Əl-Mizan Təfsiri Allame Məhəmməd

Kəbənin Örtüsü:

Daha əvvəl Bəqərə surəsinin təfsiri çərçivəsində, Həcər və İsmayılın

hekayəsi və Məkkə torpağına yerləşmələri ilə əlaqədar olaraq

köçürdüyümüz rəvayətlərdə, Kəbənin inşasının tamamlanışından

sonra Həcərin Kəbənin qapısına bir pərdə asdığı ifadə edilmişdi.

Kəbənin bütününü örtən pərdəyə gəlincə, deyildiyinə görə: İlk

dəfə Kəbəyə örtü geydirən adam, Yeməyin Tubbalarından Əbu Bəkir

Es'ad'dır. Bu şəxs Kəbəni gümüş sırmalı bir pərdəylə örtmüşdü. Ondan

sonra rəhbərliyə gələnlər onun bu tətbiqini davam etdirdilər.

Daha sonra insanlar dəyişik parçalardan çıxarılmış pərdələrlə

örtməyə davam etdilər. Beləcə üzəri qat qat pərdələrlə örtülər

oldu. Bu pərdələrdən biri çürü-toyda dərhal üzərinə yenisi qoyulardı.

Bu vəziyyət Kusay zamanına qədər sürdü. Kusay Kəbənin

örtüsü üçün Ərəblərdən ildə bir dəfə olmaq üzrə kömək yığdı.

Bu ənənə onun oğulları tərəfindən də davam etdirildi. Əbu Rebia b.

Muğire bir il, digər Qureyş qəbilələri də bir il örtünü dəyişdirərdilər.

Peyğəmbər Əfəndimiz (s. a. a) Kəbəni Yeməyin parçasıyla örtmüşdü.

Abbasi Xəlifələrindən el-Mehdinin zamanına qədər bu

şəkildə qaldı. Xəlifə Həcc üçün Məkkəyə gəldiyində, Kəbə baxıcıları

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................313

pərdələrin Kəbənin üzündə yığılmış olmasından şikayət etdilər.

Bunların ağırlıq edib Kəbəni yıxmasından qorxduqlarını ifadə etdilər.

Bunun üzərinə Xəlifə bu örtülərin qaldırılmasını, yerinə hər il bir

tək örtü sərilməsini əmr etdi. Bu ənənə günümüzə qədər davam

etdi. Kəbənin bir də iç örtüsü vardır. İlk dəfə Kəbəyə içəridən pərdə

örtən adam Abbas b. Abdulmutta-libin anasıdır. Oğulu Abbas ilə əlaqədar

olaraq bir əhddə ol/tapıldığı üçün bu pərdəni Kəbənin iç divarlarına

örtmüşdü.

Kəbənin Mövqes(n)i:

Kəbə cəmiyyətlər tərəfindən müqəddəs və hörmətli olaraq bilinərdi. Hindlilər

Kəbəyə hörmət göstərərdilər və özlərincə üçüncü uknum olaraq

qəbul edilən "sifa"nın ruhunun, bərabər/yoldaşıyla birlikdə Hicazı ziyarət etdiyi

sırada Ha-cer-ül Esvedə hulul etdiyini söyləyərdilər.

Fars və Keçəldəni Sabisiləri onu yeddi böyük evdən biri qəbul edərdilər.

53 Bir də, köhnə və uzun müddət ayaqda qalmış olması səbəbindən

Saturnun evi olduğuna inanılardı.

Farslar da Kəbəyə hörmət göstərərdilər. Azadımızın ruhunun ona

hu-lul etdiyinə inanardılar. Bəzən Həcc üçün getdikləri də olardı.

Yəhudilər ona hörmət göstərər, İbrahimin dini üzrə orada Allah'

a ibadət edərdilər. İçində şəkillər və heykəllər ol/tapılardı. Bunlar

arasında əllərində fal oxları olan İbrahim və İsmayılın şəkilləri

də yer/yeyər a-lırdı. Bakirə Məryəmin və Məsihin rəsmi də edilmişdi. Bu

də Yəhudilər kimi Xristianların da ona hörmət göstərdiklərinin şahididir.

