|
|
səhifə | 46/77 | tarix | 07.05.2018 | ölçüsü | 11,53 Mb. | | #50120 |
| "Ey İsa, səni vəfat etdirəcəyəm, səni özümə yüksəldəcəyə(i)m və
səni təmizləyəcəyəm..." Allah, Hz. İsanın qiyamət günü bu sözləri
söyləyəcəyini rəvayət edər: "Onların içində qaldığım müddətcə, mən
onların üzərində bir şahidim. Mənim həyatıma son verdiyində,
üzərindəki müşahidə edici sən idin. Sən hər şeyin üzərində şahid olansan."
(Maidə, 117)
Təfsir-ul Ayyaşidə İmam Sadiğin (ə.s) belə dediyi rəvayət edilər:
"İsa göyə yüksəldilərkən üzərində Məryəmin əyirdiyi, Məryəmin
hördüyü və Məryəmin tikdiyi bir jilet vardı. İsa göyə varın tərəfindən, ona:
"Üzərindəki dünya bəzəklərini at." deyə səslənildi." (c. 1, s. 175, h: 53)
İnşallah Nisa surəsinin sonlarında bu iki hədisin mənasını
açıqlayacağıq.
et-Dürr-ül Mensur adlı əsərdə: "Şübhəsiz Allah qatında İsanın
vəziyyəti..." ayəsiylə əlaqədar olaraq ABŞ b. Hamid və İbni Cərir,
Katadedən belə rəvayət edərlər: "Bizə izah edildi: "Necranlıların
əfəndisi və yepiskopu olan iki şəxs, Peyğəmbərimizlə (s. a. a) görüşdülər
və ona İsa haqqında bu sualı soruşdular: "Hər insanın bir atası
vardır. Yaxşı niyə İsanın atası yoxdur?" Bunun üzərinə uca
Allah: "Şübhəsiz Allah qatında İsanın vəziyyəti..." deyə başlayan
ayəs(n)i endirdi." (s. 2, s. 37)
Mən deyərəm ki: Buna yaxın məzmuna sahib xəbərlər Süddidən,
İkrimədən və başqalarından rəvayət edilmişdir. Təfsir-ul Qummuda
94 ......... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
də (c. 1, s. 104), bu ayənin söz mövzusu hadisə üzərinə nazil olduğu ifadə edilər.
HƏDİSLƏR İŞIĞINDA "MUHADDES" İLƏ ƏLAQƏDAR ŞƏRH
əl-Besair adlı əsərdə, Zürarenin belə dediyi rəvayət edilər: "İmam
Cəfər Sadiğə (ə.s) "Rəsul", "Nəbi" və "Muhaddes"in nə an-
lama gəldiyini soruşdum. Buyurdu ki: "Rəsul; özünə Rəbbindən
bir mesaj gətirən və "Rəbbin, sənə belə belə əmr edir." deyən
mələyi şəxsən görən kimsəyə deyilir. Rəsul, eyni zamanda nəbi də
olar. Nəbi; öz ürəyinə xəbər endirən mələyi görməz. Onun vəziyyəti
huşunu itirən və bu halında yuxu görən kimsənin vəziyyətinə bənzər."
Dedim ki: "Yuxuda gördüyü şeyin haqq olduğunu necə anlar?"
Buyurdu ki: "Uca Allah, ona bunu açıqlayar. Beləcə mələyi görmədən
bunun haqq olduğunu anlar. Muhad-des isə, mələyin səsini
eşidər, amma onu görməz." (s. 371, h: 12)
Mən deyərəm ki: Bu hədis, əl-Kafi kitabında da İmam Sadiqdən
(ə.s) rəvayət edilmişdir. (c. 1, s. 135) Hədisin sonunda iştirak edən
"şahıdan" sözü "la yera=görmez" sözünün
mef'ulu=nesnesidir və hazır vəziyyətdə səslənən kimsə mənasındadır.
Bu ifadənin "la yerə" hərəkətinin failindən hal olması ehtimalı da
vardır (yəni şahid olduğu halda kimsəni görməz).
