|
|
səhifə | 30/77 | tarix | 07.05.2018 | ölçüsü | 11,53 Mb. | | #50120 |
| AYƏLƏRİN HƏDİSLƏR İŞIĞINDA ŞƏRHİ
el-Kafidə Al/götürü Samın mövlası ABŞılala İmam Cəfər Sadiqdən
(ə.s) belə rəvayət edər: Dedim ki: "Də ki: Allahım, (ey) mülkün
sahibi, dilədiyinə mülkü verərsən və dilədiyindən mülkü çekipalırsın"
buyurulur. Bu halda hökmranlığı Əməvilərə uca Allah
verməmişdirmi? Buyurdu ki Ayənin verdiyi mesaj, sənin şərh etmək
istədiyin tərzdə aydın olmaz. Heç şübhəsiz uca Allah, hökmranlığı
bizə verdi. Amma Ümeyyeoğulları bu mülkü bizdən çekipaldılar.
Eynilə bir insanının paltarının bir başqası tərəfindən zorla/məcbur et
alınması kimi. O paltar zorla/məcbur et sahənin malı olmaz." (Ravzat-ul Kafi, c. 8,
s. 222, h: 389)
Mən deyərəm ki: Bunun kimi bir rəvayəti Ayyaşi Davud b. Farkud
kanalıyla İmam Cəfər Sadiqdən (ə.s) köçürmüşdür. Əvvəlki edilən
şərhlər perspektivindən mövzuya baxdığımız zaman bir kimsəyə
mülkün verilişinin iki şəkildə olduğunu görərik.
Biri, yaratma, yəni varoluşsal veriliştir. Suverenliyin insanlar
üzərində məşhur və təsirli qılınışı, gücün onlar arasında təsirli hala
gətirilişi kimi. Bunun ədalətə uyğun olması ilə zülüm əsaslı olması,
bu baxımdan fərqinə varmaz. Necə ki uca Allah Nemrut haqqında: "Allah
özünə mülk verdi deyə." buyurmuşdur. Bu cür bir suverenliyin
nəticəs(n)i, buna sahib olan kimsənin sözünün insanlar arasında etibarlı,
əmr və iradəsinin təsirli olmasıdır. İrəlidə mülkün yaratma,
varoluşsal olmasının nə məna ifadə etdiyini açıqlayacağıq.
İkincisi, mülkün və suverenliyin qanunuma xüsusiyyətli olmasıdır. Bu,
itaəti zəruri suverenlik deməkdir. Bu fərz bir mülk ilə əlaqədar olaraq
472 ............................................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
uca Allah belə buyurur: "Allah sizə Talutu məlik olaraq
göndərdi." (Bəqərə, 247) Belə bir suverenlik itaətin çətininliyini və
vəlayətin, idarəçiliyin qətiliyini tələb edir. Bu isə, ancaq ədalət
qanununa söykənən olaraq reallaşa bilər. Bu, Allah qatında tərifə
layiq bir mövqedir. Ümeyye oğullarının sahib olduqları mülk, birinci
mülk və onun əsərlərinin əhatəsinə girər.
Yuxarıdakı hədisi rəvayət edən şəxs, məsələni səhv anlamış və
Ümeyye oğullarının suverenliklərini birinci katogoriye, bu suverenliyin
nəticələrini də ikinci kateqoriyaya soxmuşdur. Halbuki bu nəticələndirər,
qanunuma xüsusiyyətli bir statüdür və dini baxımdan tərifə dəyərdir. Necə ki
İmam, onun iki növ suverenliyi bir-birinə qarışdırdığını anlayıb
xəbərdarlıq etmişdir və demişdir ki: Bu mənada bir mülk və suverenlik
Ümeyye oğulları üçün söz mövzusu deyil. Belə bir mülk və
nəticələri bizim üçün etibarlıdır.
Digər bir ifadəylə: Ümeyyeoğullarının əlindəki mülk, Əhli Beyt
İmamlarının əlində ol/tapıldığı zaman tərifə dəyərdir. Belə bir
mülk və suverenlik Ümeyyeoğullarının əlində yalnız tənqidi hakkeder.
Çünki buna səlahiyyət qəsbi deyilir. Bu səbəbdən belə bir mülkün
verilişinin uca Allaha nisbət edilişi ancaq münkər və nəticəyə, acı/ağrılı
aqibətə yavaş yavaş sürümə şəklində ola bilər. Nemrut və Firon
kimilərinə verilən mülk kimi.