Ərəblər də Kəbəyə böyük bir hörmət göstərərdilər. Onu Allahın

evi qəbul edərdilər. Hər tərəfdən gəlib ona həcc ziyarətində ol/tapılar

53- Böyük evlər bunlardır: 1- Kəbə, 2- İsfahandakı bir dağın təpəsindəki Mars,

3- Hindistandakı Məhrum idisənsə, 4- Belh şəhərindəki Nevbahar, 5- San'a'daki Gamadan,

6- Xorasansanın Ferğane şəhərindəki Keçəlisənsə, 7- Çinin yüksək yerlərindəki bir ev.

314........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

lardı. Kəbənin İbrahim tərəfindən edildiyini söyləyirdilər. Həcc,

İbrahimin Ərəblər arasında tevarüs edən dininin bir qaydasıidi.

Kəbənin Rəhbərliyi:

Kəbənin rəhbərliyi İsmayılın əlində idi. Ondan sonra bu vəzifə

oğullarına keçdi. Sonra Curhum qəbiləsi onlara qarşı üstünlük təmin edib

Kəbənin rəhbərliyini ələ keçərdilər. Ardından Kerker oğullarından

bir taife olan Amalikler, Curhum qəbiləsiylə bir silsilə/serial döyüşə

girişib Kəbəyə sahib oldular. Amalikler Məkkənin aşağı qisiminə

yerləşmişlər idi. Curhumlular da yuxarı qisiminə yerləşmişlər idi.

İçlərində məlikləri də vardı.

Sonra taleh Curhumlulardan yana döndü; Amalikleri uduzmaya

uğradıb Kəbənin rəhbərliyini ələ keçərdilər. Beləcə təxminən olaraq

üç yüz/üz il rəhbərlik onların əlində qaldı. Hz. İbrahimin quruluşuna əlavə etmədə

ol/tapıldılar, divarlarını yüksəltdilər.

İsmayıl oğulları güclənib çoxalınca, artıq müəyyən bir daşındırıcı qüvvətə

qovuşunca, Məkkə onlara dar gəlməyə başladı. Bunun üzərinə

Cur-humlularla döyüş idilər, onları uduzmaya uğradıb Məkkədən

çıxardılar. O sırada İsmayıl oğullarının başında Əmr b. Luhay ol/tapılırdı.

Özü Huzaa qəbiləsinin böyüyü idi. Məkkənin rəhbərliyini

ələ keçərib Kəbənin işlərini öz uhdesinde yığdı. Kəbənin

üzərinə bütləri qoyub insanları onlara tapınmağa çağıran ilk adam

odur. Kəbənin üzərinə qoyduğu ilk büt "Hubel"dir. Onu Şamdan

gətirmiş, Kəbənin damına qoymuş idi. Ardından başqa bütlər də

gətirmişdi. Beləcə bütlərin sayı artmış və Ərəblər arasında bütə

tapınıcılıq yayılmış və tək ilaha qulluğu əsas alan/sahə Hanif dini yox olmuşdu.

Curhum qəbiləsindən Şahne b. Xələf mövzuyla əlaqədar olaraq Əmr

b. Luhaya xitab olaraq belə deyər:

"Ey Əmr, ilahlar icad etdin sən.

Növ növ Məkkədə, evin ətrafına bütlər tikdin.

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................315

Halbuki Kəbənin bir dənə Rəbbi vardı, əbədi...

Amma sən, insanlar içində, onun bir çox Rəbbinin olmasını təmin etdin.

Yaxında biləcəksiniz ki, Allah qısa müddət sonra, sizin xaricinizdə

evi üçün bir qoruyucu seçəcək."

Kəbənin rəhbərliyi Xəlil əl-Huzai zamanına qədər Huzaa oğullarının

əlində idi. Xəlil özündən sonra rəhbərliyi qızına verdi. Qızı

də Kusay b. Kilabın arvadı idi. Kəbə qapısını açıb bağlamağı Huza

oğullarından Əbu Gabşan əl-Huzai adlı birinə verdi. Əbu Gabşan bu

vəzifəs(n)i, bir dəvə və bir çəllək

şərab qarşılığında Kusay b. Kilaba satdı.

Bu hadisə A-raplar arasında bir zərbi məsəl olmuşdur: "Əbu

Gabşanın alış-verişindən daha zərərli..." deyə.

Beləcə rəhbərlik Qureyşə keçdi. Kusay Kəbənin quruluşunu yenilədi.

