El-Mizân Tefsiri Allame Muhammed Hüseyin tabatabai(r a) Cilt: 7
- [İbrahim Kıssasıyla İlgili Kur'ânî Bir İnceleme]
Yüklə 2,31 Mb.
|
| 6- [İbrahim Kıssasıyla İlgili Kur'ânî Bir İnceleme]
Kur'ân-ı Kerim gerek kişiliği, gerek saygı değer iki oğlu İsmail ve İshak ve gerekse bu ikisinin sulbünden devam eden soyu açısından İbrahim'in (a.s) kıssasına büyük bir özen gösterir. Ama Tevrat'ta 482 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 bu özeni göremiyoruz. Tevrat'ta İbrahim kıssası, İshak ve İsrail kavmi
Hz. İbrahim'in Kur'ân'da yer alan kıssasının buraya kadar anlatılan kısmını iyice incelediğimiz zaman, Kur'ân'la ilgili olarak bazı zihinlerde beliren iki kuşku giderilmiş olur: Birinci kuşku: Bazı müsteşrikler1 diyorlar ki: "Kur'ân Mekkî surelerde İbrahim ve İsmail'den (a.s) tıpkı diğer peygamberlerden söz ettiği gibi genel olarak söz eder. Sadece onların tevhid dini üzere olduklarını, insanları uyardıklarını, insanları Allah'a kulluk sunmaya davet ettiklerini anlatır. Meselâ İbrahim'in Kâbe'yi bina etmesinden, Kâbe'nin İsmail'le ilgisinden, onların Arapları fıtrat dinine ve hanif şeriatına çağırdıklarından bahsetmez. Ama Bakara, Hac gibi Medenî surelerde İbrahim ve İsmail'in Arapların babaları olduklarından, Arapların onların çocukları olduklarından, onlar için İslâm dinini tebliğ ettiklerinden ve Allah'ın kutsal evi olan Kâbe'yi kurduklarından söz edilir." "Bu çelişkinin sırrı şudur: Muhammed Mekke'deyken sırtını Yahudilere dayamıştı. Ama çok geçmeden Yahudiler ona karşı düşmanca bir tutum içine girdiler. Bundan dolayı Muhammed'in onların dışında bir destekçi bulması kaçınılmazdı. İşte bu noktada muhteşem zekâsı ---------------------- 1- en-Neccar -Kısas'ul-Enbiyâ- adlı eserde Hurgoniye ve Wensinck adlı iki müsteşrikin İslâm ansiklopedisinde yaptıkları değerlendirmelerden nakletmiştir. En'âm Sûresi / 74-83 ................................................................. 483 Arapların babası İbrahim'in yeni bir özelliğini keşfetti. Bu sayede
Bu kuşkuyu dile getiren zat, Allah'ın yüce kitabına iftira etmekle son derece utanç verici bir duruma düşmüştür. Çünkü Kur'ân dünya çapında bilinen bir kitaptır. Doğuda veya batıda bir kimsenin istediği zaman Kur'ân'a bakıp incelemesi zor değildir. Dolayısıyla Kur'ân üzerinde gerçekten araştırma yapan herkes şunu kabul eder ki, Kur'ân ne Mekke dönemi inişli surelerde, ne de Medine dönemi inişli surelerde ne müşriklere, ne Yahudilere, ne de Hıristiyanlara karşı en küçük bir alttan alma, bir şirin görünme, bir yaltaklanma içine girmemiştir. Yahudilere veya başka bir topluluğa karşı geliştirdiği argümanların dili, üslûbu Mekke veya Medine ortamına göre değişiklik arz etmemiştir. Fakat Kur'ân ayetleri, dinsel davetle bağlantılı olarak olayların gelişim seyrine göre bölüm bölüm iniyorlardı. Hicret sonrası gelişmeler Peygamberimizin (s.a.a) Yahudilerin durumuyla yakından ilgilenmesini ve onlara karşı açık bir sertlik sergilemesini gerektirmiştir. Bu da kaçınılmazdı. Medine'de inen ayetlerde bunu belirgin bir şekilde gözlemlemek mümkündür. Olayların gelişiminin gerektirdiği ölçüde ayrıntılı hükümleri içeren ayetleri buna örnek gösterebiliriz. Sözü edilen