Necə ki şəxsən Ümeyye oğulları da bu ayəs(n)i səhv anlamış və
özlərinin lehinə olacaq şəkildə şərh etmişlər. Sözgəlişi elİrşad
adlı əsərdə (c. 1, s. 246), Yezid b. Müaviyənin özünə
Kərbəla şəhidlərinin kəsik başları təqdim edildiyi an təsvir edilər. Şeyx
Müfid deyər ki: Hüseynin başının da aralarında ol/tapıldığı kəsik
başlar Yezidin önünə qoyulduğunda, Yezid dedi ki:
"Bizə üstünlük göstərən və bizə baş olan adamların başlarını
yardıq."
"Ki onlar bizdən daha üsyankar və daha zalımdırlar."
Sonra məclisdə ol/tapılanlara döndü və belə dedi: Bu adam
mənə qarşı öyünür və belə deyirdi: Mənim atam Yezidin ba
Al/götürü İmran Surəsi 28-32 ........................................................................................ 473
mətbuatdan, mənim anam onun anasından və mənim babam onun
babasından daha xeyirlidir. Mən də ondan xeyirliyəm. İşdə onu öldürən
bu oldu.
"Atam Yezidin atasından xeyirlidir" iddiasına gəlincə; mənim
atam onun atasıyla mübarizə etdi və Allah onun atasının
əleyhinə mənim atamın lehinə hökm etdi. Mənim anam Yezidin
anasından xeyirlidir" sözünə gəlincə, ömürümə and olsun ki, bu
sözü doğrudur. Resululahın qızı Fatimə mənim anamdan daha
xeyirlidir. "Mənim babam Yezidin babasından xeyirlidir" sözünə
gəlincə, Allaha və axirət gününə iman edən heç kim Məhəmməddən
(s. a. a.) üstün olduğunu söyləyə bilməz. "Mən ondan xeyirliyəm"
sözünə gəlincə, hərhalda o, bu ayəs(n)i oxumamışdır: "Də ki:
Allahım, (ey) mülkün sahibi…"
Hz. Əlinin qızı Zeynəb, (atasına və ona salam olsun) İmam
Cəfər Sadiğin (ə.s) yuxarıda köçürdüyümüz hədisdə işarə etdiyi
tərzdə ona cavab verər. Seyid b. Tovuz və başqaların rəvayətinə
görə Hz. Zeynəb danışmasında bunları söyləmişdir:
"Ey Yezid, yoxsa sən, yer üzünün bucaqlarını və səmanın
üfüqlərini üzərimizə bağlayıb eynilə məhbuslar kimi bizi sürüdüyün
üçün Allah qatındakı dəyərimizi salıb, onun qatında möhtərəmlik
qazandığınımı sanırsan?! Bundan ötəri, ONun qatında əhəmiyyətli
biri olduğunumu düşünürsən, qürurla burnunu qaldırır, bir kötük
kimi çiyinlərini qabardırsan? Dünyanın sənə doğru axışını və
işlərinin relsində gedişini, mülkümüzün və suverenliyimizin yavaş
yavaş sənin əlinə keçişini seyr edib sevincdən dörd künc olursan?
Yoxsa sən bu ayəs(n)i unutdunmu?: "Kafirlər, onlara möhlət verməmizi
özləri üçün xeyirli saymasınlar. Biz, günahları artsın deyə
onlara möhlət veririk. Onlar üçün alçaldıcı bir əzab vardır..."
(Lühuf=Kerbela Şəhidlərinin Ardından)
Mecma-ul Bəyan təfsirində: "Ölünü diridən çıxararsan…" ifadəsiylə
əlaqədar olaraq belə deyilir: Bir görüşə görə bunun mənas(n)ı
"mümini kafirdən və kafiri də mömindən çıxararsan"dır. Bu anla
474 ............................................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
mı dəstəkləyən şərhlər İmam Mis (ə.s) və İmam Cəfər Sadiqdən
(ə.s) rəvayət edilmişdir. (c. 2, s. 428)
Buna yaxın mənalar ehtiva edən bir şərhi
Şeyx Saduk İmam
Həsən Əsgəridən (ə.s) rəvayət etmişdir.
et-Dürr-ül Mensur təfsirində İbni Murdeveyh, Əbu Osman ən/en-
Nahdi kanalıyla İbni Məsud və ya Selmanın Peyğəmbərimizdən
(s. a. a) belə köçürdüklərini rəvayət edər: "Dirini ölüdən çıxarar,
ölünü diridən çıxarar." Yəni: Mömini kafirdən, kafiri mömindən
çıxarar." (c. 2, s. 15)
Yenə eyni əsərdə, bir az əvvəl təqdim etdiyimiz kanaldan Selman-
Farasısının belə dediyi rəvayət edilər: Rəsulullah (s. a. a) buyurdu ki:
"Uca Allah Adəmi (ə.s) yaratdığı zaman, onun nəsilini çıxardı
və bir qisimini sağ əliylə avuçladı və dedi ki: "Bunlar cənnət əhlidir.
