|
|
səhifə | 23/77 | tarix | 07.05.2018 | ölçüsü | 11,53 Mb. | | #50120 |
| (Al/götürü İmran / 15) "Də ki: Sizə bundan daha xeyirlisini bildirimmi?
Qorxub çəkinənlər üçün Rəblərinin qatında... cənnətlər... vardır."
Bu ayə, "Əsl çatılacaq gözəl yer/yeyər, Allah qatında olandır" cümləsini şərh məqsədinə
istiqamətlidir. Burada, keçici, batil və fani şəhvətlərin yerinə
insanlar üçün xeyirli olan faktlara işarə edilir. Ki bunlar, qalıcı,
gözəl və heç bir zaman etibarsız qılınmayan gerçək faktlardır. Bunlar,
xüsusiyyətləri və təsirləri etibarilə insanların ehtirasla arzulaydıqları
dünyəvi şəhvətlərlə türdeştirler. Ancaq çirkin ünsürlərdən, təxribatçılıqdan
təmizlənmişlər. İnsanları daha xeyirli olanlardan saxlayıcı
xüsusiyyətləri yoxdur. Bunlar da cənnət, tərtəmiz bərabər/yoldaşlar və
uca Allahın məmnuniyyətidir.
Cənnətdən danışılarkən, bunun bərabər/yoldaşları da əhatəsi təbii olduğu
halda, xüsusilə bərabər/yoldaşlardan da danışılmış olması, cinsi əlaqə
412 ............................................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
ilə duyul/eşidilən zövqün insanların çatdıqları ən böyük bedensel zövq
olması ötərisiylədir. "Qadınlar, oğullar, tərəzi tərəzi qızıl və
gümüş..." ayəsində qadınlara prioritet verilməsi də bu yüzdəndir.
Məmnuniyyət olaraq mənalandırdığımız "rıdvan" və ya "rudvan",
edilən işin adamı məmnun etməsi, belə bir işin meydana gəlməsini
maneə törətməməsi, bundan ötəri hirslənməməsi deməkdir.
Bunun əleyhdarı isə, "sehat=öfke"dir.
Quranda uca Allahın "razılıq"ından tez-tez danışılar. Bu xüsus
uca Allahın qulların itaət xüsusiyyətli hərəkətlərinə istiqamətli məmnuniyyəti ilə
əlaqədar olduğu kimi, itaət xüsusiyyətli olmayan xüsusiyyət və vəziyyətlər ilə də
əlaqədar ola bilər. (Məsələn təvazönün Allah rizasını qazandırması kimi)
Ancaq "razılıq"ın keçdiyi yerlərin böyük bir qisimində, daha doğrusu
bütünündə, itaətə istiqamətli məmnuniyyət nəzərdə tutulmuşdur. Allahın razılığı ilə
qulun razılığının qarşılıqlı olaraq zikr edilmiş olması da bundan qaynaqlanmış
olsa lazımdır. Bu səbəbdən Allahın qulundan razı olması,
qulun itaətindən, qulun Allahdan razı olması da Allahın verdiyi
gözəl qarşılıq və ya hökmündən irəli gələn bir vəziyyətdir. Necə ki
uca Allah belə buyurmuşdur:
"Allah, onlardan razı olmuş, özləri də Allahdan məmnun
olmuşlar." (Beyyinə, 8) "Ey hüzur/dincliyə qovuşmuş nəfs, sən ONdan
məmnun O da səndən məmnun olaraq Rəbbinə dön." (Şəfəq, 27-28)
"Əvvəl keçən Mühacirlər və Ənsar ilə onlara gözəlliklə uyanlar,
Allah onlardan məmnun olmuşdur, onlar da ONdan məmnun olmuşlar
və Allah onlara, içində əbədi qalacaqları, altından çaylar
axan cənnətlər hazırlamışdır." (Tövbə, 100)
Dünya həyatının cazibədar əmtəəsindən daha xeyirli olan nemətlər
məzmununda "məmnuniyyətin" də zikr edilmiş olması göstərir ki,
məmnuniyyət də özü etibarıyla insana cazibədar gələn ya da cazibədar bir gözəlliyə
gətirib çıxaran bir faktdır. Təfsirini təqdim etdiyimiz ayənin axışı içində
cənnətlər və bərabər/yoldaşların yanında, aşağıdakı ayələrdə də lütf, bağışlama
və rəhmətin yanında ayrıca olaraq zikr edilmiş olması bu yüzdəndir:
"Rəblərindən bir fəzl və məmnuniyyət..." (Maidə, 2) "Allahdan
Al/götürü İmran Surəsi 28-32 ........................................................................................ 413
bir bağışlama və xoşluq..." (Hədid, 29) "Qatından bir rəhməti və bir
məmnuniyyəti..." (Tövbə, 21)
Təfsirini təqdim etdiyimiz bu ayettte, üstü bağlı olaraq işarə edilən
bu məna, "Allah onlardan məmnun oldu" və "ONdan məmnun və
O da səndən məmnun olaraq" ayələrinin mənaları üzərində etdiyimiz
qiymətləndirmələr dərs edildiyində daha bir diqqətə çarpanlıq qazanar.