Daha əvvəl buna toxunmuşduq. Vəziyyət, Peyğəmbərimizin

(s. a. a) Məkkəni fəth etməsinə qədər bu şəkildə davam etdi.

Rəsulullah (s. a. a) Kəbəyə girdi, divarlardakı şəkil və qabartmaların

silinməsini, içindəki bütlərin qırılmasını əmr etdi. Üzərində

İbrahimin iki ayağının izi olan daş, yəni Mövqe-

İbrahim, o

sırada Kəbənin yaxınlarındakı qoruma altında bir şeyin içində idi.

Sonra bu gün bilinən yerə basdırıldı. Bura dörd sütun üzərində

dayanan bir qübbədir. Təvaf edənlər namaz qılmaq a-macıyla bura

yönələrlər.

Kəbəylə əlaqədar xəbərlər və onunla əlaqəli dini tətbiqlər

çox və uzundur. Biz həcc və Kəbə ayələri üzərində düşünən bir araşdır-

macı üçün kafi olan bu qisimini təqdim etməklə kifayətləndik.

Uca Allahın bərəkətli etdiyi və hidayət olaraq nəzərdə tutduğu

Kəbənin bir xüsusiyyəti də, heç bir İslami qrupun onun mövqesini mübahisə/müzakirə

mövzusu etməmiş olmasıdır.

316........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

-----------------------

[YUXARI GIT]

əl-Mizan Təfsiri

Allame Məhəmməd Hüseyn TABATABAİ(r.a)

Dəri: 3

AL/GÖTÜRÜ İMRAN SURƏSİ

( 1-120. Ayələr)

İÇİNDƏKİLƏR

98- De ki: "Ey kitab əhli, Allah etdiklərinizə şahid ikən, nə deyə

Allahın ayələrini inkar edirsiniz?"

99- De ki: "Ey kitab əhli, sizlər şahidlər olduğunuz halda nə deyə

iman edənləri Allah yolundan -onda bir əyrilik tapmağa cürət edərək-

çevirməyə çalışırsınız? Allah, etdiklərinizdən qafil

deyil."

100- Ey iman edənlər, əgər özlərinə kitab verilənlərdən

hər hansı bir qrupa boyun əyəcək olsanız, sizi imanınızdan sonra

təkrar küfrə çevirərlər.

101- Allahın ayələri sizə oxunurkən və ONun elçisi içinizdəykən,

necə olur da inkar edirsiniz? Kim Allaha sıx

yapışsa, artıq əlbəttə o, dümdüz olan yola çatdırılmışdır.

AYƏLƏRİN ŞƏRHİ

Görüldüyü kimi, bu ayələr, surənin axışıyla birlikdə qiymətləndirildiyində

Əhli Kitabın (onlardan bir qrupun, yəni Yəhudilərin və ya

Yəhudilərdən bir qrupun) Allahın ayələrini inkar etdiklərini, Allah

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................317

'ın yolunu əyri göstərmək, dümdüz olmadığının təbliğatını

etmək surətiylə möminləri onun yolundan saxladıqlarını göstərməkdədir.

Buna görə, onlar Allahın yolunu pozğun, əyri və əyri

bir yola bənzədirdilər. Bu məqsədlə möminlərin içlərinə şübhələr

soxaraq haqqı batil və öz müdafiə etdikləri qərbli də haqq olaraq

görmələrini təmin etməyə çalışırdılar.

Bundan əvvəlki ayələr qrupu, Tövratın enişindən əvvəl bütün

yeməklərin halal olduğunu inkar etmək, Qüdsdəki Məscidi

Axsaya yö-nelmenin neshedildiğini rədd etmək şəklindəki pozğunluqlarına

işarə edirdi. Buna görə, təfsirini təqdim etdiyimiz ayələr

qrupu, Tövratın ini-şinden əvvəl yeməklərin halal olduğunu və Kəbənin

insanlar üçün qurulan ilk ev olduğunu izah edən ayələr qrupunun

tamamlayıcısı mövqesindədir. Bu vəziyyətdə ayələrin hədəfi,

Yəhudilərin tutumlarını rədd etmək, möminləri dinləri mövzusunda

şübhəyə salma məqsədli təlqinlərindən ötəri onları qınamaq,

möminləri də onların çağırışlarına uyğun gəlmələri vəziyyətində dinlərini

inkar etmiş olmaları xəbərdarlığını etmək və Allahın ipinə sarılıb

iman yolunu tapmağa, daimi hidayət üzrə olmağa təşviq etmək

olduğu aydın olur.