Bununla maraqlanmam." Digər qisimini də avuçladı. Bu səfərdə bütün
pislər içinə girdi və dedi ki: Bunlar atəş əhlidir. Mən bununla da
maraqlanmam." Ardından hər iki qrupdan bir miqdarını bir-birinə qarışdırdı.
Beləcə kafir mömindən və mömin də kafirdən çıxar. "Dirini
ölüdən çıxararsan, ölüyə də diridən çıxararsan." ayəs(n)i buna işarə
etməkdədir."
Mən deyərəm ki: Bir çox təfsir məlumatı bu mənas(n)ı ehtiva edən rəvayətləri
son/qəti bir rəvayət zənciriylə Selmandan köçürmüşdür. Bu rəvayət,
əslində "Adəmin soyunun sülbünden çıxarıb onlardan müqavilə a-
lınması və zerr aləmi" mövzusuyla elin idilidir. İnşaallah uyğun bir yerdə
bu mövzuya da açıqlıq gətirəcəyik.
el-Kafidə Məhəmməd b. Yəhyadan, o da Əhməd b. Məhəmməd
və bizim məzhəbimizə mənsub bir çox məlumatından, onlarda
Sehl b. Ziyaddan, o da İbni Mahbubdan, o da Əbu Həmzə
Sumalidən, o da İmam Misdən (ə.s) belə rəvayət edər:
"Rəsulullah Əfəndimiz (s. a. a) vida həccində buyurdu ki: Xəbəriniz
olsun Ruh-ul Əmin ürəyimə bunları pıçıldadı: Bir nəfs, özü üçün
nəzərdə tutulan ruzis(n)i tamamilə əldə etmədikcə ölməz. Allahdan qorxun
və ruzis(n)i tələb edərkən gözəlliklə davranın. Ruzidən hər hansı bir
Al/götürü İmran Surəsi 28-32 ........................................................................................ 475
şeyin əlinizə keç çatması, sizi onu Allaha üsyan edəcək tərzdə
əldə etməyə sürüməsin. Çünki uca Allah ruziləri qulları arasında
halal olaraq bölünmə etmişdir. Onları haram olaraq bölünmə
etməmişdir. Kim Allahdan qorxar və səbr etsə, ruzis(n)i ona halalından
gəlib çatar. Kim Allahın örtdüyü pərdəni deşər və onu halal
olmayanından al/götürsə, Allah bu al/götürdüyünü, onun halal ruzisindən qısar
və əleyhinə hesab edilər (qiyamət günü hesaba çəkilər)." (c. 5, s. 80,
h: 1)
Nehc-ül Belağada Hz. Əli (ə.s) belə deyər: İki cür ruzi vardır.
Biri var ki, sən onu axtararsan. Biri də var ki, o, səni axtarar. Əgər sən o-
nun arxasın tərəfindən getməzsənsə, o sənə gəlir. Ol/tapıldığın ilin dərdini,
bu gününün dərdinə yükləmə. Hər günün dərdi o gün üçün sənə
yetər. Əgər bu il sənin ömüründə olmuş olsa, uca Allah, hər səhər,
sənin üçün ayırdığı ruzis(n)i sənə çatdırar. Əgər bu il ömüründən
olmazsa, sənə aid olmayanı əldə etmək uğruna niyə dərdlənəsin.
Qaçdıran bir kimsə də səndən əvvəl sənin ruzisinə çata bilməz. Bir
kimsə səni uduzmaya uğradıb sənə aid olan ruzis(n)i əlindən al/götürə bilməz.
Sənin üçün təqdir ediləni gecikdirə bilməz. (Qısa sözlər, 379)
Kurb-ul İsnadda, İbni Turayf İbni Alvandan, o da İmam Cəfər
Sadiqdən (ə.s), o da atasından (ə.s) belə rəvayət edər:
Rəsulullah Əfəndimiz (s. a. a) buyurdu ki: "Ruzi göydən yerə enən
yağış sayın tərəfindən, hər nəfs üçün təqdir edilmiş bir ölçüylə enər. Ancaq
uca Allah fəzl sahibidir. Allahdan fəzlini və bolluğunu istəyin."
