Əl-Mizan Təfsiri Allame Məhəmməd

AYƏLƏRİN HƏDİSLƏR İŞIĞINDA ŞƏRHİ

Təfsir-ul Qummuda, "Heç bir insana yaraşmaz ki, Allah özünə

kitab, hökm və peyğəmbərlik versin də..." ayəsiylə əlaqədar olaraq

deyilir ki: "İsa insanlara; "Sizi mən yaratdım, bu halda Allahı

bir tərəfə buraxaraq mənə qul olun." demədi, lakin onlara; "Rəbbanilər,

yəni alimlər olun." dedi." (c. 1, s. 106, Qum nəşr/təzyiqi)

Mən deyərəm ki: Əvvəlki şərhlərimizin axışı içində bu qiymətləndirməyi

dəstələyən qar/qazancınalar keçdi. Hədisdə, İsanın insanlara;

"Sizi mən yaratdım." demədiyinin vurğulanması, onun insanlara;

"Mənə qul olun." söyləmədiyinə bağlı bir dəlil xüsusiyyətindədir.

Çünki əgər onlara belə bir şey söyləmiş olsaydı, onları yaratdığını

də onlara bildirmiş olması lazım idi. Halbuki onlara bunu bildirmə

52- a. g. e.

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................263

miştir, bu səbəbdən onlara belə bir şey də söyləməmişdir.

Yenə eyni əsərdə, "Ya da sizə, Mələkləri və peyğəmbərləri

Rəblər əldə etmənizi əmr etsin..." ifadəsiylə əlaqədar olaraq belə deyilir:

"Bir topluluq mələklərə tapınırdı. Xristianların içində bir

qrup İsanın tanrı novunu iddia edirdi. Yəhudilər; "Uzeyr, Allah'

ın oğuludur." deyirdilər. Bunun üzərinə uca Allah; "Ya da sizə, mələkləri

və peyğəmbərləri Rəblər əldə etmənizi əmr etsin..." ayəsini

endirdi." (c. 1, s. 106, Qum nəşr/təzyiqi)

Biz, əvvəlki hissələrdə bu mövzunu ətraflıca ələ aldıq.

et-Dürr-ül Mensur adlı əsərdə, İbni İshak, İbni Cərir, İbni

Mün-zir, İbni Əbi Xatəm və Beyhakinin (ed-Delaildə) İbni

Abbasdan şöylə rəvayət etdikləri yazılar: "Yəhudilərin xaxamları

ilə Necran Xristianları Rəsulullahın yanında toplanmışlar idi və

Rəsulullah (s. a. a) onları

İslama dəvət edirdi. O sırada Əbu Rəfi

Kurazi dedi ki: "Ey Məhəmməd, Xristianların Məryəm oğulu İsaya

tapındıqları kimi bizim də sənə tapınmamızımı istəyirsən?" Necran

Xristianlarından Rəis adlı biri də, ona qatılaraq; "Həqiqətən bunu

mu istəyirsən bizdən, eymi-həmmed?" dedi.

Bunun üzərinə Peyğəmbərimiz (s. a. a) belə buyurdu: "Allahdan

başqasına tapınmaqdan və ya ONdan başqasına qulluq təqdim etməyi

əmr etməkdən Allaha sığınarıq. Allah məni bunun üçün göndərmədi.

Mənə böylə bir şeyi əmr etmədi." Bunun üzərinə uca Allah, "Heç bir

insana yaraşmaz ki, Allah özünə kitab, hökm və peyğəmbərlik

versin də sonra o... Artıq siz Müsəlman olduqdan sonra,

sizə küfrümü əmr edəcək?" ayələrini endirdi." (c. 2, s. 46, Beyrut

nəşr/təzyiqi)

Yenə eyni əsərdə, ABŞ b. Hamidin, Həsəndən belə rəvayət et/ət-

tiği keçər: "Duy/eşitdim ki, adamın biri Rəsulullaha belə demiş: "Ya

Resu-lullah, səni də bir-birimizi salamladığımız kimi salamlayırıq.

