El-Mizân Tefsiri Allame Muhammed Hüseyin tabatabai(r a) Cilt: 7
Yüklə 2,31 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AYETLERİN AÇIKLAMASI
- "Onu hoş bir hayatla yaşatırız."
- "Allah onların kalplerine iman yazmış ve onları kendinden bir ruh ile desteklemiştir."
- 123) Böylece her kentin büyüklerini orada tuzak kurmaları için oranın suçluları yaptık. Oysa onlar kendilerinden başkasına tuzak kurmuyorlar, fakat farkında değiller.
- "Andolsun, cehennem için de birçok cin ve insan yarattık."
- "Oysa onlar kendilerinden başkasına tuzak kurmuyorlar, ama farkında değiller."
- 125) Allah kimi hidayete erdirmek isterse, onun göğsünü İslâma açar.
- "Zira gözler kör olmaz; fakat asıl göğüslerdeki kalpler kör olur."
- "Ölü iken kendisini dirilttiğimiz ve kendisine insanlar arasında yürüyebileceği bir nur verdiğimiz kimse..."
- "karanlıklar içinde olup ondan hiç çıkamayan..."
- Şimdi bu görüşün eleştirisine geçiyoruz
- 126) İşte bu, Rabbinin dosdoğru yoludur. Biz, öğüt alanlar için ayetleri geniş geniş açıkladık.
- 127) Rableri katında esenlik yurdu onlarındır. Ve O, yaptıkları işlerden dolayı onların velisidir.
- İLÂHÎ YOL GÖSTERİCİLİĞİN (HİDAYETİN) ANLAMI
- Yüce Allahın hidayeti ise iki türlü olur: Birincisi: Tekvinî/Varoluşsal hidayet.
- İkincisi: Teşriî/Yasama nitelikli hidayet.
- "Dileseydik elbette onu ayetlerle yükseltirdik; fakat o, yere saplandı ve hevesinin peşine düştü."
- AYETLERİN HADİSLER IŞIĞINDA AÇIKLAMASI
Ayetlerin Meâli 122-127122- Ölü iken kendisini dirilttiğimiz ve kendisine insanlar arasında yürüyebileceği bir nur verdiğimiz kimse, karanlıklar içinde olup ondan hiç çıkamayan kimse gibi olur mu? İşte kâfirlere, yaptıkları işler böyle süslü gösterilmiştir. 123- Böylece her kentin büyüklerini, orada tuzak kurmaları için oranın suçluları yaptık. Oysa onlar kendilerinden baş-kasına tuzak kurmuyorlar, fakat farkında değiller. 124- Onlara bir ayet geldiğinde, "Allah'ın elçilerine verilenin bir benzeri bize de verilmedikçe, kesinlikle inanmayız." dediler. Allah, elçiliğini nereye vereceğini daha iyi bilir. Suç işleyenlere, Allah katında bir aşağılık ve yaptıkları hileye karşı çetin bir azap erişecektir. 125- Allah kimi hidayete erdirmek isterse, onun göğsünü İslâm'a açar; kimi de saptırmak isterse, onun göğsünü, göğe çıkıyormuş gibi dar ve tıkanık yapar. Allah, inanmayanların üstüne işte böyle pislik çökertir. 126- İşte bu, Rabbinin dosdoğru yoludur. Biz, öğüt alanlar için ayetleri geniş geniş açıkladık. 127- Rableri katında esenlik yurdu onların (hidayete erenlerin)dır. Ve O, yaptıkları işlerden dolayı onların velisidir. AYETLERİN AÇIKLAMASI 122) Ölü iken kendisini dirilttiğimiz ve kendisine insanlar arasında yürüyebileceği bir nur verdiğimiz kimse, karanlıklar içinde olup ondan hiç çıkamayan kimse gibi olur mu? Ayetin anlamı açıktır. Yalın ve sade zihinlerde ilk etapta canlandırdığı manzara itibariyle bütün müminler ve kâfirler için verilmiş bir örnektir. Bu örnek üzerinde düşünüldüğü zaman doğru yol üzere olmakla, sapıklığın gerçek mahiyeti belirginleşir. Çünkü insan, ilâhî yol göstericilikle karşılaşmadan önce hayat nimetinden yoksun, his ve hareketten uzak bir ölü gibidir. Allah'a, O'nun hoşnut olacağı şekilde inanınca, Allah'ın ölümünden sonra dirilttiği biri gibi olur. Allah ona bir nur verir, istediği her yere onunla ulaşır [o nur ile etrafını görür]. Hayrı ve şerri, yararlıyı ve zararlıyı onun sayesinde ayırt eder. Bu sayede faydalı olanı alır, zararlı olanı terk eder; hayat yolculuğuna böyle devam eder. Kâfire gelince; o, ölüm karanlığı ve onun da ötesinde cehalet karanlıkları gibi çıkışı olmayan, kurtuluş yolu bulunmayan karanlıkların ortasına düşen kimse gibidir. Böyle bir kimse, ne hayrını ve şerrini bilir, En'âm Sûresi / 122-127 ........................................................................................ 531 ne de faydalı olanla zararlı olanı birbirinden ayırt edebilir. Aşağıdaki