(s. 55)
Bu mənas(n)ı dəstəkləyən rəvayətlər olduqca çoxdur. İnşaallah
Hud surəsini təfsir edərkən, ruzilə əlaqədar olaraq köçürülən rəvayətlərə
geniş ölçüdə yer verəcəyik.
MÜLK İLƏ ƏLAQƏDAR ELMİ YANAŞMA
Daha əvvəl etdiyimiz şərhlərdən birində bu qiymətləndirmədə
ol/tapıldıq: Mülk faktı özü etibarilə insanlar üçün zəruridir.
Gərək fərd və gərəksə ictimai əsasında, mülksüz bir həyat
476 ............................................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
təsəvvür edilə bilməz. Bunun təməlində də xas etmə etibarı yatar.
Mülkiyyət və bir şeyə sahib olma mövzusunda vəziyyət budur.
Suverenlik mənasında mülkə gəlincə, bu, fərdlər üzərindəki
nüfuzu ifadə edər və o da bir zərurətdir. İnsanlar üçün egemenyöneticisiz
bir həyat düşünülə bilməz. Ancaq prioritetli olaraq cəmiyyətin
buna ehtiyacı vardır. Çünki cəmiyyət, məqsədləri fərqli, istəkləri
dəyişik seqmentlərdən meydana gəlir. Fərd, fərd məzmununda elə
deyil. Bir araya gələn fərdlərin hər birinin istəyi faklı bir istiqamətə doğrudur.
Məqsədləri dəyişikdir. Aralarında ixtilaf etmədən dayana bilməzlər.
Bir-birlərinə üstünlük təmin edib məğlub olanların əllərində olan hər
şeyə əl qoymaqdan qaçınmazlar. Sərhədlərinə, fərdi fəaliyyət sahələrinə
təcavüz edərlər. Haqqlarını tapdalayarlar. Beləcə ictimai həyat
hercu mərc olar. Xoşbəxtliyin bir vasitəs(n)i hesab edilən ictimai
həyat, bədbəxtliyin və ölümcül fəlakətlərin səbəbi olar. Dərmanın
özü xəstəlik edər hala gələr. Bu ölümcül praktikaya son vermənin
tək yolu, bütün güclər içində bir gücü təsirli etməkdir. Onun bütün cəmiyyətə
və cəmiyyəti meydana gətirən fərdlərə suveren olmasını təmin etməkdir.
O zaman normal sərhədlərin xaricinə daşan azğın güclər düzümünlənib
orta yola doğru çəkilə bilər. Yenə ölümcül səviyyədə alçalmış, şəxsiyyətsizləşdirilmiş
əzilənlər də normal həyatın səviyyəsinə yüksəldilər. Do-
layısıyla bütün ictimai güclər orta xəttdə görüşüb inteqrasiya olunarlar.
Buna paralel olaraq da hər birim öz xüsusi sahəsində fəaliyyət göstərər,
hər haqq sahibi haqqını əskiksiz olaraq al/götürər.
İnsan oğlunun zehini, daha əvvəl də ifadə etdiyimiz kimi, heç bir zaman
"istihtam etmə" (vasitə və alət istifadə etmə) düşüncəsindən
soyutlanamaz. Keçmiş çağlarda daşqın-mütegallibe insanlar suverenliyi
ələ keçərmiş, cəmiyyətin geri qalan fərdləri üzərində çətinə
söykənən bir nüfuz qurmuşlar. Köləliyi yaymış, insanların
mallarına və canlarına suveren olmuşlar.
Heç şübhəsiz, sözünü etdiyimiz bu suverenliyin də bəzi faydaları
olmuşdur -Burada suverenlik deyərkən, bəzi fərdlərin daşqınlığını
önləyən digər bəzi fərdlərin nüfuzu əllərinə keçirmələrini əzələ
Al/götürü İmran Surəsi 28-32 ........................................................................................ 477
tediyoruz- Bu faydalar, zorbalıqla, üstünlük göstərməklə və suverenlik
adına yer üzündə ceberut bir sistem qurmaqla tebaruz edən
idarəçilərin varlıqları ilə də diqqətə çarpanlaşa bilər. Çünki onlar, yardakçıları
və kapıkullarıyla birlikdə şəxsən azğın, haqsız və iyrənilən güclər
olmalarına qarşı, fərdləri zillət və nəşr/təzyiq vəziyyətində qoruyub
gözləmək məcburiyyətində hiss edərlər özlərini. Ki bir kimsə çıxıb da
digər insanların haqqlarına təcavüz etməsin. Çünki belə biri, fürsət
tapdığında özlərinə qarşı da çıxa bilər. Necə ki özləri də
başqalarının əlində olan nüfuzu gasbetmiş deyildirlər idimi?!
