|
|
səhifə | 10/77 | tarix | 07.05.2018 | ölçüsü | 11,53 Mb. | | #50120 |
| 4- Quranın Şərhini Allahdan Başqası Belə bilərmi?
Bu mövzu da təfsir alimləri arasında sıx mübahisə/müzakirələrə niyə/səbəb
olmuşdur. Mübahisə/müzakirənin və ixtilafın səbəbi, bu ifadəyə istiqamətli anlayışların
fərqliliyidir: "Və elmdə dərinləşənlər: Biz ona inandıq, bütünü
Rəbbimizin qatındandır." Bu ifadənin orijinalının başındakı
"vav" hərfinin atif ədatımı, yoxsa istinaf (yeni bir xüsusa keçiş)
ədatımı olduğu nöqtəsində fərqli görüşlər irəli sürülmüşdür. Bəzi
ilk qurşaq təfsirçilər, Şafisilər və Şiə məzhəbinə mənsub təfsirçilərin
böyük bir qisimi, "vav" hərfinin atif ədatı olduğu və elmdə
dərinləşənlərin Quranda iştirak edən təşbehli ifadələrin şərhlərini
bildikləri istiqamətində görüş ifadə etmişlər. İlk qurşaq təfsirçilərin
böyük qisimi və Əhli Sünnədən Hənəfilər, "vav" hərfinin "istinaf"
ədatı olduğunu vəmi-teşəbih ifadələrin şərhlərinin Allahdan
başqası tərəfindən bilinə bilməyəcəyini, təşbehli ifadələrin şərhlərinin
uca Allahın xüsusi məlumatı daxilində olduğunu ifadə etmişlər.
İlk fikiri müdafiə edənlər öz fikirlərini sübut etmək üçün
müxtəlif dəlillər təqdim etmiş, bəzi rəvayətləri irəli sürmüşlər. İkinci
fikiri müdafiə edənlər də başqa üsullara və təşbehli ifadələrin
şərhlərinin uca Allahın xüsusi məlumatının daxilində olduğunu
ifadə edən rəvayətlərə söykən/dözmüşlər. Hər qrup qarşı tərəfin fikirini
çürütmək və dəlillərini etibarsız etmək üçün sıx bir səy
içinə girmişdir.
Al/götürü İmran Surəsi 7-9 ........................................................................................ 311
Bu nöqtədə, bir arast?rmac?n?n, məsələnin cesitli arast?rma və <aliimran1_120.htm>
irdələmələrə mövzu olduğu ilk gündən etibarən bəzi qarışdırmalara
məruz qaldığını ağılında saxlaması lazımdır. Məsələn təşbehli
ifadənin möhkəm ifadəyə dönüşü xüsusu digər bir ifadəylə
təşbehlidən qəsd edilən məna, ayənin şərhi xüsusuyla qarışdırılmışdır.
Məsələylə əlaqədar olaraq ortaya qoyduğumuz xüsuslara və
ixtilafların dayaqları və hər iki tərəfin söylədikləri məzmununda
serd etdiyimiz nöqtələrə nəzər salanlar bunu fərq edəcəklər.
Buna görə, tərəflərin hər birinin dəlillərini detallı bir şəkildə
təqdim etməyi gərəksiz gördük. Çünki bunların əsl dayaqları etibarilə
səhv bir zəminə oturduqları qətilik qazandıqdan sonra, birini
sübut etmisən və ya birini çürütmüsən nə çıxar.
Mövzuya bağlı olaraq irəli sürülən rəvayətlərə gəlincə, bunlar,
Quranın ifadəsinin zahiriylə ziddiyyət təşkil etməkdədir. Çünki məsələyə müsbət
baxımdan yaxınlaşan rəvayət, yəni elmdə dərinləşənlərin təşbehli
ifadələrin şərhlərini biləcəyinə dəlalət edən rəvayətlər, şərh anlayışını,
təşbehli ifadələrin mənalarıyla eyni tutur. Halbuki,
Quran da şərh anlayışı bu mənada istifadə edilməmişdir. Məsələn Əhli
Sünnə qaynaqlarında belə bir rəvayət iştirak etməkdədir: Rəsulullah
Əfəndimiz İbni Abbas haqqında belə dua etdi: "Allahım onu dində
dərin qavrayışa (təfəkkürə) çatdır və ona şərh öyrət." (Səhihi Buxari,
c. 2, s. 48)
Bir başqa rəvayətdə isə, İbni Abbasın belə dediyi ifadə edilər:
"Mən elmdə dərinləşənlərdənim və mən Quranın şərhini bilirəm."