müsteşriklerin Arapların İsmail ve İbrahim'le irtibatlandırılmalarının, Kâbe'yi bina edişlerinin ve hanif dinini kurmuş olmalarının sadece Medine'de inen surelerde gündeme getirildiğini ileri sürmesine gelince; bu iddiayı, Mekke'de inen bir sure olan İbrâhîm Suresi'ndeki şu ifadeler yalanlamaktadır: "Bir zaman İbrahim, şöyle demişti: Rabbim, bu şehri güvenli kıl, beni ve oğullarımı putlara tapmaktan uzak tut... Rabbimiz, ben çocuklarımdan bazısını senin Haram Evi'nin yanında, ekinsiz bir vadiye yerleştirdim. Rabbimiz, namazı kılsınlar diye. Artık sen insanlardan birtakım gönülleri, onları sever yap ve onları çeşitli meyvelerle besle ki şükretsinler... İhtiyarlık ça- 484 .................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 ğımda bana İsmail ve İshak'ı lütfeden Allah'a hamdolsun. Şüphesiz
İkinci Kuşku: Yıldızlara tapan Sabiîlerle ilgilidir. Kur'ân İbrahim'in onların ilâhlarıyla karşılaşmasını şu ifadelerle anlatır: "Üzerine gece çökünce, İbrahim bir yıldız gördü, 'Budur rabbim!' dedi..." Bunlar Harran kentinde yaşıyorlardı. İbrahim oraya Babil veya Ur kentinden göç etmişti. Bu da onun yıldızların ilâhlığını tartışmasının putlar hakkında tartışmaya girmesinden, ardından putları kırmasından, bundan dolayı ateşe atılmasından bir süre sonra gerçekleşmiş olmasını gerektirir. Oysa bu durum, onun putlara tapanlarla tartışması ile yıldızlara tapanlarla tartışmasının, -daha önce işaret edildiği şekliyle- ortaya çıkıp babasına ve soydaşlarına katılmasından sonraki iki gün içinde gerçekleştiğini ifade eden ayetlerle uyuşmamaktadır. Ben derim ki: Bu, gerçekte ayetlerin açıklaması bağlamında yer verdiğimiz tefsirle ilgili bir kuşkudur; kitabın aslına yönelik bir kuşku değildir. Ayrıca bu değerlendirmede, tarihin kesin olarak kanıtladığı ve mantığın zorunlu gördüğü bir gerçek göz ardı edilmiştir. Mantığın zorunlu gördüğü husus şudur: "Bir memleket düşünün ki, büyük şehirlerinin bazısında Sabiîlik gibi o dönemde yayılmış bulunan bir din ağırlıkta olsun ve ülkenin başka yerlerinde bu dine bağlanan gruplar bulunmasın." Böyle bir şey mümkün değildir. Tarihe gelince, Sabiîliğin de tıpkı putperestlik gibi Babil'de yaygın olduğundan, orada yıldızların adına kurulan birçok tapınakların bulunduğundan, bu yıldızlara nispet edilen putların bu tapınaklara yerleştirildiğinden söz etmektedir. Babil ve civarıyla ilgili tarihlerde M. Ö. üç bin iki yüz yıl önce Güneş Tanrısı ve Ay Tanrısı adına bir En'âm Sûresi / 74-83 ............................................................................................ 485 tapınağın kurulduğu belirtilmektedir. Hamurabî yasalarının yazıldığı
Daha önce Ebu Reyhan Birunî'nin "el-Asâr'ul-Bakiye" adlı eserinden1 şu alıntıyı yapmıştık: "Yuzasef Hindistan topraklarında Tahmu-res'in tahta çıkışından bir yıl sonra ortaya çıktı ve Farsça yazıyı icat etti. Halkı Sabiîlik dinine davet etti. Birçok insan da ona tâbi oldu. Belh bölgesini yurt edinmiş Pişdadî kralları ve kimi Keyanîler güneşi, ayı, yıldızları ve genel unsurları (toprak, su, ateş ve rüzgar) kutsuyorlardı. Beştasef'in tahta gelişinin üzerinden otuz sene geçip Zerdüşt'ün ortaya çıkmasına kadar bu durum devam etti." Birunî devamla