbatıyla əlaqədar

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................197

olsaydı, mövzunun axışıyla uyğun gəlməyəcəyi bir tərəfdə dayansın, 7 ifadənin

bu şəkildə qurulması lazım idi: "Onları bağışlasan da, şübhəsiz

sən, bağışlayansan, rəhmsən." Yox əgər, şəfaətin mənfiləşməsiylə

əlaqədar olsaydı, bu vəziyyətdə insanlara şahid olmasından

danışılmasının bir mənas(n)ı olmazdı. Hələlik bu şəkildə ümumi bir

şərhdə ol/tapılırıq. İnşallah ayələri təfsir edərkən daha

detallı qiymətləndirmələrə yer verəcəyik.

İnsanların Hz. İsayla əlaqədar olaraq söylədiklərinə gəlincə; hər nə

qədər Hz. İsadan sonra insanlar müxtəlif məzhəblərə bölündülər,

inanc və ibadət tərzləri arasında böyük fərqliliklər baş göstərdi,

təməl məsələlərlə əlaqədar ixtilafları nəticəs(n)i yetmişi aşan qrup ortaya

çıxdı və məzhəblərin öz içindəki ayrılıqları sayılmayacaq qədər

çox oldusa da, ancaq Qurani Kərim, yalnız onların İsa və anasıyla

əlaqədar olaraq söylədiklərinin üzərində dayanar. Çünki bunların

tövhidin təməliylə maraq/əlaqəsi vardır; Quranın dəvətinin və dümdüz fitrət

dininin tək hədəfi də tövhiddir. Ayələrin təhrifi və İsanın insanların

günahlarının bağışlanması üçün fəda edilməsi kimi detallara

gəlincə; Quran bunların üzərində çox dayanmamışdır.

Qurani Kərim, kitab əhlinin Hz. İsayla əlaqədar sözlərinə və ya onlara

nisbət etdiyi xarakterizə etmələrə bu şəklidə yer verər: "Xristianlar

də; "Məsih, Allahın oğuludur." dedilər." (Tövbə, 30) Bu mənas(n)ı ehtiva edən

daha bir çox ayə vardır. Məsələn, bu ayələr kimi: "Dedilər ki: "Rəhman,

uşaq əldə etdi." O, (bu cür yaraşdırmalardan) ucadır." (Ənbiya,

26) "And-olsun, "Allah, Məryəm oğulu Məsihdir." deyənlər küfrə

sapdılar." (Maidə, 72) "And olsun, "Allah üçün üçüncüsüdür." deyənlər

küfrə sapdılar." (Maidə, 73) "...Üçdür, deməyin." (Nisa, 171)

Yuxarıda təqdim etdiyimiz ayələr, zahirleri etibarıyla fərqli mənalar

və məzmunlar əhatə edən dəyişik ifadələr ehtiva edirlər. Buna görə

də bəziləri, bunları dəyişik Xristian məzhəblərin yanaşmala

7- Çünki burada Allahın qarşısındakı zəlilliyi önplana çıxarılır, Allah qatında

sahib olduğu mövqelərindən danışılmır.

198........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

rına şərh etmişlər. 8 Məsələn; Melikaniye məzhəbi, Hz. İsanın

həqiqətən Allahın oğulu olduğunu müdafiə edər. Nasturiler, enişin və oğulluğun

nurun büllur kimi şəffaf bir cisimə əks olunmasına bənzədiyini

söyləyərlər. Yaqubular, bunun bir növ çevrilmə olduğunu müdafiə edərlər.

Onlara görə, Tanrı qan və edə çevrilmişdir. Allah bu cür yaraşdırmalardan

ucadır.

Ancaq Quran, doğrudan onların dəyişik məzhəblərinin detallı

fikirləriylə maraqlanmaz. Onların bütününün üzərində birləşdikləri bir

söz, yəni Hz. İsanın Allahın oğulu olduğu iddiası üzərində dayanar. Hz.

İsanı da uca Tanrı kimi biri olaraq qiymətləndirmələrini sıx bir

şəkildə tənqid edər. Yenə buna bağlı olaraq inkişaf etdirilən "teslis" inancı

üzərində dayanar. Bu mövzuda Xristian məzhəblərin fərqli şərhlər/şərh edər

gətirmələri əhəmiyyətli deyil; mübahisə/müzakirə və çəkişmələrin girdabına

girmiş olmaları da. Bunun dəlili, Quranda bütününə birdən tək bir

tənqid və etirazın yönəldilmiş olmasıdır.

Bunu belə açıqlaya bilərik: Bu gün mövcud olan Tövrat və İncillər,

bir tərəfdən Tanrının təkliyini açıq bir dillə ifadə edərlər; digər

yandan İncil, Hz. İsanın Allahın oğulu olduğunu irəli sürər və oğul

atadır, başqa deyil, deyər.

Xristianlar, İncildə keçən "oğul" anlayışını şərəflənmə və

müqəddəs hesab etmə ifadəsi olaraq şərh etməyə yanaşmazlar. Halbuki İncilin

bir çox yerində, söz mövzusu anlayış, açıqca bu mənada istifadə edilmişdir.