Qısacası, fərdlərin böyük bir qisiminin, suveren sultanlardan
duy/eşitdikləri qorxudan ötəri uzlaşmacı və uyğun bir rəftar içində
olmağı yeğlemesi, insanları, ictimai suverenliyi qiymətləndirmə
düşüncəsindən saxlayıcı bir rol oynayar. Buna qarşılıq, gücləri çatmadığı
zaman, bu zorbaların həyat sistemlərini tərifləməklə zaman
keçirərlər. Ancaq bu, edilən zülmlərin həddi aşmaması vəziyyətində
etibarlıdır. Ancaq zülmün söykən/dözülməyəcək qədər həddi
aşması vəziyyətində zülmə uğradıqlarını dilə gətirib şikayətdə ol/tapılarlar.
Heç şübhəsiz, bəzən kral və ya başçı dediyimiz bu insanlar
ölər və ya öldürülərlər. Belə vəziyyətlərdə cəmiyyət qarışıqlıq və təxribatlığın
başgöstereceğini qəbul edər/hisslər. İctimai nizam təhdid altına
girər, anarxiyanın suveren olmasından narahatlıqlanılar. Bunun üzərinə,
dərhal aralarında güc və fəaliyyət sahibi olanları irəli sürər və nüfuz
düzümünlərini əlinə verərlər. Beləcə ictimai işlərə suveren bir
kral olar. Sonra gün gəlir, dövran dönər, köhnə zorbalıq və nəşr/təzyiq
yenidən ortaya çıxar.
Cəmiyyətlər, davamlı bu axtarış içində olmuşlar. Və bu vaxt
haqqında danışılan suverenlərin pis rəhbərliklərindən, zorbalıqlardan,
mütləq nüfuz sahibi oluşlarından çox çəkmişlər. Bunu önləməyə
dönük bir tədbir olaraq, xalqa/halqa suveren olan hökumətlərin vəzifələrini
təyin edən qanunlar hazırlayıb kralları, sultanları bunlara
uyğun gəlməyə məcbur etmişlər. Beləcə mütləqiyyətçilikdən sonra qanuni idi
478 ............................................................. əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
krallıq nizamı ortaya çıxmışdır. İnsanlar bu sistemi qoruma istiqamətində
səy göstərirdilər və krallıq atadan oğula keçirdi.
Daha sonra, cəmiyyətlər kralların azğınlıqları, pis tətbiqləri,
dəyişməz, ancaq miras yoluyla keçən krallıq taxtına oturduqdan
sonra bildikləri kimi davranmaları üzündən, bu sistemi dəyişdirib
yerinə respublika sistemi gətirdilər. Beləcə ömür boyu və qanuni idi
krallıqdan davamlı və qanuni idi rəhbərliyə keçildi. Başqa cəmiyyətlərdə,
idarəçilərin zülmündən qaçış üçün başqa üsullar inkişaf etdirilmiş
ola bilər və insanlıq gələcəkdə, bu gün üçün düşünülməyən rəhbərlik
tərzlərini inkişaf etdirə bilər.
Ancaq cəmiyyətlərin, bu işin nizama girməsi uğruna bu qədər səylər
sərf etməsi, rəhbərliyini təslim edəcəyi gücü ifadə etmək üçün sıx
bir axtarış içində olması, dəyişik iradələri və fərqli gücləri bir
arada tutacaq nüfuzu təsbit etmək üçün fəaliyyət göstərməsi, bizim
üçün bu gerçəyi diqqətə çarpanlaşdırır; insanlıq bu mövqedən, dəyişik
adları ortaya çıxan, cəmiyyətlərin dəyişməsi və güclərin keçməsi
ilə birlikdə fərqli şərtlərdə diqqətə çarpanlaşan rəhbərlik əryindən
soyutlanamaz. Çünki ictimai hercu mərcin, ictimai həyatın alt-üst
meydana gəlinin yolu, hər vəziyyətdə, dəyişik iradə və məqsədlərin bir
insanda və ya bir mövqedə konkretləşən tək iradədə birləşməməsindən
keçər.
Daha mövzunun başındaykən söylədiyimiz də bu idi: Rəhbərlik,
insan birlikləri üçün zəruri bir etibarı dəyərdir.
Dostları ilə paylaş: |
|
|