(et-Dürr-ül Mensur, c. 2, s. 7)
Yenə İbni Abbasdan belə rəvayət edilər: "Möhkəmlər, nasih
ayələrdir. Təşbehlilərsə, mensuh ayələrdir." (et-Dürr-ül Mensur,
c. 2, s. 4)
Onların anladıqlarına görə, bu rəvayətlərdən, möhkəm bir aya-
tin mənasının təşbehli bir ayənin şərhi olduğu şəklində bir nəticə
çıxır. Ancaq biz, bu mənada bir şərh faktının ayədə söz mövzusu
edilmədiyini ifadə etmişdik.
312 ............................................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
Mənfi rəvayətlərə, yəni, təşbehli ayələrin şərhinin Allahdan
başqa heç kim tərəfindən bilinə bilməyəcəyini ifadə edən rəvayətlərə
gəlincə, İbni Abbasdan belə rəvayət edilər: İbni Abbas, üzərində
dayandığımız ayəs(n)i: "Onun şərhini Allahdan başqası bilməz.
Elmdə dərinləşənlər isə, belə deyərlər: Biz ona inandıq" şəklində
oxuyardı/oxucu idi." (et-Dürr-ül Mensur, c. 2, s. 6) [Yəni yekulu=derler sözü artırardı]
Übey b. Kabın da eyni şəkildə oxuduğu rəvayət edilər. İbni
Məsuddan belə rəvayət edilər: O yuxarıdakı ayəs(n)i: "Onun şərhi,
ancaq Allah qatındadır. Elmdə dərinləşənlər isə, biz ona inandıq,
deyərlər" şəklində oxuyardı/oxucu idi [yəni indellah=Allah qatındadır şəklində
oxuyardı/oxucu idi].
Dəlil olaraq göstərilən bu rəvayətlər hər hansı bir şeyi sübut etməyə
yaramaz. Əvvəlcə bu tərz qiraətlər hər hansı bir dəlil
ehtiva etməzlər.
İkincisi, bu qiraətlərdən əldə ediləcək ən/en irəli səviyyədəki dəlil budur:
Ayə, elmdə dərinləşənlərin şərhi bildiklərinə dəlalət etməz.
Halbuki ayənin buna dəlalət etməməsiylə iddia edildiyi kimi olmadığına
dəlalət etməsi iki fərqli şeydir. Çünki bunun varlığına bir başqa
dəlilin işarə etməsi mümkündür.
Dəlil olaraq irəli sürülən hədislərdən nümunələr:
et-Dürr-ül Mensur adlı əsərdə Taberanidən, o da Əbu Malik əl-
Eş'ari'den belə rəvayət edər. Əbu Malik əl-Eş'ari deyər ki: Rəsulullah
Əfəndimizin belə buyurduğunu duy/eşitdim: "Ümmətim üçün yalnız
bu üç xüsus üçün narahatlıqlanıram: Birincisi; mallarının artması və
bundan ötəri bir-birlərini qısqanaraq döyüşmələri. İkincisi; önlərinə
kitabın açılması, buna qarşı mömin insanların şərhini etmək
məqsədiylə kitabdan bəzi
şeylər al/götürməsi. "Halbuki onun şərhini Allahdan
başqası bilə bilməz. Elmdə dərinləşənlər isə: Biz ona inandıq, bütünü
Rəbbimizin qatındandır." deyərlər. Təmiz ağıl sahiblərindən başqası
öyüd al/götürüb-düşünməz." Üçüncüsü; elmlərinin artması, amma elmə
lazım olan diqqəti göstərməyib onu boş yerə məhv etmələri." (c. 2, s. 5)
Al/götürü İmran Surəsi 7-9 ........................................................................................ 313
Əgər bu hədisin şərhin bilinməsi məzmununda mənfiliyə dəlalət
etdiyi fərz edilsə, yalnız mütləq mənada mömin insan baxımından
bir mənfiliyə dəlalət etdiyi söz mövzusu ola bilər. Xüsusi olaraq
elmdə dərinləşənlərin bilməyəcəklərinə dəlalət etməz. Dəlil
təqdim etməyə çalışan kimsəyə, xüsusi olaraq elmdə dərinləşənlərin bilməyəcəklərini
ifadə edən dəlillər ancaq yaraya bilər. Bu səbəbdən
ümumi xüsusiyyətli bu cür ifadələr iddia ediləni sübut edə bilməz.