Sunu idinin -deyildiyinə görə-54 Lubabın Nukul adlı əsərdə rəvayət

etdiyinə görə Zeyd b. Eslem belə demişdir: "Yəhudi Çaş b.

Kays, bir gün Evsdən və Hazreçdən ibarət olan/yaranan bir qrupun yanından

keçdi. Bunlar aralarında söhbət edirdilər. Keçmişdə düşmən olan

bu qəbilələrin bu şəkildə qaynaşmış olmaları canını sıx idi. Bir Yəhudi

gəncə, gedib aralarında oturmasını, onlara "Buas" gününü (o

gündə edilən döyüşü) xatir-latmasını söylədi. Yəhudi gənc deyilənləri

etdi. Bunun üzərinə Evslilərlə Hazreçliler mübahisə/müzakirəyə və

qarşılıqlı olaraq keçmişləriylə, qəbilələriylə öyünməyə başladılar.

Sonunda iki adam hirslə ayağa atıldı. Biri Evsdən Evs b. Kurazi,

digəri də Hazreçten Cabbar b. Sahr idi. Qarşılıqlı olaraq ağız dalaşı

54- Təfsir-ul Menar, c. 4, Al/götürü İmran surəsi təfsiri.

318........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

na girdilər. Nəticədə iki qrup da hirsə qapıldı, döyüşmək üzrə

yerlərindən atıldılar.

Bu inkişaflar Peyğəmbərimizə (s. a. a) eşitdirildi. Peyğəmbərimiz

gəldi, onlara öyüd verdi və iki tərəfi barışdırdı. Onlar da Peyğəmbərimi-

zin sözlərini dinlədilər və əmrlərinə peyklər. Bunun

üzərinə uca Allah, Evs və Cabbar adlı kəslər haqqında: "Ey iman

edənlər, əgər özlərinə kitab verilənlərdən hər hansı bir qrupa

boyun əyəcək olsanız..." deyə başlayan ayəs(n)i, Çaş b. Kays haqqında

də: "Ey kitab əhli, nə deyə... Allah yolundan... çevirməyə

işlə/çalışırsınız?" ayəsini endirdi."

Bu rəvayət, Sunu idinin et-Dürr-ül Mensurda Zeyd b. Eslemdən

detallı olaraq köçürdüyü rəvayətin xülasəs(n)i, onun qısa bir çıxarsaması

xüsusiyyətindədir. Buna yaxın bir rəvayət də İbni Abbasdan və başqalarından

köçürülmüşdür.

Bu səbəbdən, ayələr, açıq olaraq görüldüyü kimi bu rəvayətdə sözü

edilən hadisədən çox bizim izah etdiklərimizlə üst-üstə düşür. Hər şeydən

əvvəl ayələrdə küfrdən, imandan, Yəhudilərin şahidliyindən

və möminlərə Allahın ayələrinin oxunması kimi şeylərdən söz

edilir. Bütün bunlar, bizim izah etdiklərimizlə daha çox yatır.

Bunu bu ayə də gücləndirir: "Kitab əhlindən çoxu, özlərinə

gerçək açıq-aşkar müəyyən olduqdan sonra, nəfslərini əhatə edən qısqanclıqdan

ötəri, imanınızdan sonra sizi inkara çevirmək arzusunu

duy/eşitdilər." (Bəqərə, 109) Bu halda, bizim söylədiyimiz doğrudur, ayələr,

əvvəlki ayələrin axışının bütünləyici ünsürü mövqesindədir.

(Al/götürü İmran / 98) "Də ki: "Ey kitab əhli... nə deyə Allahın ayələrini

inkar edirsiniz?" "Ayələr"dən məqsəd, -axış birliyini bir qar/qazancına olaraq

düşünsək- Tövratın enişindən əvvəl yeməklərin halal olması və İslam

dini ilə birlikdə Kəbənin qiblə olmasıdır.

(Al/götürü İmran / 99) "Da ki: Ey kitab əhli... nə deyə Allah yolundan...