Bu ayette, sapıklık ölüm; iman veya doğru yol üzere olma da hayat; diriltme hidayete yönelme; nur salih amellerin bilincinde olma; karanlık da cehalet şeklinde örneklendirilerek kinayeli bir anlatımla sunuluyor. Bu ifade tarzının temelinde genel anlama ve anlatma hedefi yatmaktadır. Çünkü bu ayetlere muhatap olanlar, insan için insan olduğu açıdan, maddî lezzetleri algılama ve bunlara yönelik iradî bir hareketin, eğilimin menşei olan bu hayvanî hayatın ötesinde bir hayat öngörmüyorlar. Onlara göre, sözü edilen bu maddî bağışlar açısından mümin ile kâfir arasında herhangi bir fark yoktur. Bu, hem mümin, hem de kâfir için aynı oranda geçerli olan bir yasadır. Dolayısıyla müminin iman nuruyla dirilen ve insanlar arasında bu nur aracılığıyla yürüyen biri, kâfirin de sapıklık ölümüyle ölmüş, karanlıklara gömülmüş ve oradan çıkamayan biri olarak tasavvur edilmesi, somutlaştırıcı ve örneklendirici bir yöntemle gerçek mahiyetlerinin gözler önüne serilmesini amaçlamaktadır. Ancak konunun akışı üzerinde iyice düşünüldüğünde, Kur'ân'ın genel mesajı göz önüne alındığında, ayetin bundan öte bir anlamının olduğu ve sıradan insanların bu anlamı kolayca kavrayamadıkları anlaşılır. Çünkü yüce Allah ilâhî direktifler doğrultusunda hareket eden insana Kur'ân'da ebedî, sonsuz bir hayat izafe eder ve bu hayatın dünyevî ölümle kesintiye uğramadığını belirtir. Böylece ilâhî direktifler doğrultusunda hareket eden insan Allah'ın yönetimi, velâyeti altında, O'nun korumasının kapsamındadır; Allah'ın güvencesiyle korunmaktadır. Ona hiçbir kötülük ve bozulma sirayet etmez. Yorgunluk ve bedbahtlık onun semtine uğramaz. O Rabbinin sevgisine dalmıştır, O'na yakın olmanın coşkusuyla kendinden geçmiştir. Hayırdan başka bir şey gör-mez, sadece mutlulukla karşılaşır. O güvenlik ve esenlik 532 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 içindedir, korku ve tehlike nedir bilmez. Tükenmez, sonu gelmez bir
Bu özelliklere sahip olan bir insan, başkalarının göremediklerini görür, onların işitemediklerini işitir, onların düşünemediklerini düşünür, isteyemediklerini ister. Evet, onun işlerinin dış görünüşü, hareketlerinin ve duruşlarının biçimi başkalarının işlerine, hareketlerine ve duruşlarına benzer, onları çağrıştırır; ama onun başkasında olduğundan çok daha öte bir bilinci ve iradesi vardır. Çünkü o, diğer insanlarda olmayan bilinç ve iradenin kaynağı olan hayata sahiptir. Dolayısıyla mümin başkasında olmayan, başkasında olana benzemeyen bir hayat türünü yaşamaktadır. Genel olarak insanlar tıpkı diğer canlılar gibi yaşamanın gereklerine yönelik bir bilince sahiptirler, bu gerekleri yerine getirmeye ilişkin iradî bir hareket içindedirler. Ki bu, insanlarla diğer canı türlerinin ortak özelliğidir. Bununla beraber, insanın diğer canlı türlerinden daha gelişkin bir canlı türü olduğundan, onun diğer canlı türlerinden daha üstün bir hayat yaşadığından kuşku duymayız. Çünkü insanın yaşarken sergilediği etkinlikler, bütünsel