Möhkəm ayələrə təbii/tabe olmanın, təşbehlilərə də inanmanın
lazımlılığını vurğulayan rəvayət kimi. Ancaq bu rəvayətlərin elmdə
dərinləşənlərin şərhi bilmədiklərinə dəlalət etmədikləri şübhə ol/tapılmayan
bir xüsusdur.
Alusi təfsirində, İbni Cəririn İbni Abbasdan merfu olaraq belə
rəvayət etdiyi iştirak edər: Qurani Kərim dörd hərf (ana mövzu) üzərində
enmişdir. Halal və haram bunlar arasında iştirak edər. Heç kim
bunları bilmədiyi üçün üzrlü sayıla bilməz. Bir başqas(n)ı da təfsirdir. Alimlər
bunların şərhini edərlər. Biri də Allahdan başqa heç kimin
bilmədiyi təşbehli ayələrdir. Allahdan başqa kim bunları
bildiyini iddia etsə o, yalançıdır."
Hədis merfu (rəvayət zəncirinə toxunulmadan) olmasının, Peyğəmbərimizin
onun haqqında dua etdiyinə bağlı rəvayətlərlə və
yenə özünün bunları bildiyini iddia etməsi ilə ziddiyyət təşkil etməsinin
yanında Quranın zahiri ilə də ziddiyyət təşkil etməkdədir. Daha əvvəl də açıqladığımız
kimi, şərh, təşbehli ifadənin mənasından fərqli bir şeydir.
Bu nöqtədə bunu söyləmək lazımdır: Qurani Kərim, şərhinin Allahdan
başqasının da biləcəyini ifadə etməkdədir. Bu ayədə isə,
buna bağlı bir dəlil yoxdur.
İkinci xüsusa (ayədə şərhi Allahdan başqasının biləcəyinə bağlı
bir dəlil olmamasına) gəlincə; əvvəlki şərhlərdən bu xüsus
açıqlıq qazanmışdır: Ayənin girişindəki ifadələr, son qisimində
iştirak edən ifadələr və bu ayəs(n)i izləyən ayələrin məzmunu, təfsirini təqdim et-
duğumuz ayənin, Quran ayələrinin möhkəm və təşbehli olmaq
üzrə iki hissəyə ayrıldıqlarını və insanların da bunların qarşısında
314 ............................................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
fərqli rəftarlar içinə girdiklərini vurğulamağa istiqamətlidir. Buna görə,
bir qisim insanlar, ürəklərindəki sapma meylindən ötəri,
təşbehlilərə uyğun gəlmə meyli göstərməkdədirlər. Bir qisim insanlar
də qəti bir qərarlıqla möhkəmlərə uyğun gəlməkdə və təşbehlilərə də
inanmaqdadırlar. Bu rəftarların səbəbi, elmdə qazandıqları dərinlikdir.
Bu ayənin axışı içində, elmdə dərinləşənlərdən danışılmasının
birinci səbəbi, ürəklərində sapma meyli ol/tapılanlardan, onların
Quranı ələ alış üsullarından və tənqidi hakkeden davranışlarından
danışılmasına qarşılıq bunların vəziyyətlərini və Quranı ələ
alış üsullarının açıqlanmasıdır. Təfsir məzmununda, bu çərçivənin
xaricinə çıxmaq, ayənin məqsədinin xaricinə çıxmaqdır.