Çünki bu ayələrdə uca Allah məmnuniyyətini onların özləriylə
elin idililəndirmişdir. Onların özlərinə istiqamətli məmnuniyyət də
fiilerine istiqamətli məmnuniyyətdən fərqli şeylərdir. Bu nöqtədə, uca
Allahın onların özündən istəkdə ol/tapılmalarına heç bir maneə
çıxarmadığı şəklində bir məna qazanar. Bu da gerçəkdə bu ayənin
ehtiva etdiyi anlama dönər: "Orada özləri üçün dilədikləri hər şey
vardır." (Qaf, 35) Bu halda uca Allahın insana istiqamətli məmnuniyyətində
insan üçün sərhədsiz bir diləmə və meşiet söz mövzusudur.
Buradan hərəkətlə bunu anlayırıq ki: Təfsirini təqdim etdiyimiz ayədə
işarə edilən məmnuniyyətə qarşılıq əvvəlki ayədə haqqında danışılan
ehtiraslı şəhvətlər gündəmə gətirilmişdir. Buna görə insan, bu cür
ehtiraslı şəhvətləri təmin etsə, xüsusilə tərəzi tərəzi qızıl və gümüş
sahibi olsa, bunun nəticəsində sərhədsiz bir diləməyə qovuşacağını,
geniş bir güc əldə edəcəyini, bu səbəbdən dilədiyini edəcəyini,
istədiyini əldə edəcəyini san-maktadır. Halbuki bu rəftarıyla insan bir
yanılma içindədir. Çünki belə bir səviyyəyə çatması ancaq, hər şeyin
idarəs(n)i əlində olan uca Allahın məmnuniyyəti ilə mümkündür.
"Allah, qulları haqqıyla görəndir..." Bu və bundan əvvəlki ayədən
bu xüsus ortaya çıxır: Uca Allah insan üçün dünyada və axirətdə
bir sıra nemətlər hazırlamışdır. İnsan bunlardan faydalanmaqda
və başqa ehtiyaclarını qarşılamaqdadır. Bunların bir qisimindən
zövq almaqdadır; bərabər/yoldaşlar kimi. Bəzisini yeyib içməkdədir. Digər bəzisinə
sahib olmaqdadır. Ayrıca hər iki dünya üçün yaradılan bu nemətlər
bənzəməkdədirlər. Bu qədəri var ki, dünyadakı nemətlər, kafirlərin
və möminlərin ortaq istifadəsinə təqdim edilmişdir, hər iki qrup üçün də
414 ............................................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
bolca nemət bəxş edilmişdir. Axirət nemətləri isə yalnız möminlər
üçündür. Kafirlər bunlardan faydalana bilməzlər.
Burada, niyə/səbəb belə bir ayrıma gedildiyi istiqamətində bir sual ağla
gələ bilər. Digər bir ifadəylə, axirət nemətlərinin yalnız möminlərə
xas qılınmasının gerisindəki hikmət maraq edilə bilər. İşdə bu cür
şübhələrə bu ifadəylə cavab verilir: "Allah, qulları haqqıyla görəndir."