düşünceler ve sırf kendisine özgü akıl yürütmeler başka canlılarda görülmez. Aynı şekilde bitkilerle karşılaştırdığımızda hayvanlar için, ilkel varoluş evreleriyle karşılaştırdığımızda bitkiler için böyle bir ayrıcalık öngörürüz. Buna göre her canlı türü kendisinden önceki varlık evresine göre daha yüksek bir konuma, daha gelişkin bir hayat biçimine sahiptir. Dolayısıyla kendisine ilim ve iman verilen, sarsılmaz kesin inanç düzeyine erişen, artık kendini bütünüyle Rabbine yönelten, Rabbinden başkasına ilgi duymayan, başkasının algılayamayacağı şeyleri algılayan, başkasının ulaşamayacağı şeyleri isteyen insan için başkasının hayatından yüksek bir hayatın, bilincine yol göstericilik yapan bir nurun, kendisiyle ve hayat ortamıyla birlikte olan bir üstün iradenin olduğuna hükmetmeliyiz. Yüce Allah bu hususla ilgili olarak şöyle buyuruyor: "Onu hoş bir hayatla yaşatırız." (Nahl, 97) Evet onların bir hayatları vardır; ama doğası gereği hoştur, bu özelliğiyle bilinen hayatın ötesinde bir düzeydedir. Bir diğer ayette de şöyle buyuruyor:"Kalpleri var, fakat En'âm Sûresi / 122-127 ........................................................................................ 533 anlamazlar; gözleri var, fakat onlarla görmezler; kulakları var, fakat
Bundan da anlaşılıyor ki, mümin bazında hayatın da, nurun da bir gerçekliği, bir reelliği söz konusudur; sözlü iltifatın, lafzî kapsamın dışına çıkmayan mecazî anlamda değil. Dolayısıyla Allah katında müminlere özgü olarak ön görülen nitelikler, insanlar tarafından tasavvur edilen anlamdan çok daha hayat ismini hak etmektedir. Nitekim insan denen canlı türünün hayatı hayvanların hayatına, hayvanların hayatı bitkilerin hayatına göre bu ismi daha çok hak etmektedir. Buna göre, "Ölü iken kendisini dirilttiğimiz..." ifadesinin anlamı şudur: Kendisi itibariyle [hidayetten yoksun olduğu için] sapık olan veya Rabbine iman etmeden önce kâfir olan sapık kimseyi -ki bu da bir tür ölümdür- biz iman veya hidayet -ki ikisi de aynı kapıya çıkar- hayatını bahşederek dirilttik ve ona bir nur verdik, yani imanından kaynaklanan bir ilim bahşettik. Nitekim hem Şiî bilginlerin, hem de Sünnî bilginlerin rivayet ettikleri bir hadiste Peygamberimiz (s.a.a) şöyle buyurmuştur: "Kim bildiğiyle amel ederse, Allah ona bilmediklerini bahşeder veya Allah ona bilmediklerini öğretir." Çünkü iman ruhu insanın içine girip kalıcılık kazanınca, görüşler ve ameller bu imana uygun şekillere dönüşürler, kesinlikle ona aykırı düşmezler. Aynı durum üstün ve alçak nitelikli tüm melekeler, karakterler için geçerlidir. Bunlar da insanın iç dünyasına yerleşince, kendileriyle her bakımdan benzeşen görüş ve davranışlara dönüşürler. Bazılarına göre, ayette geçen "nur"dan maksat, iman veya Kur'ân-dır. Ama bu, ayetlerin akışına uzak bir anlamdır. Bu nurun mümin üzerindeki en belirgin etkinliği, "insanlar arasında yürüyebileceği..." şeklinde ifade edilmiştir. Yani kapkaranlık sosyal 534 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 hayatı bağlamındaki yolculuğunda bu nurun aydınlığında yol alır. Öyle