Burada olduğu kimi: "Lakin mən sizə deyərəm: Düşmənlərinizi

sevin və sizə əza edənlər üçün dua edin ki, siz göylərdə olan Atanızın

oğulları olasınız; çünki o, günəşini pislərin və yaxşıların üzərinə

doğuldurar; və saleh olanlar ilə olmayanların üzərinə yağışını

yağdırar. Çünki əgər sizi sevənləri sevsəniz, nə qarşılığınız olar?

(Romalıların) Vergi mültezimleri də elə etmirlərmi? Və tək

qardaşlarınızı salamlarsınızsa, çox nə etmiş olarsınız? Putpe

8-Şehristaninin, əl-Milel vən Nihalda etdiyi kimi.

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................199

restler də elə etmirlərmi? Bundan ötəri, səmavi Atanız

kamil olduğu kimi siz də kamil olun." (Matda İncili, Bap 5 : 44-48.)9

Bir başqa yerdə belə deyər: "Sizin işığınız insanların qarşısında

belə parlasın da, sizin yaxşı işlərinizi görsünlər, və göylərdə olan

Atanıza həmd etsinlər." (Matda İncili, Bap 5 : 16.)

Yenə deyər ki: "Çəkinin, insanlara salahınızı onların qarşısında nümayiş

üçün etməyin; yoxsa göylərdə olan Atanızın qarşısında qarşılığınız

olmaz." (Matda İncili, Bap 6 : 1.)

Yenə deyər ki: "İmdi siz belə dua edin: Ey göylərdə olan Atamız,

Adın müqəddəs olsun." (Matda İncili, Bap 6 : 9.)

Yenə deyər ki: "Çünki insanlara cinayətlər/günahlarını bağışlasanız, səmavi

Atanız da sizə bağışlayar/hədiyyələr." (Matda İncili, Bap 6 : 14.)

Və ya deyər ki: "Atanız necə mərhəmətli isə, siz də mərhəmətli

olun." (Luka İncili, Bap 6 : 36.)

Mecdelli Məryəmə belə deyər: "...lakin qardaşlarıma get, və onlara

söylə: Mənim Atamın və sizin Atanızın, mənim Allahımın və

sizin Allahınızın yanına çıxıram." (Yuhanna İncili, Bap 20 : 17.)

İncillərdən köçürdüyümüz bu parçalarda, uca Allah haqqında

"ata" ifadəsi, İsa və digər insanlara nisbət bir şərəflənmə xüsusiyyəti

olaraq istifadə edilir.

Bəzi yerlərdə isə, atalıq və oğulluğun bir-birlərini tamamlayar

şəkildə birləşdikləri mənasını verən ifadələrə yer verilər. Bu sözlər

kimi: "İsa bu şeyləri söylədi və gözlərini göyə qaldırıb dedi: "Ey Ata,

saat gəldi; Oğulunu taziz et ki, Oğul səni taziz etsin." Sonra

şagirdlərindən elçiləri üçün dua edər və belə deyər: "Tək onlar üçün

deyil, lakin onların sözü ilə mənə iman edəcək olanlar üçün də,

9- el-Mizanın Ərəbcə orijinalında, bu mövzuyla əlaqədar bütün götürmələr, Kitabı Müqəddəsin

Miladi 1811-ci ildə basılan Ərəbcə tərcüməsindən edilmişdir. Ancaq biz,

bu götürmələri birbaşa olaraq Kitabı Müqəddəsin Türkcə çevrisinden etməyi daha

uyğun taparaq, Kitabı Müqəddəs Şirkəti tərəfindən 1985-ci ildə İstanbulda basılan

Türkcə çevrisini əsas al/götürdük. (Çev.)

200........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

hamısı bir olsunlar deyə, yalvarıram; necə ki, ey Ata, sən bəndəsən,

və mən də səndəyəm, onlar da bizdə olsunlar da, məni sən göndərdiyinə

dünya iman etsin. Mənə verdiyin izzəti mən də onlara

verdim ki, biz bir olduğumuz kimi, onlar da bir olsunlar; mən onlarda,

və sən məndə/bəndə, ta ki, bir olmaq üzrə tamamlanmış olsunlar; və

məni sən göndərdiyini, və məni sevdiyin kimi onları sevdiyini dünya

bilsin." (Yuhanna İncili, Bap 17 : 1 və 20-23.)