Yenə eyni əsərdə, Bureydin İmam Mis (ə.s) və İmam Sadiqdən
(ə.s) etdiyi rəvayətdə belə iştirak edər: "Bureyd: "Rəsul, nəbi və
muhaddes kimlərə deyilir?" deyə soruşar. İmam buyurar ki: "Rəsul;
mələyi açıqca görən, onunla danışan kimsəyə deyilir. Nəbi; mələyin
özünə xəbər gətirdiyini yuxuda görən kimsəyə deyilir. Peyğəmbərlik
və risalət bir kimsədə eyni anda ol/tapıla bilər. Muhaddes isə;
mələyin səsini duy/eşidən, amma şəklini görə bilməyən kimsəyə deyilir."
Bureyd deyər ki: "Dedim ki: "Allah işlərini düzəltsin, yuxusunda görən
kimsə, bunun haqq olduğunu və özünə xəbər gətirənin mələk
olduğunu necə anlar?" Buyurdu ki: "Bunu anlayana qədər, ona
Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ....... 95
bu barədə köməkçi olunar. Uca Allah, kitabınızla səmavi kitablara
və peyğəmbərlərinizlə də peyğəmbərlərə son vermişdir."
Eyni əsərdə, Məhəmməd b. Müslimdən belə rəvayət edilər:
"İmam Cəfər Sadiqdən (ə.s) muhaddes kimə deyildiyini soruşdum.
Buyurdu ki: "Muhaddes, mələyin səsini eşidər, amma şəklini görməz."
Dedim ki: "Allah işlərini düzəltsin, yaxşı bunun mələk sözləri olduğunu
necə anlar?" Buyurdu ki: "Özünə bir hüzur/dinclik və güvən duyğusu
bəxş edilər. Beləcə, bu sözlərin mələyə aid olduğunu hiss edər.
Yenə eyni əsərdə, Əbu Basarın İmam Sadiqdən (ə.s) belə rəvayət
etdiyi ifadə edilər: "Əli (ə.s) muhaddesti, Selman muhaddesti."
Dedim ki: "Muhaddesliğin əlaməti nədir?" Buyurdu ki: "Mələk,
ürəyinə belə belə etməsini ilham edər."
Eyni əsərdə Hamran b. AYın belə rəvayət edər: "İmam Mis
(ə.s) mənə belə dedi: "Əli (ə.s) muhaddesti (muhaddes; özüylə
danışılan deməkdir). Bunu məndən duy/eşidən yoldaşlarımız: "İmamdan,
Əliylə kimin danışdığını öyrənmədən başqa bir şey
etməyəcəksən." dedilər. Bir gün İmam Mislə qarşılaşdım. Də-
dim ki: "Əli muhaddesti, deyə mənə siz xəbər vermədiniz mi?" Buyurdu
ki: "Bəli. "Dedim ki: "Yaxşı, onunla kim danışırdı." Buyurdu
ki: "Mələk danışırdı." Dedim ki: "Yaxşı, o bir nəbi və ya
rəsul idi deyə bilərəmmi?" Buyurdu ki: "Xeyr, elə deyil də belə
deməlisən: Əli (ə.s) bu xüsusiyyətiylə Hz. Süleymanın yoldaşı (Səba'
melikesi Belkısın taxtını gözü açıb bağlamadan əvvəl gətirən Asıf
b. Berhiya) ilə Hz. Musanın yoldaşına (Hz. Xıdıra) bənzər. Onun
nümunəs(n)i, Zülkarneyndir. Duy/eşitmədinmi ki Əlidən "Zülkarneyn peyğəmbər
idimi?" deyə soruşular, o da "Xeyr, amma Allahı sevən və
Allah tərəfindən sevilən, Allah üçün öyüd verən və Allah tərəfindən
öyüdə məzhər olan bir qul idi." cavabını verər. İşdə Əli də belə bir
qul idi."
Mən deyərəm ki: Muhaddesin mənas(n)ı ilə əlaqədar olaraq Əhli Beyt
İmamlarından çox sayda hədis rəvayət edilmişdir ki bunlar, əl
96 ......... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
Besair, əl-Kafi, əl-Kenz və əl-İxtisas kimi əsərlərdə iştirak edərlər. Bu cür
rəvayətlərə Əhli Sünnə qaynaqlarında da rast gəlirik.