Ayrıca bu ayə onların şərhi bilmə nöqtəsində bir fəaliyyətlərinin
ol/tapıldığına dəlil meydana gətirməz. Belə bir şeyi ayədən qəbul etmək
üçün əvvəldən işarə etdiyimiz qeyri-kafi və əskik dəlillər xaricində hər hansı
bir dəlil yoxdur. Bu səbəbdən: "Onun şərhini Allahdan başqası
bilməz" ifadəsindəki təsis olduğu kimi dayanmaqdadır; nə atif, nə
istisna nə də bir başqa ədat bu vəziyyəti poza bilməz. Bu halda ayənin
işarə etdiyi xüsus, şərhlə əlaqədar məlumatların uca Allaha xas və onunla
məhdud olduğu xüsusdur. Onun şərhini bilmək sırf Allaha özgüdür.
Ancaq bu, bir başqa dəlilin uca Allahdan başqasının da ONun
icazəsiylə bu cür məlumatlara sahib olmasını göstərməsinə maneə deyil.
Eynilə qeyb məlumatında olduğu kimi. Uca Allah Quranın dəyişik
ayələrində belə buyurur: "Də ki: Göylərdə və yerdə qeybi
Allahdan başqa kimsə bilməz." (Nəml, 65) "Qeyb yalnız Allahındır"
(Yunus, 20) "Qeybin açarları ONun qatındadır, ONdan başqa
heç kim qeybi bilməz." (Ən'am, 59) Yuxarıda təqdim etdiyimiz bütün
ayələr, qeybə bağlı məlumatların sırf Allaha xas qılındığını göstərməkdədir.
Ardından belə buyurur: "O qeybi biləndir. Öz
qeybini kimsəyə açıq saxlamaz. Ancaq elçiləri içində razı olduğu
kəslər başqa." (Cin, 26-27) Bu ayə, Allahdan başqa bəzi kəslərin
qeybə bağlı bəzi məlumatları biləcəyini ortaya qoymaqdadır. Bunlar
Al/götürü İmran Surəsi 7-9 ........................................................................................ 315
də elçilər içində Allahın razı olduğu kəslərdir. Quranda daha
bunun bir çox nümunəs(n)i vardır.
Məsələnin birinci istiqamətinə gəlincə, Quran Allahdan başqa
kəslərin də bir ölçüdə şərhi biləcəklərinə işarə etməkdədir.
Bunu belə açıqlamaq mümkündür: Yuxarıdakı
şərhlərimizdən də aydın olduğu kimi, bir ayənin şərhi, zehin xarici
bir faktdır. Bu faktın, ayənin zehni qarşılığı (medlulu) ilə olan
əlaqəsi, örnəklə örnəkləndirilən şey arasındakı əlaqə kimidir.
Bu səbəbdən şərh, ayənin dəlalət funksiyas(n)ı baxımından onun medlulu
deyilsə də, bir şəkildə onun tərəfindən izah edilməkdə, onun içində
qorunmaqdadır. Eynilə: Səbəblərini məhv edən bir şeyi istəyən bir insana:
"Südü yayda məhv etdin" (Keçdi Borun bazarı) deməyin kimi.
Çünki bu deyimin ləfzinin dəlalət etdiyi məna, qadının yaz mövsümündə
südü məhv etməsidir. Bu isə, mövzu ilə üst-üstə düşməməkdədir.
Buna baxmayaraq xitab edilən adamın vəziyyətini örnəkləndirməkdədir,
onun vəziyyətini canlandırmaqdadır, sözün orijinal medlulu vasitəçiliyi
ilə meydana gətirdiyi mənzərəyə bənzər bir şəkildə zehində təsəvvür
edilməsini təmin etməkdədir.