Buraya kadar yaptığımız açıklamalardan şunu anlıyoruz: "karanlıklar içinde olup ondan hiç çıkamayan kimse gibi olur mu?" ifadesinin [orijinali olan "ke-men meseluhu fi'z-zulumat" cümlesinin] takdirî açılımı şöyledir: "Ke-men hüve fi'z-zulumat=Karanlıklar içinde olan ve oradan çıkamayan kimse gibi." O hâlde ifadede mahzuf bir müb-teda ["hüve"] vardır ve o mevsula ["men"] dönük zamirdir. Bir görüşe göre ise, cümlenin takdirî açılımı şöyledir: "Ke-men meseluhu meselu men fi'z-zulumat=Örneği karanlıklar içinde olanın örneği gibi olan kimse..." Bunun, takdirî açılımı gereksiz yere arttırmaktan başka bir sakıncası yoktur. İşte kâfirlere, yaptıkları işler böyle süslü gösterilmiştir. Ayetin girişinin akışından, "kezâlike=işte böyle" benzetmesinin, ayrıntının asıl olana benzetilmesine bir örnek olduğunu anlıyoruz. Bununla güdülen maksat da genel bir kurala vurgu yapmaktır. Tıpkı şu ayetlerde olduğu gibi: "İşte Allah hak ve batıl için böyle örnek verir." (Ra'd, 17) "İşte Allah böyle örnekler verir." (Ra'd, 17) Yani, işaret ettiğimiz örneği bir asıl, bir genel kural olarak al ve rastladığın örnekleri onunla karşılaştır, mukayese et. Dolayısıyla, "İşte... böyle süslü gösterilmiştir." ifadesinin anlamı şudur: Verilen örnekte belirtildiği üzere kâfirler karanlıklarda olup o karanlıklardan kurtulması söz konusu olmadığına göre, onlara amelleri de süslü gösterilmiştir. Bu süsleme o kadar çekicidir ki, onlar bu a En'âm Sûresi / 122-127 ........................................................................................ 535 melleri işlemekten kendilerini alamıyorlar. Bu ameller onları âdeta
Bir görüşe göre, ayetteki ["kezâlike" kelimesiyle yapılan] benzetmenin yorumu şöyledir: "Sana anlattığımız örnek gibi, kâfirlere yaptıkları 536 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 işler süslü gösterilmiştir. Yine bunun gibi, her kentin büyüklerini oranın
En'âm Sûresi / 122-127 ........................................................................................ 537 Bundan kendisine bir fayda beklemiyor. Onun faydası davet edilen
"Allah'ın elçilerine verilenin bir benzeri bize de verilmedikçe, kesinlikle inanmayız..." ifadesiyle, dinsel davet için gerekli olan unsurlarla birlikte risaletin, elçiliğin kendisini istiyorlar, salt temel veya ayrıntı nitelikli dinsel bilgileri değil. Öyle olsaydı, "Allah'ın peygamberlerine verilenin bir benzeri..." [yani ayetin orijinalinde "rusulullah" değil de, "enbiyâullah" demeleri] veya buna benzer bir ifade kullanmaları daha uygun olurdu. Şu ayetlerde olduğu gibi: "Allah bizimle konuşmalı, ya da bize bir ayet gelmeli değil miydi?" (Bakara, 118) "Bize meleklerin indirilmesi ya da Rabbimizi görmemiz gerekmez miydi?" (Furkân, 21) Bu ifadelerde demek istiyorlar ki, elçilere verildiği gibi bize de risalet verilmedikçe asla iman etmeyiz. Aslında bu ifadenin altında bir tür alay etme amacı da yok değildir. Çünkü onlar risaleti ilke olarak kabul etmiyorlardı. Dolayısıyla aşağıdaki ayette yer alan sözlerine benzer bir ifadeyle karşı karşıyayız: "Ve dediler ki: Bu Kur'ân iki kentten, büyük bir adama indirilmeli değil miydi?" (Zuhruf, 31) Nitekim bu ayetteki talebe verilen, "Rabbinin rahmetini onlar mı bölüştürüyorlar?" (Zuhruf, 32) şeklindeki cevapla, söz konusu ayetteki talebe verilen, "Allah, elçiliğini nereye (elçilik görevini kime) vereceğini daha iyi bilir." şeklindeki cevap arasında bir benzerlik vardır. Buraya kadar yapılan açıklamalardan anlaşılıyor ki, "Onlara bir ayet geldiğinde... dediler." ifadesindeki zamir ["hum=onlar", önceki ayetin akışı içinde yer alan, "her kentin büyüklerini… oranın suçluları yaptık..." ifadesindeki büyük suçlulara dönüktür. Eğer bu zamir müşrikle- 538 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 rin geneline yönelik olsaydı, "Allah'ın elçilerine verilenin bir benzeri