Nəbi, rəsul və muhaddes arasındakı fərqə işarə edən rəvayətlərə
gəlincə; daha əvvəl, rəsul və nəbi arasındakı fərqi açıqlamışdıq.
Bu şərhdə, vəhy; uca Allahın quluyla danışması, mənasına
gəlir, demişdik. Belə bir vəziyyətdə heç bir dəlilə və hüccete
gərək olmadan danışılanın vəhy olduğu qəti olaraq bilinər.
Bu səbəbdən, bu məzmunda ilahi təlqinlər, açıq-aşkar bədihi məlumatlara
bənzər. Bunları əldə etmək üçün insanın, kıyas=tasım kimi təsdiqlə idiçi
bir səbəbə ehtiyacı yoxdur.
Yuxuya gəlincə; bununla əlaqədar rəvayətlərdən aydın olduğu qədəriylə,
bilinən yuxudan fərqli bir mənada istifadə edilmişdir. Bilinən yuxu
deyərkən, insanın gecə və ya gündüz yatmasını nəzərdə tuturuq. Ancaq
nəbilərin vəhyi alış üsullarından biri olan yuxu ilə, huşunu itirmə növü
bir inkişaf nəzərdə tutulur. Bu əsnada nəbi olan insanın duyğuları dayanar,
hərəkətsiz qalar. Bu sırada, bizim oyanıq halındakı görməmizə
bənzər bir görmə formasıyla görməyə başlar. Ardından da uca Allah,
gördüyü şeylərin şeytan mənşəli olmayıb, Allah tərəfindən
gələn vəhy olduğunu qəti hesab etməsi üçün onu dəstəklər.
Muhaddesliğe gəlincə; bu, mələyin səsini duy/eşitmədiyər. Ancaq bu
hiss, ürək vasitəsilədir, normal duyğu orqanı olan qulaq vasitəsilə
deyil. Eyni
şəkildə, zehni bir duyğuysama da deyil. Çünki
belə bir vəziyyətdə, buna ancaq, uzaq məcaz növü sənətiylə
"səs duy/eşitmə" deyilər. (Yoxsa zehni duyğuysamalar özü etibarilə
"səs duy/eşitmə" mənasını ifadə etməzlər.) Buna görə mövzuyla əlaqədar
rəvayətlərdə, səsin duyul/eşidilməsi ilə ürəyə damlama faktı birlikdə
zikr edilir və buna baxmayaraq da bu hadisəyə "danışma" adı verilir.
Bu səbəbdən muhaddes, mələyin danışma səsini duy/eşidər, sözlərini
qulağıyla qəbul edər/hisslər. Eynilə bizim normal səsləri duy/eşitməmiz kimi. O da
normal sözləri və maddi aləmdə eşidilən şeyləri duy/eşidər, lakin onun
duy/eşitdiyi mələk sözünü başqası duy/eşitməz. Bu səbəblə ürəyi bir fakt
olaraq xarakterizə edilər.
Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ....... 97
Muhaddesin duy/eşitdiyi sözlərin, şeytanın təlqinləri olmayıb me-
lek sözü olduğunu bilməsi, uca Allahın özünü dəstəkləməsi və
yönəltməsi ilə olar. Necə ki, daha əvvəl Məhəmməd b. Müslimin
köçürdüyü rəvayətdə bu xüsusa belə işarə edilmişdir: "Uca Allah,
ona bir iç hüzur/dincliyi və güvən duyğusu verər ki, bu sayədə onun mələk
olduğunu anlar." Çünki şeytanı təlqinlər, mömin insanın yanında
batil surətdə meydana çıxan batil şeylərdirlər. Bu səbəbdən, onların Allaha
üsyan etmələri mümkün olmayan mələklərin sözləri olmadığı asanca
aydın olar. Ya da haqq surətiylə təqdim edilən batil şeylərdir. Ki bunların
nəticələri və təsirləri də batil olar. Çünki mömin insanla birlikdə
olan ilahi nur, onun gerçək mahiyyətinin ortaya çıxmasını təmin edər.