şunları söylüyor: "Tabiattaki plânı, düzeni feleğe ve gökcisimlerine mal ederler. Bunların canlı olduklarına, konuştuklarına, duyduklarına ve gördüklerine inanırlar. Nurlara büyük saygı gösterirler. Dimaşk Camii'nin avlusundaki mihrabın üstündeki kubbe onların eseridir. Burası eskiden onların tapınaklarıydı. Yunanlılar ve Romalılar onların dinleri üzereydiler. Sonra burası Yahudilerin eline geçti, onu kendi tapınakları olan havraya dönüştürdüler. Ardından Hıristiyanların eline geçti, onu kilise yaptılar. Derken İslâm geldi ve bölge Müslümanların eline geçti. Müslümanlar burayı camiye dönüştürdüler." "Sabiîlerin çeşitli heykelleri ve putları vardı. Bunlara belli şekiller verir, güneşin adlarıyla anarlardı. Nitekim Ebu Ma'şer el-Belhî, tapınaklara ilişkin eserinde, Ba'lebek heykelinin güneş adına dikildiğinden söz eder. Kıran heykelinin de ay adına dikildiğini belirtir. Onu yuvarlak bir halka şeklinde yapmışlardı. Heykelin yakınında 'Selemsin' adında bir köy vardı. Bu köyün eski adı 'Senem Sin'di. Yani 'Ay Putu'. Bölgede diğer bir köy daha vardır ki, adı 'Tara Uz'dur. Yani, Zühre Kapısı." 1- Bakara Suresi, 62. ayetin tefsiri bağlamında, "Sabiîlerle İlgili Tarihsel Bir Araştırma" bölümü. 486 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 "Denildiğine göre, içindeki putlarla birlikte Kâbe onlara aitti. Bu putlara
Mes'udî'ye göre, Sabiîlik dini, putperestliğin bir tür dönüşmüş, evrimleşmiş şeklidir. İkisinin de kaynağı bir olduğu için, Sabiîliğin de putperestliğe dönüşmesi mümkündür. Putperestlerin de Güneş, Ay ve Zühre Yıldızı ile diğer yıldızlar adına dikilen putlara kulluk sundukları olurdu. Bunu onların ilâhlarına, oradan da ilâhlar ilâhına yaklaşmak amacıyla yaparlardı.1 Müruc'uz-Zeheb'de diyor ki: "Hindistan'ın, Çin'in ve başka bölgelerin halkının büyük çoğunluğu yüce Allah'ın cisim olduğuna inanırdı. Onlara göre melekler de cisimdiler, her birinin kendine göre ölçüsü vardı. Allah ve melekler göklerin arkasına gizlenmişler. Bu inançlarından dolayı yüce Allah'ı temsil ettiğine inandıkları heykeller ve putlar yaptılar. Değişik şekil ve biçimlerde melekleri temsil eden heykeller edindiler. Bazılarını insan şeklinde, bazısını da daha başka şekillerde yaparak kulluk sundular. Bunlara kurbanlar adadılar, adaklar sundular. Çünkü onlara göre, bu heykeller yüce Allah'a benziyorlardı ve O'na yakındılar." "Bir süre böyle devam ettiler. Birkaç asır bu inançları sürdü. Derken aralarında çıkan bazı filozoflar Allah'a gözle görünen en yakın cisimlerin felekler ve yıldızlar olduklarını söylediler. Onlara bunların canlı ve kavrama yeteneğine sahip olduklarını belirttiler. Melekler bu yıldızlarla Allah arasında gidip gelmektedirler. Bu âlemde meydana gelen her şey, Allah'ın yıldızlar için belirlediği kader doğrultusunda meydana gelmektedir. Böylece yıldızları ululadılar, onlara kurbanlar sunmaya başladılar. Bunu yaparken yıldızlardan birtakım çıkarlar umuyorlardı. Bu inanışları da uzun süre devam etti." "Yıldızlar gündüzleri gözden kayboldukları, geceleri de bazı engellerden dolayı gizlenmek durumunda kaldıkları için, aralarındaki bazı filozoflar bunları temsil eden, onlara benzer heykeller yapıp dikmeleri- ----------------------- 1- [Müruc'uz-Zeheb, c.2, s.225] En'âm Sûresi / 74-83 ............................................................... 487 ni istediler. Bunun üzerine ünlü büyük yıldızlar adına birtakım heykeller