Bunun mənas(n)ı budur: Uca Allahın möminlərlə kafirlər
arasında reallaşdırdığı bu ayrım boşuboşuna deyil. Təsadüfi
verilmiş bir qərarın məhsulu da deyil. Allah bundan münəzzəhdir.
Tam tərsinə iki qrupun üzərində ol/tapıldıqları vəziyyət belə bir ayrımı
tələb etmişdir. Allah onları və fərqliliklərini görməkdədir. Bu
fərqlilik mömində ol/tapılıb da kafirdə ol/tapılmayan təqva duyğusudur.
Uca Allah, sözünü etdiyimiz bu təqva duyğusunu, bunu izləyən
ayələ belə təyin edir: "Onlar, "Rəbbimiz... deyənlər..."
İki ayədən çıxan nəticəs(n)i belə yekunlaşdıra bilərik: Onlar Rəblərinə
möhtac olduqlarını, qətiliklə ONdan müstağni olmadıqlarını, a-
çıkça ortaya qoyurlar. Bunu saleh əməllərlə də təsdiq edirlər.
Kafir isə, özünü Allaha qarşı müstağni görər, dünyanın ehtiraslı
şəhvətlərinə qapılaraq axirəti və aqibətini unudar.
"Bunlar, dünya həyatının əmtəəsidir. Əsl çatılacaq gözəl yer/yeyər Allah
qatında olandır. Də ki: Sizə bundan daha xeyirlisini bildirim
mi?" ayələri ilə bunlarla eyni mesajı vurğulamağa dönük: "Də ki:
Allahın qulları üçün çıxardığı zinəti və təmiz ruziləri kim haram
etmişdir. Də ki: Bunlar, dünya həyatında möminlər üçündür, qiyamət
günü isə yalnız onlarındır. Bilən bir birlik üçün ayələri
belə bir-bir açıqlayarıq." (Ə'RAF, 32) ayəsinin ən/en diqqət çəkici istiqamətləri,
bir çox araşdırmaçının, cənnət nemətlərini vasfeden ayələrin
zahirleri məzmununda qarşılaşdıqları problemə cavab meydana gətirmələridir.
Problemə gəlincə; müşahidə edilən varlıqlar aləminin yaranma
mərhələləri üzərində dayanıb düşünənlər, varlıqların sərgilədikləri
hərəkətlərin və etdikləri işlərin, bunların yaradılış sistemlərinə
yerləşdirilən və hər birinin müdafiə etmə mexanizmlərini meydana gətirən,
Al/götürü İmran Surəsi 28-32 ........................................................................................ 415
hər birinin müdafiə etmə mexanizmlərini meydana gətirən, varlıqlarını qorumalarını
təmin edən müxtəlif güclərə və vasitələrə söykən/dözdükləri barəsində
hər hansı bir şübhəyə qapılmazlar. Varoluşsal məqsədlərlə
əlaqədar araşdırmalar bu xüsusu dəstəkləməkdə və varlıq bütününün
təsadüflərə söykən/dözmədiyini, varlığın boşuna var edilmədiyini və
yaranmanın bir gərəksizlik olmadığını isbat etməkdədir.
Sözgəlişi insan, bedensel olaraq son dərəcə etina edilərək müxtəlif
qabiliyyətlərlə təchiz edilmişdir. Bu orqanizm sayəsində bəslənməsi
mümkün ola bilir. Bəslənməsi isə, bədənində azalan ünsürlərin
yerinə yenilərini qoyma məqsədinə istiqamətlidir. Bütün bunları, varlığını
qalıcı etmək üçün etməkdədir. Bunun yanında insan, cinsi orqanlarla
də təchiz edilmişdir. Bu əməliyyatla əlaqədar vasitələrə, enerjiyə, bir-birini
tələb edici ön əməliyyatlara malikdir. Bunun da məqsədi, növün davamını
təmin etməkdir. İnsanın təchizatı ilə əlaqədar təbii nizamlar, bitkilər və
heyvanlar üçün də etibarlıdır.