Halbuki sənə səcdə etməmiz lazım deyil idimi?" Peyğəmbərimiz ona

bu qarşılığı vermiş: "Xeyr! Amma Peyğəmbərinizə qarşı hörmətli olun.

Onun Əhli Beytinin haqqını güdün. Çünki Allahdan başqasına

264........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

səcdə etmək doğru deyil." Bunun üzərinə uca Allah: "Heç bir

insana yaraşmaz ki, Allah özünə kitab, hökm və peyğəmbərlik

versin də sonra o... Artıq siz Müsəlman olduqdan sonra, sizə

küfrümü əmr edəcək?" ayələrini endirdi." (c. 2, s. 47, Beyrut nəşr/təzyiqi)

Mən deyərəm ki: Bu iki hadisənin xaricində, başqa hadisələr də ayənin eniş

səbəbi olaraq rəvayət edilmişdir. Böyük ehtimalla bunlar, nəzəri

çıxarsamalardır. Daha əvvəl mövzuyla əlaqədar detallı məlumat təqdim etdik. Bir

də, bir ayənin enişi məzmununda bir çox səbəbin bir araya gəlmiş

olması da mümkündür. Doğrusunu Allah hər kəsdən daha yaxşı bilər.

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................265

------------------------

Qiymətli Qardaşlarım Mizan Təfsirini və digər Ehlibeyt əsərlərini

www.islamkutuphanesi.com

www.mizantefsiri.com

www.ehlibeytkutuphanesi.com

saytlarından endirə bilərsiniz.

[e-mail]

[YUXARI GIT]

əl-Mizan Təfsiri

Allame Məhəmməd Hüseyn TABATABAİ(r.a)

Dəri: 3

AL/GÖTÜRÜ İMRAN SURƏSİ

( 1-120. Ayələr)

İÇİNDƏKİLƏR

81- Hanı Allah peyğəmbərlərin müqaviləsini al/götürmüşdü: "Sizə kitab və

hikmət versəm, sonra sizə bərabərinizdəkini təsdiqləyən bir elçi

gəlirsə, qəti olaraq ona iman edəcəksiniz və ona köməkçi olacaqsınız."

Demişdi ki: "Bunu təsdiq etdiniz və bu barədə əhdimi al/götürdünüz

mı?" Onlar; "Təsdiq etdik." demişlər idi də; "Elə isə şahid olun,

mən də sizinlə birlikdə şahid olanlardanım." demişdi.

82- Artıq kim bundan sonra üz çevirsə, işdə onlar fasiqlərdir.

83- Yaxşı onlar Allahın dinindən başqasınımı axtarırlar? Halbuki

göylərdə və yerdə hər kim varsa, istəsə də, istəyəsə də, ONA təslim

olmuşdur və ONA çeviriləcəklər.

84- De ki: "Biz Allaha, bizə endirilənə, İbrahim, İsmayıl, İshak,

Yaqub və nəvələrə endirilənə, Musaya, İsaya və peyğəmbərlərə

Rəblərindən verilənlərə iman etdik. Onlardan heç biri arasında ayrılıq

güdmərik. Və biz ONA təslim olmuşlarıq."

85- Kim İslamdan başqa bir din axtarsa, əsla ondan qəbul edilməz.

O, axirətdə də itkiyə uğrayanlardandır.

AYƏLƏRİN ŞƏRHİ

Bu ayələr, əvvəlki ayələrdən müstəqil, əlaqəsiz deyil.

Ayələrin axışı bir və davamlıdır, birliyini qoruyaraq axmaqdadır.