"Bazıları Kâbe'nin Zuhal Yıldızı adına yapılan bir tapınak olduğunu sanmışlardır. Bu evin aradan geçen onca zamana rağmen saygı görerek ayakta kalmasının nedeni Zuhal Yıldızı adına kurulan bir ev olmasıdır. Zuhal onun korumasını üstlenmiştir. Çünkü Zuhal, kalıcılık ve değişmezlik ifade eder. Bu yüzden Zuhal'a ait olan bir şey yok olmaz, çürümez, eskimez; her zaman saygı görür. Daha bunun gibi bir sürü asılsız şey söylemişlerdir ki, biz, bu çirkin tanımlamalara yer vermekten imtina ettik." "Aradan uzun bir zaman geçince, kendilerini Allah'a yaklaştırıyorlar diye putlara ibadet etmeye başladılar. Yıldızlara yönelik kulluk sistemini ortadan kaldırdılar. Bu durum böyle devam etti. Derken Hindistan'da Yuzasef adında biri ortaya çıktı. Bu adam Hindistanlıydı. Yuzasef Hindistan'dan ayrılarak Sind bölgesine yerleşti. Oradan Sicistan'a ve Zabulistan'a geçti. Orası Kebuk oğlu Firuz'un ülkesiydi. Sonra Sind'e ve Kirman'a geçti." "Peygamberlik iddiasında bulundu, Allah'ın elçisi olduğunu iddia etti. Allah ile insanlar arasında aracı olduğunu söyledi. Derken Fars ülkesine geldi. Bu sırada Fars kralı Tahmures tahttaydı. Bazılarına göre, onun Fars ülkesine gelişi, Cem zamanına rastlıyor. Bu kitabın az önceki bölümünde belirttiğimiz gibi, Sabiîlik dinini ilk ortaya atan kişi budur." "Yuzasef insanlara bu dünyadan el etek çekmeyi tavsiye etti; bu âlemden daha yukarı olan şeylerle uğraşmalarını emretti. Çünkü insanların başlangıcı ve sonu yukarı âlemlerdi. Yuzasef halk arasında putperestliği yeniden canlandırdı. Çeşitli hile ve aldatma yöntemleriyle putperestliği, putlara secde etmeyi insanlara çekici ve doğru gösterdi." 488 ...................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 terdi." "Bu bilimlerde uzmanlık derecesine ulaşmış kişiler, kralların yaşamlarını bilen bilgeler demişlerdir ki: Ateşi ilk kutsayan ve insanları ona saygı göstermeye davet eden ilk kral Cem'dir. Cem insanlara şunu söyledi: Ateş güneşin ve yıldızların ışığına benziyor. Ona göre, aydınlık karanlıktan iyiydi. Aydınlık için çeşitli dereceler öngördü. Sonra onun ardından insanlar arasında ihtilâflar, çekişmeler baş gösterdi. Her grup kendilerini Allah'a yaklaştırdığına inandığı ibadet sistemini üstün tutarak diğerleriyle mücadele etti." Ardından Mesudî, onlarca kutsal sayılan yedi tapınaktan söz eder: "Bunlar; Kâbe (Zuhal adına yapıldığına inanılır), İsfahan'da Mars dağında bulunan ev, Hindistan'da Mendusan evi, Belh kentinde Ay adına yapılan Nevbahar evi, Yemen'de San'a kentinde Zühre adına kurulan Gamdan evi, Güneş adına Fergane'de kurulan Kavusan evi, Yukarı Çin'de ilk illet adına kurulan ev." "Yunanlıların, Romalıların, Sakaliblerin kutsadıkları evleri vardı ve bunları yıldızların adına kurmuşlardı. Romalıların Tunus'ta Zühre Yıldızı adına kurdukları evi buna örnek verebiliriz." Mes'udî, Harranilerin1 yani Sabiîlerin akıl sahibi cevherler ve yıldızlar adına kurdukları heykellerinin olduklarını anlatır. Bunlara