Kənar yandan yaradılış sistemi, varlıqları xüsusilə heyvan və insan
kimi duyğu sahibi olan varlıqları sultası altına almaq məqsədiylə
nizam hazırlayar; belə ki onların hərəkətlərini zövqlü edər və fəal güclərinə
zövqü yerləşdirər. Bu nizam söz mövzusu hərəkətlərin, işarə etdiyimiz
zövqlər üçün işlənməsini təmin etmək məqsədinə istiqamətlidir. Bu hərəkətləri
reallaşdıranlar, yaradılış sisteminin məqsədinin bunu özlərindən
istədiyinin şüurunda olmadan bunları edərlər. Bu məqsəd də
varlığın qalıcı olmasıdır. Ancaq, onun bütün maraq/əlaqəsi al/götürəcəyi zövq üzərində
sıxlaşmışdır. Hərəkəti cazibədar kılan zövqü dadarkən, bir tərəfdən
də yaradılış sisteminin istədiyi davamlılıq vəziyyəti reallaşar. Hərəkəti
işləyən şəxs, özünü çəkən, əylənməsini təmin edən bəzəkdən zövq
al/götürər.
Sözgəlişi bəslənmədən və cinsi birləşmədən zövq alınmasaydı,
insanlar sırf nəsilin davamı üçün bunlara yönəlməzdilər. Beləcə
yaradılışın məqsədi də etibarsız olardı. Ancaq uca Allah, insan
orqanizminə bəslənmədən və cinsi birləşmədən zövq alma
duyğusunu yerləşdirmişdir. Belə ki insan, bu iki zövqü dadmaq üçün
416 ............................................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
hər cür çətinliyi, səyi, müsibeti və bəlanı sinələnməkdən
qaçınmaz. Söz mövzusu ləzzətləri al/götürərkən insan, boş bir qürur içində
aldanmaqdadır. Onun vəziyyəti yalnız hiyləçi bir əylənmədiyər.
Yaradılış və yaranma sistemi isə, bu əsnada hədəfinə və arzusuna
çatmaqdadır. Bu sistem uyğun olaraq fərdin varlığını qorumasını təmin edən
xüsus, bəslənmə ilə reallaşar. Növün varlığının davamı isə
cinsi birləşmə və artıma ilə mümkündür. Bu əs-nada insanın əldə
etdiyi isə, zövqlərlə əylənmə və xəyaldır.
Haqqında danışılan dünyəvi ləzzətlər yaradılış sistemi içində məhdud və
prioritetli bir hədəf üçün güdüldüklərindən ötəri, bu məqsədin reallaşdırılması
mümkün olmayan sahələrdə bu cür ləzzətləri almanın
bir mənas(n)ı yoxdur. Məsələn yemə, içmə kimi bəslənmə ilə
əlaqədar bütün ləzzətlər təbiət qanunu içində, bədənin çürüməsini, bileşiminin
dağılmasını, yəni ölməsini önləməyə dönük faktlardır. Yenə
cinsi birləşmə kimi bir çox fakt da yaradılış sistemi içində növün
yox oluşuna və çürüyüşüne istiqamətli bir tədbir xüsusiyyətindədir. Əgər
insan üçün ölümsüz və yokoluşsuz bir varlıq, hər cür pisliyə və
istənməyən şeylərə qarşı etibarlı bir həyat fərz edilsə, bu vəziyyətdə
fərdin ya da növün varlığını qorumağa dönük olaraq bədəndə
fəaliyyət göstərən duyğu və güclərin nə növ faydas(n)ı ola bilər? Böyrək,
mesane, dalak və ciyər kimi bedensel orqanlar və do-nanımlar nə
kimi nəticələndirər verərdilər? Bunlar dünyadakı məhdud varlığın qorunması
istiqamətində faydalı olmaq üzrə fəaliyyət göstərən orqanlardır. Sonsuz
və əbədi qalıcılıq məzmununda (yəni axirətdə) hər hansı bir fəaliyyətləri
olmaz.