Sanki uca Allah, Əhli Kitabın, din və kitabla əlaqədar olaraq sahib

olduqları məlumata baxmayaraq azdıqlarını, sözləri qoyulduqları mənaların

xaricinə çəkib şərh etdiklərini, insanların başını qarışdıraraq

haqqı görmələrinə mane olduqlarını, peyğəmbərlər arasında

ayrım etdiklərini, Resulul-lahın (s. a. a) peyğəmbərliyinə işarə

edən ayələri inkar etdiklərini açıqladıqdan və bu vaxt Xristianların

açıqca, Yəhudilərin də üstü bağlı bir şəkildə iddia

etdikləri kimi- Musa və İsa (ə.s) kimi bir peyğəmbərin Allahı buraxıb

özünün və ya peyğəmbərlərdən və mələklərdən birinin Rəb əldə edilməsini

əmr etmiş olmasını mənfiləydikdən sonra, mənfiliyi

266........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

daha da gücləndirici bir ünsür olaraq onlara belə bir sual yönəltməkdədir:

Belə bir şey necə ola bilər? Halbuki Allah peyğəmbərlərdən

müqavilə al/götürmüşdür. Bu müqavilənin gərəyi olaraq onlar, özlərindən əvvəl

və sonra gələn hər peyğəmbərə inanıb ona kömək etmək məcburiyyətindədirlər.

Özlərindən əvvəlki bütün peyğəmbərləri təsdiq etməli,

özlərindən sonra gələcək olan peyğəmbərləri də müjdələməlidirlər.

Hz. İsanın Hz. Musanı və şəraitini təsdiq etməsi və Hz.

Məhəmmədin (s. a. a) gəlişini müjdələməsi kimi. Ayrıca uca Allah,

bu mövzuda ümmətlərindən söz al/götürmələri və onlar üzərində şahidlik

etmələri barəsində də peyğəmbərlərdən müqavilə al/götürmüşdür.

Bu sualı yönəltdikdən sonra da bunun, suverenliyi göyləri və

yeri örtən "İslam" olduğunu açıqlamışdır.

Sonra da elçisindən, könüldən itaət edərək bu müqaviləyə uyğun gəlməsini

istəmişdir. Allaha inanmasını, heç bir ayrım etmədən özündən

əvvəl gələn bütün peyğəmbərlərə endirilənlərə iman etməsini,

uca Allaha təslim olmasını, bunu özü və ümməti adına

etməsini əmr etmişdir. Bu, vasitəsisiz olaraq ondan və bilvasitə olaraq

də ümmətindən müqavilə al/götürməkdir. Bu xüsusu irəlidə açıqlayacağıq.

(Al/götürü İmran / 81) "Hanı Allah peyğəmbərlərin müqaviləsini al/götürmüşdü: "Sizə

kitab və hikmət versəm, sonra sizə bərabərinizdəkini təsdiqləyən bir

elçi gəlirsə, qəti olaraq ona iman edəcəksiniz və ona köməkçi olacaqsınız."

Ayə, uca Allah tərəfindən alınan qəti bir sözdən, müqavilədən bəhs edir.

Allah bu müqaviləs(n)i, peyğəmbərlər üçün al/götürmüşdür. "Sizə bir elçi gəlirsə..."

sözü buna işarə etməkdədir. Necə ki, bu müqaviləs(n)i peyğəmbərlərdən

al/götürmüşdür. "Bunu təsdiq etdiniz və bu husuta əhdimi al/götürdünüz

mı?..." ifadəsi ilə daha sonra iştirak edən, "De ki: Biz Allaha... iman

etdik..." ifadəsi də buna işarə etməkdədir. Bu səbəbdən bu müqavilə,

bu söz, peyğəmbərlər üçün peyğəmbərlərdən alınmış bir müqavilə, bir

sözdür. Onların xaricindəki insanlardan da onların vasitəçiliyi ilə alınmışdır.

Buna görə, ayədə keçən "peyğəmbərlərin müqaviləs(n)i" ilə onlardan

alınan və ya onlar üçün alınan müqavilənin nəzərdə tutulmuş olması müm

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................267

kündür. Çünki hər iki vəziyyətdə də tək bir müqavilə söz mövzusudur.