Şərh də eynilə bunun kimidir. Çünki hər hansı bir hökmün qanuna
bağlanmasını və ya hər hansı bir ilahi məlumatın açıqlanmasını ya
də Quranın hekayələrindən hər hansı birinin məzmunu olan hər hansı
bir hadisənin meydana gəlişini tələb edən zehin xarici gerçək, söz mövzusu
qanunun ləfzi (əmr və nəhy) və ya şərh ya da filan hadisə
(mütabiki olaraq) tibbə tibb ona dəlalət etməsə də hökm və ya şərh
yaxud hadisə, ondan qaynaqlandıqları, onun vasitəsilə diqqətə çarpanlaşdıqları
üçün, bunlar bir şəkildə onu izah edən və ona işarə edən
əsərləri mövqesindədir. Eynilə bir əfəndinin xidmətçisinə: "Mənə su
ver" deməsi kimi. Bu söz insan təbiətinin öz kamalını tələb etməsindən
qaynaqlanmaqdadır. Çünki zehin xarici bu həqiqət varlığın
qorunmasını və qalıcılığını tələb edir. Bu da bədəndə təhlil edilib
itən bir şeyin yerinin doldurulmasını tələb edir. İşdə gərək
316 ............................................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
li qidaları, suya aldanmağı və ya sözgəlişi birinə su verməsini əmr etməyi
tələb etməkdədir.
Bu səbəbdən adamın: "Mənə su ver" sözünün şərhi, insanın, bu
sözün deyildiyi anda insanın zehin xarici təbiətinin varlığının və
qalıcılığının kamalını tələb edici xüsusiyyətidir. Əgər bu zehin xarici həqiqət
başqa bir şeylə yer dəyişdirsə, su verməyi əmr etməkdən
ibarət olan hökm bir başqa hökmlə yer dəyişdirmiş olacağından
birincisi də ortadan qalxmış olacaq. [Məsələn yemək yemədiyindən
ötəri susuzluq yerinə aclığı hiss etsə, "mənə su gətir" hökmü,
yerini "mənə yemək gətir" hökmünə verər]
Ədəb və ədəb qaydaları məzmununda aralarında hədsiz fərqliliklər
olan hər hansı bir insan birliyi içində bilinən bilinən (müsbət
qarşılanan) bu səbəbdən edilən və ya münkər bilinən (müsbət
qarşılanmayan) bu səbəbdən uzaq durulan hərəkətlər, o cəmiyyət içində
gözəl və ya çirkin sayılmadan qaynaqlanmaqdadır. Hərəkətlərin gözəl
və ya çirkin olaraq bilinməsi də zaman, məkan və keçmişdən devralınan
ənənə və adətlər kimi hərəkəti işləyən adamın zehinində miras
yoluyla yığılan və ətrafında yaşayan digər insanların davranışlarından
müşahidə etmək surətiylə düşüncəsinə nəqş edilən birləşmiş və
uyğun xəstəliklər məcmuəsinə söykən/dözməkdədir. İşdə müxtəlif uyğun
cüzlərdən ibarət olan/yaranan bu xəstəlik, adamın bir şeyi etməsinin və ya et-
mamasının şərhidir, onun etməsinin və ya etməməsinin eynisi
deyil. Yalnız etmək və ya etməmək şəklində ehtiva edilməkdə,
qorunmaqda və onlarla ona işarə edilməkdədir. Əgər ictimai ətrafın
dəyişməsi söz mövzusu olsa, etmək və ya etməmək surətiylə
gündəmə gələn şey də dəyişikliyə uğrayacaq.