Yuxarıda işarə etdiyimiz problemə verəcəyimiz cavab budur:
Uca Allah, dünya həyatı ilə əlaqədar ləzzətləri və nemətləri yer üzünün
bəzəkləri olaraq yaratmışdır. Ki insan bunlara yönəlsin, onlar vasitəsilə
həyata bağlansın, dörd əllə sarılsın. Necə ki uca Allah bu
nöqtəyə belə təmas etməkdədir: "Şübhəsiz biz, yer üzü üzərindəki
şeyləri ona bir bəzək etdik." (Kəhf, 7) "Mal və uşaqlar, dünya
həyatının cazibədar bəzəyidir." (Kəhf, 46) "Dünya həyatının keçiciliyinə
Al/götürü İmran Surəsi 28-32 ........................................................................................ 417
istəkli çıxarsınız." (Nisa, 94) Üzərində dayandığımız mövzunu vurğulamaq
baxımından daha əhatə edici olan bir başqa ayədə isə belə
buyurulur: "Onlardan bəzi qruplara, özlərini sınamaq üçün
faydalandırdığımız dünya həyatının bəzəyinə gözünü tikmə. Sənin
Rəbbinin ruzis(n)i daha xeyirli və daha davamlıdır." (Taha, 131) Bir başqa
ayədə də belə buyurulur. "Sizə verilən hər şey, yalnız dünya
həyatının əmtəəs(n)i və bəzəyidir. Allah qatında olan isə, daha xeyirli
və daha davamlıdır. Yenə də ağıllanmayacaqsınızmı?" (Qəsəs, 60)
Bunun kimi daha bir çox ayəs(n)i nümunə olaraq təqdim edə bilərik.
Haqqında danışılan ayələrin bütünü, bu dünyada olan nemətlərin və
bunlarla elin idili ləzzətlərin bu dünya həyatı üçün nəzərdə tutulan faktlar
olduqlarını, müddəti saylı bir neçə günü keçməyən bu məhdud həyat üçün
onlardan faydalanıldığını vurğulama nöqtəsində birləşməkdədirlər.
Əgər bu həyat olmasaydı, bu nemətlər də nə həyatın məqsədi olaraq
nəzərdə tutulardılar nə də yaradılardılar. Məsələnin özü budur.
Ancaq bunu qəti olaraq bilmək lazımdır ki; qalıcı insanın varlığı
bu müşahidə edilən varlıqdan başqası deyil. Müəyyən bir zaman dilimində
varlıq aləmində görünər, yaranma mərhələlərini qət edərək
kamala doğru irəliləyər. Bu isə bədəndən qaynaqlanan və ona suveren
olan ruhdan başqa bir şey deyil. Bədən bu elementlərdən
və aktiv güclərdən alınan parçaların cəmindən ibarətdir. Əgər
bizim qalıcılıq üçün hədəf olaraq nəzərdə tutduğumuz bu faktlar bir an
üçün ortadan qalxsalar, geridə nə varlıq qalar, nə də qalıcılıq. Demək
istəyirəm ki bunların yoxluğunu təsəvvür etmək, insanın yoxluğunu
də başdan fərz etmək deməkdir. İnsanın varlığının davamlılığının
ortadan qalxması deyil əlbəttə. Bununla nə demək istədiyimizi
anlamış olmalısınız.
O halda insan, fərdlər şəklində ortaya çıxan bir canlı növüdür.
Yer/yeyər, ehtiva et, cinsi əlaqəyə girər, hər şey üzərində al/götürüb-vermə şəklində
qənaətdə ol/tapılar. Qəbul edər/hisslər, düşünər, akleder, sevinər, sevinər,
coşar vs. Bunların hamısı, onun şəxsi ilə uyğunlaşma təmin etməkdədir. Ki şəxsi
də bunların cəmindən ibarətdir. Şübhəsiz bunların bəzisinin
418 ............................................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
digər bəzisinə görə prioriteti vardır. İnsan bir yumruda (öncüllerle
məqsədlər arasında) dönüb dayanmaqdadır.