çevirməyə çalışırsınız?... Bir əyrilik tapmağa cürət edərək..." Ayənin

orijinalında keçən "sadd" sözü, çevirmək, saxlamaq deməkdir. Yenə ayədə keçən

"tebğuneha" sözü, "o yolu istəyirsiniz" deməkdir. "İvec" yanlı

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................319

şa doğru əyilmə, əyrilik deməkdir. Demək istə-niyor ki: Siz Allah'

ın yolunun əyri, əyri olmasını istəyirsiniz.

"Sizlər görüb bildiyiniz halda..." Yəni, siz bilirsiniz ki, Tövratın

enişindən əvvəl yeməklər halal idi, qiblənin Kəbə olaraq dəyişdirilməsi

peyğəmbərliyin bir xüsusiyyətidir. Əvvəlki ayədə, uca Allahın

özünün onların hərəkətləri və küfrləri üzərində şahid olduğunu ifadə etməsinə

qarşılıq olaraq bu ayədə, şəxsən onlar şahidlər kateqoriyasına

soxulurlar. Bu, son dərəcə lətif, incəlikli bir ifadə tərzidir.

Bundan da aydın olur ki, onlar inkar etdikləri şeyin haqq olduğuna

şahidlik edirlər. Allah da onların inkarlarına və küfrlərinə şahiddir.

Bu ayədə şahidlik onlara nisbət edildiyi üçün, əvvəlki ayənin sonunda

iştirak edən: "Allah etdiklərinizə şahiddir." ifadəsi bu ayənin

sonundakı: "Allah etdiklərinizdən qafil deyil." ifadəsiylə dəyişdirilmişdir.

Bununla, onların haqqa, uca Allahın da bütününə şahidlik

etdiyi izah edilmişdir.

(Al/götürü İmran 100 / 101) "Ey iman edənlər... ONun elçisi içinizdəykən..." Ayənin

orijinalında keçən "Farig=grup"tan məqsəd, Yəhudilər və onların içindəki bir

qrupdur. "Allahın ayələri sizə oxunurkən və ONun elçisi içinizdəykən..."

yəni sizin haqqa sarılıb bu cür art niyyətli cəhdlərdən qorunmanız mümkündür.

Allahın ayələrini can qulağıyla dinlər, onların üzərində dərin düşünər, gərəyi

kimi dərs edə bilməməkdən ötəri sizə bağlı olan qisimini və ya başdan etibarən bütününü Rəsula

aparsanız, gerçək olanca çılpaqlığıyla ortaya çıxar. Çünki

Allahın Elçisi içinizdədir, sizinlə onun arasında bir maneə yoxdur.

O sizə uzaq da deyil. Peyğəmbərə müraciət etmək surətiylə gerçəyi

ortaya çıxarmaq, Yəhudilərin başlarınızı qarışdırmaq məqsədiylə

ortaya atdıqları şübhələri bu şəkildə aradan qaldırmaq, Allahın ayələrinə

və Rəsuluna sarılmaq, ikisinə möhkəmcə yapışmaq Allaha sarılıb

yapışmaq deməkdir. Kim Allaha sarılıb yapışırsa, o dümdüz

yolu tapmışdır.

Bu halda: "Necə olur da inkar edirsiniz?" ifadəsinin orijinalında

keçən "küfr"dən məqsəd, imandan sonra küfrə sapma

320........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

vəziyyətidir. "Allahın ayələri sizə oxunurkən." ifadəsi, Allahın

ayələrini və Rəsulunu inkar etməkdən qaçınma imkanının olduğuna

istiqamətli kinayəli bir izahatdır. "Allaha sıx yapışsa"

ifadəsi, bu məqsədə istiqamətli küllü böyük mülahizə (kübra) mövqesindədir.

Doğru yola yönəldilmiş olmaqdan məqsəd, dəyişməz imana

çatdırılmadıyar. Bu isə, fərqliləşməyən, məqsədə çatdırma baxımından

geri qalmayan bir yoldur. Bu yolu izləyənlər dümdüz bir xəttdə

hərəkət edərlər. Yoldan çıxıb sapmazlar.

"çatdırılmışdır" ifadəsində keçmiş hərəkətin istifadə edilməsi, buna baxmayaraq

failin hazfedilmesi, hərəkətin failinin fərqinə varılmadan reallaşdığını

göstərər.

Bu ayədən aydın olur ki, insanların sapmaları olabiləcək olan

hər cür gerçəyi tapmaq üçün Quran və sünnə kafi dəlillərdir.

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................321

[YUXARI GIT]