Digər bir ifadəylə, ayədə keçən "peyğəmbərlər"dən məqsəd, həm

özlərindənmi isək alınanlar, həm də özləri üçün müqavilə alınanlar

ola bilər. Lakin, "Heç bir insana yaraşmaz ki, Allah özünə

kitab, hökm və peyğəmbərlik versin də..." deyə başlayan iki ayə,

bu ayələ əlaqəli olaraq ələ alındığında, "peyğəmbərlər"dən

məqsədin, özlərindən müqavilə alınanlar olduğunu dəstəkləməkdədir.

Çünki ayələrin axış birliyi göstərir ki, məqsəd budur: Peyğəmbərlərə

Allah kitab, hikmət və peyğəmbərlik verdikdən sonra,

insanları Allaha ortaq qaçmağa dəvət etmələri olacaq iş deyil.

Necə ola bilər ki? Halbuki Allah onlardan, iman etmək və özlərinin

xaricində insanları Allahı birlemeye dəvət edən peyğəmbərlərə köməkçi

olmaq barəsində qəti söz al/götürmüşdür. Bu səbəbdən, uca Allah'

ın peyğəmbərlərdən al/götürdüyü müqavilədən danışaraq mövzuya başlaması

daha münasib olar.

"Sizə kitab və hikmət versəm..." ifadəsinin orijinalı, "Lema

ateydiyim min kitabın və hikmətin" şəklində oxunmuşdur. Məşhur

qiraət budur. Həmzə xaricindəki qiraət alimləri belə oxumuşlardır.

İfadə orijinalının başındakı "Lema" hərfinin "lamı" fəthə,

"mim"i də muhaf-fef, yəni şeddesiz tələffüz edilmişdir. Buna görə

"ma" mevsuledir. "A-teytukum" (Bəziləri "ateynakum" şəklində

oxumuşlardır.) sözü də onun "sılası"dır. Əvəzlik hazfedilmiştir.

"Min kitabın və hikmətin" sözü buna dəlalət etməkdədir. Mevsul

söz müptedadır, xəbəri də "letu'-minunne..." deyə başlayan ifadədir.

"Lema"nın başındakı "lam" hərfi ibtidaiye=başlangıç hərfidir

və "letu'minunne..." sözünün başındakı "lam" isə "and"

ədatıdır. Bütünü də, alınan müqaviləs(n)i şərhə dönükdür. Buna görə

belə bir məna əldə etmiş oluruq: "Sizə verdiyim kitab və hikmətdən

sonra sizə bərabərinizdəkini təsdiqləyən bir peyğəmbər

gəldiyində, qəti olaraq ona iman edəcəksiniz və ona köməkçi

olacaqsınız."

"Ma" hərfinin şərt ədatı olması da mümkündür. Cəzası da

268........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

"letu'mi-nunne bihi" olar. Beləcə bu mənas(n)ı əldə etmiş olarıq:

"Sizə kitab və hikmət versəm, sonra sizə bərabərinizdəkini təsdiqləyən

bir peyğəmbər gəlirsə, qəti olaraq ona iman edəcəksiniz

və ona köməkçi olacaqsınız." Bu mənalandırma daha gözəldir.

Çünki andı mahzuf olan "lam"ın cəza cümləsinin başına gəlməsi

daha məşhur bir tətbiqdir. Buna söykənən olaraq əldə edilən

məna da daha axıcı və daha açıq olar. Ayrıca müqavilələrlə əlaqədar ifadələrdə

şərt cümləsi, daha sıx müraciət edilən və daha çox bilinən bir

tətbiqdir.

"Lema" sözünün "lima" şəklində oxunmasına gəlincə; bu

'lamın "səbəbləndirmə" məqsədinə istiqamətli olduğunu, "ma" hərfinin

də mevilə mövqeyində qəbul edildiyini göstərər. Ancaq seçim,

"lam"ın fəthə, yanı "lema" şəklində oxunması istiqamətindədir.