Necə ki uca Allah belə buyurmuşdur: "Ölü ikən özünü
diriltdiyimiz və insanlar içində getməsi üçün özünə bir nur
verdiyimiz kimsə." (Ən'am, 122)
Ayrıca şeytanı təlqin və vəsvəsələr, insanın ruhunda çətinlik,
ürəyində sarsılma meydana gətirərlər, insanı narahat edərlər. Buna
qarşı Allahın zikri və sözü insana təmkin verər, iç dolğunluq
bəxş edər. Uca Allah mövzuyla əlaqədar olaraq belə buyurur: "İşdə bu
şeytan, ancaq öz dostlarını qorxudar." (Al/götürü İmran, 175) "Yaxşı bilin
ki, ürəklər ancaq Allahı xatırlamaqla hüzur/dinclik tapar." (Rə'd, 28) "Qorxanlar,
özlərinə şeytan tərəfindən bir vəsvəsə toxunduğunda xatırlayıb
dərhal (gerçəyi) görərlər." (Ə'RAF, 201)
Bu halda insan içinə bir söz və ya bir düşüncə damladığı zaman,
bundan ötəri iç hüzur/dincliyi, sükunət və güvən duyğusu hiss edirsə,
bu vəziyyət o söz və o düşüncənin Rəhman mənşəli olduğunu
göstərər. İç çətinliyi və narahatlıq da sözün və ya xatirə gələn
şeyin şeytan mənşəli olduğunun dəlilidir. Bunun tipik nəticələri
tələsikçilik, çaxnaşma, ha-fifcilik və bənzəri davranışlardır.
Rəvayətlərdə muhaddesin, səsini eşitməsinə baxmayaraq mələyi
şəxsən görmədiyi yolundakı ifadələr, mövzunun yalnız bir istiqamətini
şərhə istiqamətlidir; bu iki mənanın (yəni görmənin və duy/eşitmənin)
bir yerdə reallaşmasının qeyri-mümkün olduğuna deyil. Belə ki:
98 ......... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
İnsanın muhaddes olmasındakı ölçü, yalnız mələyin səsini duy/eşitməkdir;
səsin sahibini görmək bir zərurət deyil. Əgər bir kimsə,
səsi duy/eşidər və bu əsnada mələyi də görsə, bu, onun
muhaddes olduğundan ötəri mələyi görmüşdür mənasına
gəlməz. Çünki ayələrdə, bəzi muhaddeslerin, danışma əsnasında
mələyi gördüklərinə dair işarə edilir. Uca Allahın Məryəmlə
əlaqədar bu sözü bunun bir dəlilidir: "Beləcə biz ona ruhumuzu
(Cəbrayılı) göndərmişdik, o da, düz bir bəşər qılığında görünmüşdü.
Demişdi ki: "Həqiqətən mən, səndən Rəhman olan Allaha
sığınaram. Əgər təqva sahibisənsə mənə yaxınlaşma." Demişdi ki:
"Mən, yalnız Rəbbimdən gələn bir elçiyəm; sənə tərtəmiz bir
oğlan hədiyyə etmək üçün buradayam." (Məryəm, 17- 19)
İbrahim peyğəmbərin (ə.s) müjdələmə hekayəsindəki
vəziyyətiylə əlaqədar ayə də buna istiqamətli bir dəlildir: "And olsun,
elçilərimiz İbrahimə müjdə ilə gəldikləri zaman "salam"
dedilər... Arvadı ayaqda idi, bunun üzərinə gülidi. Biz ona İshakı,
İshakın arxasından Yaqubu müjdələdik. "Vay mənə" dedi qadın.
"Mən kocamış bir qadın ikən və ərim də bir qoca ikən
doğuracağammı? Həqiqətən bu, çaşdırıcı bir şey!..." Dedilər ki:
"Allahın əmrinəmi çaşırsan? Allahın rah-meti və bərəkəti
sizin üzərinizdədir, ey ev xalqı! Şübhəsiz O, təriflənməyə layiq
olandır, Məciddir." (Hud, 69-73)
Burada bir ehtimal daha var. Belə ki: Hədisdə sürgün edilən görmə,
muhaddesin mələyi gerçək şəkliylə görməsidir, başqa qılığa
girmiş olaraq görməsi deyil. Çünki ayələrdə, görülən mələyin
qılıq dəyişdirərək onlara görünməsindən kənar bir məlumat verilmir.