Bu halda, şərhi olan şey, istər bir hökm olsun, istər bir hekayə
olsun, istər bir hadisə olsun, şərhin dəyişməsiylə qaçınılmaz olaraq
dəyişikliyə uğrayar. Buna görə: "Ürəklərində bir sürüşmə olanlar, fitnə
çıxarmaq və şərhini etmək üçün ondan təşbehli olanına
uyğunlaşdırar. Halbuki onun şərhini Allahdan başqası bilməz..." ayəsinə
baxdığında, ürəklərində bir sürüşmə olanların, fitnə çıxarmaq amma
Al/götürü İmran Surəsi 7-9 ........................................................................................ 317
cıyla təşbehli ayələrlə nəzərdə tutulmayan bir şeyə uyğun gəlmək istədiklərindən
danışıldığında onların bununla söz mövzusu ayələrin şərhlərinə
uyğun gəlməyi məqsəd qoyduqlarından da danışılır ki onların şərh dedikləri
şey, adı çəkilən ayələrin gerçək şərhləri deyil. Əks halda
onların şərh deyərək uyğun gəlmək istədikləri şey söz mövzusu ayələrin
gerçək şərhləri olsaydı, bu vəziyyətdə təşbehli ayəyə təbii/tabe olmaları
doğru və yerində olardı. Bu səbəbdən tənqid edilmələrinə də gərək
qalmayacaqdı. Bu vəziyyətdə, təşbehlidən nəzərdə tutulanı təyin edən
möhkəm ayənin dəlalət etdiyi şey, onların təşbehlidən anladıqları
və təbii/tabe olduqları ancaq möhkəmdən nəzərdə tutulmayan bir mənala
yer dəyişdirmiş olacaqdı.
Yuxarıda izah etdiklərimizlə bu nöqtə açıqlığa qovuşmuş olur:
Quranın şərhi, zehin xarici həqiqətlərdir. Quran ayələri təlimlərində,
hökmləri qanuna bağlamalarında və açıqladığı digər xüsuslarda
bu həqiqətlərə söykən/dözər. Eləki bu həqiqətlərdən biri dəyişmiş
olduğu fərz edilsə, ayələrin ehtiva etdikləri də dəyişikliyə uğrayar.
Yaxşıca düşünsən bunu anlarsan ki: Bu çıxarsama, bu ayələ
tamamilə üst-üstə düşməkdədir: "Açıq-aşkar kitaba and olsun; həqiqətən biz
onu, bəlkə ağılınızı istifadə edərsiniz deyə Ərəbcə bir Quran etdik.
Şübhəsiz o, bizim qatımızda olan ana kitabdadır; çox ucadır,
hikmət doludur." (Zuxruf, 2-4) Bu ayə, Peyğəmbər Əfəndimizə endirilən
Quranın Allah qatında çox uca və çatılmaz hikmətlərlə dolu
olduğunu, ağılların qavraya bilməyəcəyi, hissələrin və fəsillər halında
olmanın arıq ola bilməyəcəyi bir mövqedə ol/tapıldığını ifadə etməkdədir.
Ancaq uca Allah qullarına istiqamətli inayətindən ötəri,
onu açıqlayıcı bir kitab edir. Onu Ərəbcə lafızlarla ifadə ediləcək
hala gətirir. Beləcə, ana kitabda qalması vəziyyətində insanların
akletmeleri və bilib öyrənmələri mümkün olmayan şeyləri akledip
düşünmələrini təmin edir. Ana kitab isə, bu ayələrdə işarə edilən
şeydir: "Allah, dilədiyini ortadan qaldırar və buraxar. Kitabın anası
ONun qatındadır." (Rə'd, 39) "Xeyr; o, şərəfli üstün olan bir
Qurandır; Lövhü Məhfuzdadır." (Buruc, 21-22)
318 ............................................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
Söz mövzusu ayənin məzmununa bağlı ümumi bir işarə də bu ayədən
qəbul edilməkdədir: "Ayələri möhkəm qılınmış, sonra hökm və
hikmət sahibi və hər şeydən xəbərdar olan Allah tərəfindən bir
bir açıqlanmış bir kitabdır." (Hud, 1) Bu ayədə işarə edilən möhkəmlikdən
məqsəd, Quranın, içində ən kiçik bir ayrılıq və bölünmə
olmadan Allah qatında olması, bir-bir açıqlanmasından məqsəd
isə, onun ayə ayə, hissə hissə Peyğəmbər Əfəndimizə (s. a. a) endirilmiş olmasıdır.