"Sizə versəm" və "sizə gəlirsə" ifadələri göstərir ki, xitab,

başlanğıc etibarilə peyğəmbərlərə istiqamətlidir. Ancaq, "Bunu təsdiq

etdiniz və bu barədə əhdimi al/götürdünüzmü?" ifadəsi, xitabın həm

peyğəmbərlərə, həm də onların ümmətlərinə istiqamətli olduğuna

bağlı bir qar/qazancına mövqesindədir. Daha doğrusu, xitab peyğəmbərlərə

özgüdür, ancaq xitabın hökmü həm onları, həm də onların

ümmətlərini əhatə etməkdədir. Bu səbəbdən peyğəmbərlər iman etmək

və köməkçi olmaq məcburiyyətində olduqları kimi, ümmətləri də i-

man etmək və köməkçi olmaq məcburiyyətindədirlər.

"...sonra sizə bərabərinizdəkini təsdiqləyən bir elçi gəlirsə..."

ifadəsinin zahiri, zaman baxımından "sonradan gəlmə" vəziyyətini

göstərməkdədir. Buna görə, daha əvvəl gəlmiş olan peyğəmbər,

iman etmək və arxasından gələn peyğəmbərə köməkçi olmaqla

öhdəçiliklidir. Lakin, "De ki: "Biz Allaha... iman etdik..." ifadəsindən

aydın olduğu qədəriylə müqavilə, əvvəl gələn və sonra gələn bütün

peyğəmbərlərdən alınmışdır. Bu səbəbdən sonra gələn peyğəmbərin

də, iman etməsi və əvvəl gələn peyğəmbərə köməkçi olması bir

zərurətdir. Şübhəsiz biz bunu, ayənin ləfzindən deyil, xitabın

özündən qəbul edirik. Ulu Allah diləsə, bu xüsusla əlaqədar detallı a

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................269

çıklamalarda ol/tapılacağıq.

"...qəti olaraq ona iman edəcəksiniz və ona köməkçi

olacaqsınız." Birinci əvəzliyin də, eynilə ikinci əvəzlik kimi

"peyğəmbər"ə çevirilməsi caizdir. Çünki bir peyğəmbərin

başqa bir peyğəmbərə inanmasının qorxusu yoxdur. Necə ki uca

Allah bu xüsusa bu ayədə işarə etmişdir: "Peyğəmbər, özünə

Rəbbindən endirilənə iman etdi, möminlər də. Bütünü, Allaha,

mələklərinə, kitablarına və elçilərinə inandı." (Bəqərə, 285) Ancaq,

"Də ki: "Biz Allaha, bizə endirilənə, İbrahimə... endirilənə iman

etdik..." ayəsinin zahiri, ilk əvəzliyin özlərinə verilən kitab və

hikmətə, ikinci əvəzliyin də "peyğəmbər"ə döndüyünü

göstərməkdədir. Buna görə belə bir məna əldə etmiş oluruq:

"Sizə verdiyim kitab və hikmətə iman edəcəksiniz və sizin yanınızdakını

təsdiq etmək üzrə gələn peyğəmbərə köməkçi

olacaks"Demiınışz."ti ki: "Bunu təsdiq etdiniz və bu barədə əhdimi al/götürdünüzmü?"

Onlar; "Təsdiq etdik." demişlər idi." Sual, onaylatma məqsədinə istiqamətlidir.

"Təsdiq" bilindiyi kimi, qəbul etmə, təsdiqləmə mənasını ifadə edər.

Ayənin orijinalında keçən "ısr" isə, "əhd" deməkdir və cümlə içində

"al/götürmək" hərəkətinin mefulu mövqesindədir. Əhd al/götürmək, "alan/sahə"dən ayrı

olaraq, "özündən əhd alınan" birini tələb edir. Burada özlərindən

əhd alınanlar isə, ancaq peyğəmbərlərin ümmətləri ola bilər.