Uca Allah onu keçici aləmdən qalıcı dünyaya köçürdüyündə və
onun üçün sonsuzluq nəzərdə tutduğunda, ya sonsuz mükafat və ya sonsuz
cəza ilə qalıcılığını reallaşdırdığında, bu, onun varlığını etibarsız
etmək və qalıcı bir varlıq olaraq var etmək şəklində
reallaşmaz. Tam tərsinə, keçicilik yurdunda davamlı bir dəyişməyə
təbii/tabe olan varlığını gücləndirmək şəklində reallaşar. Bu səbəbdən
insan, qaçınılmaz olaraq, ya dünya nemətləriylə türdeş, amma qalıcı
olan nemətlərdən faydalanar, ya da dünya müsibətləriylə türdeş
fəlakətlərə məruz qalar. Bunlar da ya cinsi birləşmə, ya yemək ya
içki/içəcək, ya geyəcək, ya sığınacaq, ya yoldaş ya sevinc və ya buna
bənzər başqa bir nemət şəklində reallaşar.
Bu halda insan eyni insandır. Möhtac olduğu və əskikliklərini
tamamlamasına köməkçi olan şeylər, daha əvvəl möhtac olduğu
və əskikliklərini aradan qaldırdığı məqsədi və arzularının eynisidir. Aradakı
tək fərq iki dünyanın qalıcılığının fərqliliyi və buna bağlı olaraq
ortaya çıxan faktların dəyişikliyidir.
Bu gerçək, insanın bünyəsinin gerçək mahiyyətini izah edən uca
Allahın bu sözündən də qəbul edilməkdədir: "And olsun, biz insanı,
süzmə bir palçıqdan yaratdıq. Sonra onu bir su damlası olaraq,
müdafiə etməsi möhkəm bir qərar yerinə yerləşdirdik. Sonra o su damlasını
embrion olaraq yaratdıq; ardından o embrionu bir dişlək
et/ət parçası olaraq yaratdıq; daha sonra o dişlək et/ət parçasını sümük
olaraq yaratdıq; beləcə sümüklərə də et/ət geydirdik; sonra bir
başqa yaradılışla onu tikdik. Yaradıcıların ən gözəli olan Allah,
nə ucadır. Sonra bunun ardından siz həqiqətən öləcək olanlarsınız.
Sonra siz həqiqətən qiyamət günü dirildiləcəksiniz."
(Mu'minun, 12-16)
Ayədə keçən "yaratdıq" sözünə diqqət yetirin! Yaratma top-
lama və birləşmiş halına gətirməkdir. "Tikdik" ifadəsinə də diqqət
edin/əldə et. Bu da yaratma və meydana gətirmə şəklinin dəyişməsini
Al/götürü İmran Surəsi 28-32 ........................................................................................ 419
ifadə etməkdədir. Bir də: "Sonra siz həqiqətən qiyamət günü" ifadəsinə
baxın! Bu ifadəyə həmsöhbət olanlar, başqa bir yaradılışla
tikilən kəslərdən başqası deyil.
Başqa bir ayədə belə buyurulur: "Dedi ki; orada yaşayacaq,
orada öləcək və ondan çıxarılacaqsınız." (Ə'RAF, 25) Bu ayədən
aydın olur ki, insanın həyatı, yer üzü mənşəli bir həyatdır.
Yer üzünün nemətlərindən və ağrılarından meydana gəlmişdir.
"İnsanlar tək bir ümmət idi." (Bəqərə, 213) ayəsini təfsir edərkən, bu
mövzuyla əlaqədar bəzi şərhlərdə ol/tapıldıq.
Uca Allah, bu yer üzü nemətləri haqqında: "Bunlar dünya
həyatının əmtəəsidir" buyurmuşdur. Başqa bir yerdə də: "Halbuki dünya
həyatı, axirətdə bir əmtəədən başqa bir şey deyil." (Rə'd, 20) buyurmuş,
beləcə şəxsən dünya həyatının, ahirettte faydalanılan bir
əmtəə olduğunu ifadə etmişdir. Heç şübhəsiz bu, fövqəladə bir bəyandır.