Ancaq İncillərdə iştirak edən bəzi ifadələrin zahirleri, onları

şərəflənməyə istiqamətli xüsusiyyətlər formasında şərh etməyə əlverişli

deyildirlər. Bu ifadələr kimi:

"Tomas ona dedi: Ya Rəb, hara gedirsən bilmirik, yolu

necə bilərik? İsa ona dedi: "Yol və həqiqət və həyat mənim; mən vasitə

olmadıqca, Ataya kimsə gəlməz. Əgər məni tanımış olsaydınız,

Atamı da tanımış olardınız; indidən onu bilirsiniz, və

gördünüz. Filipus ona dedi: Ya Rəb, Atanı bizə göstər, və bizə o

yetər." İsa ona dedi: Bu qədər zaman sizin ilə bərabərdim də, məni

tanımadınmı, ey Filipus? Məni görmüş olan, Atanı görmüş olar;

sən necə: Atanı bizə göstər, deyirsən? İman etmir sanmı ki,

mən Atadayam Ata da bəndədir? Mən sizə söylədiyim sözləri

özlüyümdən söyləməm; lakin məndə/bəndə dayanan Ata öz işlərini

edər. Mənə iman edin, mən Atadayam, Ata da bəndədir."

(Yuhanna İncili, Bap 14 : 5-11.)

"...çünki mən Allahdan çıxıb gəldim; çünki mən özlüyümdən

də gəlmədim; lakin o məni göndərdi." (Yuhanna İncili, Bap 8 : 42.)

"Mən və Ata birik." (Yuhanna İncili, Bap 10 : 30.)

Şagirdlərinə deyər ki: "İmdi, siz gedib bütün millətləri şakirt e-

din, onları Ata və Oğul və Ruhülkudüs adıyla vaftiz10 edin."

(Matda İncili, Bap 28 : 19.)

10- Xristianlarda, bir kimsənin günahlardan təmizlənməsi üçün müqəddəs suyla yuyunması.

Kilsənin nəzərdə tutduğu zərurətlərdən biridir.

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................201

"Kəlam başlanğıcda var idi, və Kəlam Allah nezdində idi, və Kəlam

Allah idi. O, başlanğıcda Allah nezdində idi. Hər şey onun ilə

oldu, və olmuş olanlardan heç bir şey onsuz olmadı. Həyat, onda

idi, və həyat insanların nuru idi." (Yuhanna İncili, Bap 1 : 1-4.)

İncillərdə iştirak edən bu və bənzəri ifadələr, Xristianları birlik içində

teslis inancını mənimsəməyə itələmişdir.

Bundan məqsəd, həm Məsihin Allahın oğulu olduğu iddiasını

qorumaq, həm də Məsihin, təlimlərində açıqca vurğuladığı

tövhidi qorumaqdır. Çünki Məsihin tövsiyələrin başında bu kimi

ifadələr gəlir: "Dinlə, ey İsrail; Allahımız Rəb bir olan Rəbdir."

(Markos İncili, Bap 12 : 29.)

Məqbul bir məlumat olmasa da, Xristianların dediklərinin özü budur:

Şəxs bir cövhərdir və onun üç uknumu vardır. Uknumdan məqsəd

sifətdir. Ki bir şey onunla diqqətə çarpanlaşar, başqalarından ayrılar.

Sifət mevsufdan başqa bir şey deyil. Haqqında danışılan üç uknum bunlardır:

Varlıq uknumu, elm uknumu -ki bu uknum kəlamdır- və həyat

uknumu, yəni ruh.

Bu üç uknum; ata, oğul və müqəddəs ruhdur. Birincisi, varlıq uknumudur.

İkincisi, elm və kəlam uknumudur. Üçüncüsü, həyat uknumudur.

Oğul, yəni kəlam və elm uknumu, atasının yanından

enmişdir. Ata isə varlıq uknumudur. Oğul enərkən müqəddəs ruh onunla

bərabər idi. O da, əşyanı işıqlandıran həyat uknumudur.

Sonra, Xristianlar arasında bu ümumiləşdirmənin detalları üzərində

böyük ixtilaflar baş göstərdi. Buna görə parçalandılar, müxtəlif

qruplara və məzhəblərə bölündülər. Yetmişin üzərində məzhəb

ortaya çıxdı. Ki-tabımızın ölçüləri çərçivəsində bunlara bağlı ay-

rıntılı şərhlər su-nacağız.

Yuxarıda etdiyimiz şərhlər üzərində düşünsən, bunu

anlarsan: Qurani Kərimin onlarla əlaqədar olaraq izah etdiyi və onlara

nisbət etdiyi; "And olsun, "Allah, Məryəm oğulu Məsihdir." deyənlər

küfrə sapdılar." və ya; "And olsun, "Allah, üçün üçüncüsüdür." deyənlər

küfrə sapdılar." ya da; "Üçdür, deməyin; çəkinin…" şəklin

202........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

dəkı ifadələrin tümü, tək bir anlama, yəni "birliyin üçlənməsi"

mənasına dönükdür ki, Xristianlıq içində ortaya çıxan bütün

məzhəblərin ortaq fikiridir. Buna "birliyin üçlənməsi" mənas(n)ı

çərçivəsində toxunduq.

Sırf onlar arasında ortaq olan bu nöqtə üzərində dayanılmasının

səbəbi, onların Hz. İsa ilə əlaqədar olaraq ortaya atdıqları bir çox görüşün

gəlib söykən/dözdüyü nöqtənin bu olmasıdır. Quran da tənqidlərində

bunu əsas al/götürər.