Buna görə ayənin mənas(n)ı

belə olar: "Demişdi ki: "Siz müqaviləs(n)i təsdiq

etdinizmi və bu barədə ümmətlərinizdən əhdimi al/götürdünüzmü?" Onlar;

"Təsdiq etdik." demişlər idi."

"Əhd al/götürməkdən məqsəd, peyğəmbərlərin bunu öz adlarına

qəbul etmələridir." deyən də olmuşdur. Bu vəziyyətdə, "və bu barədə

əhdimi al/götürdünüzmü?" ifadəsi, "təsdiq etdinizmi?" sözü üçün ətfi bəyan

(açıqlayıcı bağlayıcı) olar. Cavab olaraq; "Təsdiq etdik." demələri və "əhd

al/götürmək"dən danışmamaları da, bu fikiri dəstəkləyir. Bu vəziyyətdə,

söz mövzusu müqavilə sırf peyğəmbərlərə xas olar və ümmətləri

əhatəsinə al/götürməz. Ancaq, "Elə isə şahid olun... demişdi." ifadəsi,

bu çıxarsamağı etibarsız edir. Çünki şahidliyin, peyğəmbərlərin

270........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

xaricindəkilər üçün söz mövzusu olduğu açıqdır. Ayrıca, daha sonra gələn,

"Də ki: "Biz Allaha... iman etdik..." ifadəsi də bunu

dəstəkləyir. Əks halda, "Mən iman etdim." deyilərdi. Bu da göstərir

ki, burada Peyğəmbərimizin (s. a. a) özünün və ümmətinin

imanı ifadə edilməkdədir. Ancaq deyilə bilər ki: "Ümmətlərin bu

barədə peyğəmbərlərə ortaq olduqları, "Elə isə şahid olun." və

"Də ki: "Biz Allaha... iman etdik." ifadələrindən qəbul edil-maktadır.

Bu səbəbdən, "əhdimi al/götürdünüzmü?" sözü, bununla əlaqədar bir məna, bir

işarə ehtiva etmir."

"Elə isə şahid olun, mən də sizinlə birlikdə şahid olanlardanım" da-

mişti." Daha əvvəl də işarə etdiyimiz kimi, şahidlik ümumiyyətlə

başqalarıyla əlaqədar olar. Bu halda, burada peyğəmbərlərdən və

ümmətlərindən sadır olan bir şahidlik söz mövzusudur. Daha əvvəl

də vurğuladığımız kimi, "De ki: "Biz Allaha... iman etdik." deyə

başlayan ifadə və ayrıca ayələrin axışı bunun şahididir. Çünki

ayələrin axışı, Əhli Kitabın, Rəsulullah Əfəndimizin (s. a. a)

dəvətinə müsbət cavab verməkdən qaçınmalarını etiraz

etməyə, bu tutumlarını tənqid etməyə istiqamətlidir. Eyni

şəkildə, bu

ayələrdə onların Hz. İsa və Hz. Musaya bağlı əsassız

yaraşdırmaları da rədd edilir. Necə ki, "Yaxşı onlar, Allahın dinindən

başqasınımı axtarırlar?" ifadəsi və digər ifadələr də bu

çıxarsamağı dəstəkləməkdədir.

Deyilə bilər ki: "Elə isə şahid olun." sözündən məqsəd, bəzi peyğəmbərlərin

digər bəzisinə şahidlik etməsidir. Yenə deyilə bilər ki:

"Elə isə şahid olun." xitabının həmsöhbətləri peyğəmbərlər deyil,

mələklərdir.

Hər iki yanaşma da özləri etibarilə mümkün olmaqla birlikdə,

ayənin ləfzi, konkret bir qar/qazancına olmadıqca, buna bağlı bir ipucu

verməməkdədir. Üstəlik, karinenin bunun əksinə işarə etdiyini də

vurğulamışdıq.