Üçüncü bir ehtimalı da bəzi təfsirçilər dilə gətirmişlər. Buna
görə; ayədə sürgün edilən görmədən məqsəd, teşri xüsusiyyətli vəhyə
həmsöhbət olmaqdır. Yəni mələk, muhaddese görünərək şəri bir
hökmü ona vəhy-edə bilməz. Çünki uca Allah, bununla şəriət sahibi
rəsulların və nəbilərin mövqesini qorumağı iradə etmiş və şəri
hökmləri yalnız onlara endirmişdir. Ancaq bu, uzaq bir ehtimaldır.
Qiymətli Qardaşlarım Mizan Təfsirini və digər Ehlibeyt əsərlərini
[YUXARI GIT]
əl-Mizan Təfsiri
Allame Məhəmməd Hüseyn TABATABAİ(r.a)
Dəri: 3
AL/GÖTÜRÜ İMRAN SURƏSİ
( 1-120. Ayələr)
İÇİNDƏKİLƏR
61- Artıq kim sənə gələn elmdən sonra, onun haqqında səninlə
mübahisə/müzakirəyə qalxsa, de ki: "Gəlin, biz öz oğullarımızı, siz
öz oğullarınızı, biz öz qadınlarımızı, siz öz qadınlarınızı,
biz özümüzü və siz özünüzü çağıraq; sonra da dua edək də,
Allahın lənətini yalan danışanların üstünə edək.
62-Şüphesiz bu, doğru xəbərlərdir. Allahdan başqa ilah yoxdur.
Şübhəsiz ki Allah, mütləq güc və hikmət sahibidir.
63- Əgər üz çevirsələr, əlbəttə Allah, təxribatçıları biləndir.
AYƏLƏRİN ŞƏRHİ
(Al/götürü İmran / 61) "Kim sənə gələn elmdən sonra, onun haqqında səninlə
mübahisə/müzakirəyə qalxsa..." ifadəsinin orijinal mətninin başındakı "fa" hərfi
detallandırmağa istiqamətlidir. Hz. İsa ilə əlaqədar ilahi şərhin:
"Gerçək, Rəbbindən gələndir. Elə isə şübhəyə qapılanlardan
olma." gücləndirmə məqsədli cümləylə sona çatmasının ardından, fövqəladə
bir açıqlığa sahib ilahi bəyan üzərinə lənətləşmə kimi bir
təkliflə mövzuya detal qazandırılır. "Onun haqqında..." ifadəsindəki
əvəzlik, Hz. İsaya və ya əvvəlki ayədə işarə edilən "haqqa"
dönükdür.
100........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.
Uca Allahın bu ayəyə qədərki şərhi heç şübhəyə yer/yeyər buraxmayan
ilahi bir şərh olmasına baxmayaraq yenə də qəti
dəlillər/sübut edər ehtiva etməkdədir. Buna: "Şübhəsiz, Allah qatında İsanın
vəziyyəti Adəmin vəziyyəti kimidir." ayəs(n)i işarə etməkdədir.
Bu səbəbdən bu şərhdən sonra əldə edən məlumat da burhan=belgit'e
söykənən bir məlumatdır. Bu səbəbdən bu məlumatın təsiri həm Rəsulullahı
(s. a. a), həm də onunla birlikdə dinləyən hər kəsi əhatə edər. Əgər
mübahisə/müzakirəyə qalxan dinləyicilərdən biri, bunun ilahi vəhydən
qaynaqlanan bir şərh olduğundan şübhə etsə belə, bunun
ağlı başındanın qəbul edəcəyi bir dəlil və belgit olma xüsusiyyətindən
şübhə etməsi mümkün olmaz. Buna görə: "...sənə gələn elmdən
sonra..." deyilir, buna qarşılıq: "Onlara etdiyimiz şərhdən
sonra" kimi bir ifadə istifadə edilmir.
Bu ayənin bir başqa nöqtəsi də budur: Peyğəmbərimizdən (s. a. a)
elm xüsusiyyətiylə birlikdə danışılması, onun uca könülünü xoş tutmağa,
Allahın icazəsiylə qalib gələcəyini, Rəbbinin ona kömək
edəcəyini, üzüstə buraxmayacağını müjdələməyə istiqamətlidir.
Dostları ilə paylaş: |
|
|