Yüce Allah şöyle buyuruyor: "...onun göğsünü dar ve tıkanık yapar." Buna göre yüce Allah, kimin göğsünü, yüce Allah'a teslim olmak anlamına gelen İslâm'a açmışsa, göğsünü genişletmiş, yaymış demektir. Artık o göğüs Allah tarafından sunulan her gerçek inancı, her dinsel salih ameli kabule hazırdır. Allah ona hak bir söz yönelttiğinde derhal içine alır, salih bir amel sunduğunda derhal uygular. Bunun nedeni, onun basiret gözünün açık olması, ilâhî bir nurla görüyor olmasıdır. Bu nur, hak bir inanca iliştiğinde onu hemen aydınlığa çıkarır; salih bir amele rastladığında, derhal onu gün yüzüne çıkarır. Ama kalp gözü kör olan kişi bakımından durum, bunun aksini gös En'âm Sûresi / 122-127 ........................................................................................ 539 termektedir. Böyle insanlar hak ile batılı birbirinden ayıramazlar,
Yüce Allah bir başka ayette de göğüslerin İslâm'a açılmasını aynı şekilde açıklamıştır: "Allah'ın göğsünü İslâm'a açıp da Rabbinden bir nur üzerde olan kimse (başkasına benzer) mi? O hâlde Allah'ı anmaktan yüz çevirip de yürekleri katılaşmış olanlara yazıklar olsun!" (Zümer, 22) Burada yüce Allah göğsü İslâm'a açılan kimseyi tanımlarken, onun Allah katından bir nur ile hareket ettiğini vurguluyor, bu nur yolculuğu esnasında onun önünü aydınlatıyor. Sonra onu, katı kalplilerle karşılaştırdığı için kalp yumuşaklığı ile vasfediyor; kalbinin bu yüzden Allah'ın zikrini hemen kabul ettiğini, katı kalpliler gibi ilâhî zikri reddetmediğini belirtiyor. Sonra da şöyle buyuruyor: "Allah sözün en güzelini, birbirine benzer, ikişerli kitap hâlinde indirdi. Rablerinden korkanların, ondan derileri ürperir, sonra derileri ve kalpleri Allah'ın zikrine yumuşar. İşte bu Allah'ın hidayetidir, dilediğini bununla doğru yola iletir. Ama Allah kimi sapıklığında bırakırsa, artık ona yol gösteren olmaz." (Zümer, 23) Bu ayette kalplerin Allah'ın zikrine karşı yumuşamasından, gönüllü olarak hakka uymasından söz ediliyor. Bu bağlamda bunun ilâhî hidayet/yol göstericilik olduğuna, Allah'ın bununla dilediğini doğru yola ilettiğine işaret ediliyor. Tam bu noktada, Zümer Suresi'nin bu ilgili ayetiyle, bizim tefsirini sunduğumuz ayetin aynı anlam üzerinde birleştiklerini görüyoruz. Buna göre, yüce Allah kullarından birini hidayete erdirdiğinde onun göğsünü açar, böylece bütün hak nitelikli inanç ilkelerini ve bütün salih amelleri içine alacak genişliğe kavuşur; büyük bir yumuşaklıkla, esneklikle bütün bunları kabul eder, kesinlikle katılaşarak reddetmez. Bu, bir tür manevî nurdur; hak nitelikli sözü ve salih ameli aydınlatır, bu nura sahip olan kişiye yardımcı olur, aydınlattığı gerçeklere sarılmasını sağlar. Dolayısıyla bu nur, ilâhî yol göstericiliği tanımayı sağlayan bir tanıtıcı rehber konumundadır. Bundan da anlıyoruz ki, "Allah kimi hidayete erdirmek isterse, onun 540 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 göğsünü İslâm'a açar." ifadesi, "Ölü iken kendisini dirilttiğimiz ve kendisine insanlar arasında yürüyebileceği bir nur verdiğimiz kimse..." ifadesine ilişkin bir başka açıklama mahiyetindedir. Öte yandan, "Allah kimi hidayete erdirmek isterse..." ifadesinin içerdiği ayrıntı, iki açıklamadan birinin ötekisi için, onun kaçınılmaz sonucu imiş gibi, ayrıntı işlevini görmesine tipik bir örnektir. Nitekim iki açıklamanın birbirlerini onaylaması, doğrulaması birini diğerinin sonucu, ayrılmaz ayrıntısı hâline getirir, öyle