Ayədə diqqət çəkən bir xüsus da, "Hanı Allah peyğəmbərlərin

(nəbilərin) müqaviləsini al/götürmüşdü: ...sizə bir elçi (rəsul) gəlirsə..." ifadəsində

müqavilənin nəbilərdən, rəsullar üçün alınmış olduğuna istiqamətli

Al/götürü İmran Surəsi 1-6 ...............................................................................................271

incə bir işarəyə yer verilmiş olmasıdır. "İnsanlar tək bir ümmət idi..."

(Bəqərə, 213) ayəsinə bağlı şərhimizin axışı içində "nəbilik" ilə

"rəsulluq" arasındakı fərqi açıqlamış, rəsulun nəbidən daha xüsusi

bir mövqedə olduğunu ifadə etmişdik.

Ayənin ləfzindən aydın olduğu qədəriylə müqavilə, "peyğəmbərlik" mövqesindən

"risalət" mövqes(n)i üçün alınmışdır. Bunun əksinəni göstərən

bir işarə yoxdur.

Buna söykənən olaraq bəzi təfsir alimlərinin, ayənin mənasıyla əlaqədar

olaraq söylədikləri bu sözləri mübahisə et/müzakirə edə bilərik: "Hər biri digərini

təsdiq etmək və bir-birlərinə iman etməyi əmr etmək üzrə bütün

peyğəmbərlərdən müqavilə alınmışdır. Yəni, din birdir və bütün peyğəmbərlər

insanları bu dinə dəvət etmişlər." Şübhəsiz, bu qiymətləndirmə

açıq gerçəyin ifadəsidir.

İndiyə qədər etdiyimiz şərhlərə görə ayənin mənas(n)ı

bu

şəkildə diqqətə çarpanlaşmaqdadır: Uca Allah peyğəmbərlərdən və onların

ümmətlərindən qəti müqavilə al/götürmüşdür. Buna görə, əgər uca

Allah özlərinə kitab və hikmət versə, sonra bərabərlərində

olanı təsdiq edən bir elçi gəlirsə, Allahın özlərinə verdiyi kitab

və hikmətə iman edəcək, rəsula da köməkçi olacaqlar. Peyğəmbərlərdən

sonra gələn, əvvəl gələni və öz müasiri olanı

təsdiq edəcək, əvvəl gələn də, sonra gələni müjdələyib ümmətinə

tövsiyə edəcək. Ümmət də onlara verilənə iman edəcək, söz

mövzusu peyğəmbəri təsdiq edib ona köməkçi olacaq. Bu da,

dinin birliyini tələb etməkdədir.

Bəzi təfsir alimlərinin ayənin məqsədiylə əlaqədar olaraq; "Allah,

peyğəmbərlərdən Hz. Məhəmmədi (s. a. a) təsdiq etmələri, onun

peyğəmbər olaraq göndərilişini ümmətlərinə müjdələmələri istiqamətində

qəti söz al/götürmüşdür." şəklindəki qiymətləndirmələrinə gəlincə;

bu qiymətləndirmə, özü etibarilə doğru olmaqla birlikdə, daha əvvəl

işarə etdiyimiz kimi, buna ayələrin ümumi axışı dəlalət edir,

xüsusi olaraq bu ayə deyil. Çünki ayənin ləfzi ümumidir. Ayrıca ayə,

Əhli Kitaba bağlı tənqidin axışı içində iştirak etməkdədir. Məqsəd,

272........................................................................... əl-Mizan Fi Təfsir-el Quran - c.

kitablarını təhrif etdikləri, Peyğəmbərimizə bağlı ayələri gizlədikləri,

açıq-aşkar gerçəyə qarşı inad etdikləri, tik başlılıq etdikləri üçün Əhli

Kitabı qınamaq, onları danlamaqdır.