Bir qapıdır ki, yaxşıca düşünənlər üçün min qapının açılmasını
təmin edər. Bu, eyni zamanda Rəsulullah Əfəndimizin (s. a. a) bu sözünü
də təsdiqləməkdədir: "Necə yaşasanız elə ölərsiniz, necə ölsəniz
elə dirilərsiniz."
Qısacası, dünya həyatı, ondan əldə etdiyi gözəl və pis ünsürlərlə
birlikdə insanın dünya mənşəli varlığıdır. Axirətdə də, xoşbəxtlik
və bədbəxtlik məzmununda, yəni insanın dünyada özü üçün müvəffəqiyyət
və qurtuluş gördüyü şeylərlə, uduzma və hüsran olaraq gördüyü
şeylər məzmununda yenə bu həyatdan faydalanılacaq. Bu səbəbdən
bunların zövqünə çatmaq surətiylə xoşbəxt olar, ya da bunlardan
məhrum olar. İşdə bunlar cənnətin nemətləri və cəhənnəmin əzabıdır.
Daha açıq bir ifadəylə; insanın fərd və növ olaraq davamını
möhkəmə məzmununda, təbiət qanunu gərəyi bir xoşbəxtliyi, bir də
bədbəxtliyi söz mövzusudur. Bunlar da insanın yemə, içmə və cinsi
birləşmə kimi təbii hərəkətlərinə bağlıdır. Haqqında danışılan faktlar ön
ləzzətlərlə bəzəkli və cazibədar qılınmışlar. Bu, təbiət qanununun bir
gərəyidir. Sonra insan əlavə-sikliklerini tamamlama və şüurlu və ira
420 ............................................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
dəyə söykənən fəaliyyətlər sərgiləmə müddətinə girincə növ olaraq şüuru
və iradəsinə söykənən olaraq seçdiyi şeylər onun kamalı olar. İnsanın
qəbul etmədiyi və iradə etmədiyi bir şey, bu şüurlu və iradə sahibi
varlıq üçün kamal olaraq qiymətləndirilə bilməz. Bunlar təbii xoşbəxtlik
dediyimiz faktlar da/də/dahi olsalar. Tam tərsi üçün də eyni vəziyyət etibarlıdır.
Qəbul etmədiyimiz şeylərdən zövq almarıq; bunlar təbii kamal
və xoşbəxtlik dediyimiz faktlar da/də/dahi olsalar. Bədən sağlamlığı, mal və
uşaq kimi. Biz qəbul etdiyimiz ləzzətlərdən zövq alarıq; bunlar, xaricimizdəki
objeler dünyasıyla üst-üstə düşməsələr də; sağlam olduğuna inanan
bir xəstə kimi və bunun bənzəri nümunələr. İşdə bu ön ləzzətlər,
təbiətin irəli sürdüyü ön kəmalat növündən da/də/dahi olsalar, insan
üçün bir gerçək kamala çevrilərlər.
Bu səbəbdən uca Allah, insanı bir şəkildə sonsuz bir qalıcılığa
qovuşdurunca, onun xoşbəxtliyi, yenə onun dilədiyi ləzzətlərin şəxsində
diqqətə çarpanlaşar. Bədbəxtliyi də istəmədiyi şeylərin şəxsində
ortaya çıxar. Bunların təbii olaraq irəli sürülmüş ön faktlar olub
olmaması arasında hər hansı bir fərq yoxdur. Bu açıq-aşkar bir gerçəkdir
ki, adamın və ya iradə sahibi şüurlu gücün yaxşılığı adamın bildiyi və
dilədiyi şeydə, pisliyi də bildiyi amma diləmədiyi şeydədir.
Bundan anlayırıq ki, insanın xoşbəxtliyi, axirətdə, dünyadaykən
de-lediği yemə, içmə, cinsi birləşmə və ya bunların üstündə olan
ləzzətlər əldə etməsidir. İşdə bu cənnətdir. Bədbəxtliyi də bütün
bunları əldə edə bilməməsidir. Bu da cəhənnəm əzabıdır. Necə ki
uca Allah belə bu-yurmuştur: "Orada onların hər dilədikləri şey
vardır." (Nəhl, 31)
Dostları ilə paylaş: |
|
|