ilk illet heykelini ve akıl heykelini örnek verebiliriz. Sabiîlerin heykelleri arasında, Silsile Heykeli, Suret Heykeli ve Nefis Heykeli de yer alır. Bunlar yuvarlıktılar. Zuhal Heykeli altıgen şeklindeydi. Müşteri Hey-keli üçgen; Merih Heykeli dikdörtgen, Güneş Heykeli kare, Utarid Heykeli de üçgen şeklindeydi. Zühre Heykeli ise dikdörtgen içinde üç-gen şeklindeydi. Ay Heykeli sekizgen şeklindeydi. Sabiîlerin anlat-tı-ğımız gibi birtakım gizledikleri sırları vardı. (Mes'udî'nin Müruc'uz- Zeheb'de söyledikleri bundan ibaretti.) Şehristanî'nin el-Milel ve'n-Nihal adlı eserinde de buna yakın şeyler anlatılır. Şimdiye kadar yaptığımız açıklamalardan sırasıyla şu hususlar açıklığa kavuşuyor: ----------------------------- 1- Harranîlik ismi bütün Sabiîler için kullanılır; bunun nedeni Harran'ın bu dinle ün salmış olmasıdır. En'âm Sûresi / 74-83 ............................................................................................ 489 1- Putperestler, ilâhlar ve varlık türlerinin tanrıları adına dikilen putlara
Kaldı ki, bazıları Tevrat'ta sözü edilen Harran'ın Fırat ve Habur arasında Babil'e yakın bir kent olduğunu, Şam yakınlarındaki bugünkü Harran olmadığını söylemişlerdir.1 Yine Mes'udî'nin belirttiğine göre, "Sabiîlerin büyük tapınaklarından şimdiye kadar -Mes'udî'nin yaşadığı zaman, yani üç yüz otuz iki senesi- kalanı, Harran'da Rıkka kapısında ayakta duran tapınaktır. Buraya Mağlitiya adı verilir. Onlara göre bu, İbrahim'in babası Azer'in heykelidir. Bu arada halk arasında Azer ve oğlu İbrahim'le ilgili birçok hikâye dolaşıyordu." Yalnız bunların sözleri hiçbir şeyin kanıtı olarak ele alınamaz. 2- Putperestler güneşe, aya ve yıldıza taptıkları gibi, Sabiîler de güneş, ay ve yıldızların dışında ilk illet, akıl ve nefis gibi varlıklar adına evler kuruyor, heykeller dikiyor, tıpkı putperestler gibi onlara kulluk sunuyorlardı. Herodotos, tarihinde Babil tapınağını tasvir ederken, ------------------------ 1- Kamus'ul-Kitab'il-Mukaddes, Harran md. 490 ................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 onun sekiz burcunun bulunduğunu, bunların bazısının bazısının üzerinde
Herodotos'un tasvir ettiği bu tapınak, biçim ve şekillerden tenzih edilen ilk illet adına kurulmuş olması ihtimal dahilindedir. Gerçi Mes'- udî'nin de belirttiği gibi, Sabiîler ilk illeti de kendi vehimlerinden kaynaklanan biçim ve şekillerde tasvir etmekten geri durmuyorlardı. Ancak bilinen bir şey vardır ki, filozofları Allah'ı cismanî biçim ve şekillerden tenzih ederlerdi. O'nu maddî niteliklerden uzak sayarlardı. O'na yaraşır sıfatlarla tavsif etmeye çalışıyorlardı. Ancak onlar normal halktan yüce Allah'la ilgili inançlarını gizleme gereğini duyuyorlardı. Böyle davranmalarının nedeni ya insanların bu tür gerçekleri algılama yeteneğinden yoksun olmasıydı, ya da hakkı gizlemelerini gerektiren siyasal amaçlar uğruna böyle davranıyorlardı. ------------------------- 1- Herodotos, Yunanlı tarihçi. Bu kitabı M. Ö. beş yüz tarihlerinde yazmıştır. En'âm Sûresi / 91-105 .......................................................................................... 379 Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|