Birinci mərtəbəyə söykən/dözən bu ikinci mərtəbəni (təfsil və bölünmə
hadisəsini) bu ayədən də qəbul etmək mümkündür: "Onu bir
Quran olaraq, insanlara dayana dayana oxumağın üçün hissə hissə
ayırdıq və onu mərhələ mərhələ bir endirmə ilə endirdik." (İsra, 106) Demək
olur ki, Quran ayələri əvvəllər bir-birindən ayrılmış deyillər idi,
sonradan ayrıldılar və bu şəkildə endirildilər, hissə hissə
vəhy edildilər. Amma bu demək deyil ki, bütün ayələr, Bu günki
kimi, surələrdə tərtib edilmiş və iki qapaq arasında toplanmış halda idi,
sonra bir-birindən ayrıldılar və Peyğəmbər Əfəndimizə parça
parça endirildilər. Beləcə insanlara, üzərində dayana dayana və ağır
ağır oxusun. Eynilə, bir müəllimin Quranı hissələrə ayıraraq öyrətməsi
və zehni tutumuna görə hər gün bir parçanı şagirdinə
oxutması kimi.
Halbuki Quranın Peyğəmbər Əfəndimizə (s. a. a) parça parça endirilməsi
ilə, onun hissələr halında şagirdlərə öyrədilməsi, oxunması
arasında açıq-aşkar bir fərq vardır. Quranın parça parça endirilməsi
hadisəsində eniş səbəblərinin fəaliyyəti söz mövzusudur. Amma
Quranın təhsilində belə və ya buna bənzər bir vəziyyət yoxdur.
Çünki fərqli zamanlarda şagirdə oxunan fərqli hissələr, bir
zaman dilimində birləşdirilə bilərlər. Amma: "Onları bağışla, diqqət et/ət-
me." (Maidə, 13) "İnkar edənlərdən sizə yaxın olanla döyüşün."
(Tövbə, 123) "Həqiqətən Allah, bərabər/yoldaşı mövzusunda səninlə mübahisə et/müzakirə edən qadının
sözünü eşitdi." (Mübarizə, 1) "Onların mallarından sədəqə al/götür."
(Tövbə, 103) və bənzəri ayələri birləşdirmək, eniş səbəblərini və za
Al/götürü İmran Surəsi 7-9 ........................................................................................ 319
manını etibarsız saymaq, bunların hamısının birdən Peyğəmbərimizin
təbliğə başlamasının ilk dövründə və ya həyatının son zamanlarında
endiyini fərz etmək mümkün deyil. Bu halda: "Onu
bir Quran olaraq ayırdıq." sözündə işarə edilən Quran, bütün
ayələrin bir araya gətirilməsi ilə meydana gələn müshaf mənasında
istifadə edilməmişdir.
Qısacası, üzərində dayandığımız ayələrdən qəbul etdiyimiz
qədəriylə, Qurandan oxuduğumuz və üzərində düşündüyümüz
xüsusların bir də sonrası vardır və bu sonrası, Quran baxımından, bədənə
görə ruhun, örnəklənənə görə məsələn gördüyü funksiyası daşıyar. -Uca
Allahın "Hikmətli kitab" deyə xarakterizə etdiyi də budur.- Endirilən
Quranın ehtiva etdiyi məlumatlar və şərhlər buna söykən/dözər. Bu sonrası
şeyi qopuq və ayrılmış sözüklər şəklində düşünməmək lazımdır.
Sözüklər vasitəsilə dəlalət edilən mənalar kimi də deyil. İşdə bu,
söz mövzusu ayələrdə işarə edilən şərhdir. Çünki şərh faktının
xüsusiyyətləri və xüsusiyyətləri bununla uyğunlaşmaqdadır. Buradan hərəkətlə
şərh anlayışının gerçək mənasını da qəbul etmiş oluruq. Yenə
buradan hərəkətlə sıravi anlayışların və təmizlənməmiş nəfslərin
şərhi qəbul etmələrinin mümkün olmamasının səbəbini də qavramış
oluruq.
Dostları ilə paylaş: |
|
|