algılanmasını sağlar. Bu ise, ayetin akışı açısından göz önünde bulundurulması gereken ince, sanatsal bir ayrıntıdır. Dolayısıyla tefsirini sunduğumuz ayetin anlamı şu şekilde belirginleşmektedir: Ölü iken yüce Allah'ın bu şekilde dirilttiği kimse, bu şekilde Rabbinden bir nur üzere oluyorsa, bu nur aracılığıyla inanmak zorunda olduğu hak nitelikli inanç ilkelerini ve uygulamakla yükümlü olduğu amelleri görüp pratik hayatında uyguluyorsa, bu demektir ki, yüce Allah kimi doğru yola iletmek isterse onun göğsünü İslâm'a açar, Rabbine teslim olmaya, O'na ibadet etmekten kaçınmaya elverişli hâle getirir. Buna göre İslâm, Allah'tan bir nurdur ve Müslümanlar da Rableri katından gelmiş bir nur üzeredirler. Kimi de saptırmak isterse, onun göğsünü, göğe çıkıyormuş gibi dar ve tıkanık yapar. Saptırma, hidayetin/doğru yola iletmenin karşıtı bir olgudur. Bu yüzden saptırmanın sonuçları da doğru yola iletmenin sonuçlarının karşıtı şeklinde tezahür ederler. Nitekim hidayetin yansıması, göğsün açık ve geniş olmasıdır; aynı şekilde hidayetin karşıtı olan saptırmanın da yansıması, daralma ve tıkanmadır. Bunun da sonucu, daralan göğsün kendisine sunulan hak nitelikli inanç ilkelerini, doğruluğu kabul etmemesi, hak ve doğruluğun ona girecek bir yol bulamamasıdır. Bu yüzden göğsün daralmasının hemen ardından onun tıkanık olması (harec) da ifade edilerek gerçek mahiyeti çarpıcı bir şekilde ifade edilmiştir. Mecma'ul-Beyan adlı eserde de belirtildiği gibi, "el-harec"; darın darı, en dar demektir. el-Müfredatta şöyle deniyor: "el-Harec ve el-herâc kelimeleri, bir araya gelmekte olan iki şey arasındaki dar aralık an En'âm Sûresi / 122-127 ........................................................................................ 541 lamına gelirler. Bu yüzden dar olan bir şeye ve günaha 'harec' demişlerdir."
Allah, inanmayanların üstüne işte böyle pislik çökertir. Burada inanmayanların saptırılmalarına ilişkin genel bir kurala yer veriliyor. O da şu ki, onlar Allah'a teslim olma ve hakka boyun eğme hâlini yitirmişlerdir. Ayetlerin ana konusu Allah'a yönelik imanın bulunmayışı, yani O'na ortak koşulması etrafında dönmekle beraber, bu ifadede "inanmama" genel ve mutlak bir nitelik olarak sunuluyor [neye inanma açıklanmıyor]. Ancak ayette yer alan önceki açıklamalar, hem insanların Allah'a inanmamalarını, yani O'na ortak koşmalarını, hem de O'nun ayetlerine inanmamalarını, yani Allah'ın indirdiği bazı bilgi ve hükümleri reddetmelerini kapsamaktadır. Bütün bunlara şu ifadelerle işaret edilmiştir: "göğsünü İslâm'a açar...", "yürüyebileceği bir nur verdiğimiz...", "göğsünü... dar ve tıkanık yapar." Ayrıca daha önceki ayetlerin birinde yer alan şu ifadeyi de bu kapsama almak gerekir: "karanlıklar içinde olup ondan hiç çıkamayan..." Ayette imansızlığın özdeşi olarak gündeme getirilen sapma, pislik olarak nitelendiriliyor. Ama burada, "inanmayanların üstüne..." ifadesinde işaret edildiği şekliyle bir tür yukarıda olma durumu söz konusudur. Sanki bu pislik onların üstündedir, onları çepeçevre kuşatmıştır ve onlarla başkalarını birbirlerinden ayırmaktadır. Bu yüzden insanlar onlardan tiksinmektedirler. Tıpkı pisliğe bulaşmış bir yiyecekten tiksindikleri gibi. Bazıları bu ayetten hareketle hidayetin ve sapıklığın yüce Allah'tan olduğu, Allah'tan başkasının bu hususta bir etkinliğinin olmadığı sonucuna varmışlardır ki bu tür bir çıkarsama yanlıştır. Çünkü ayet - daha önce de vurguladığımız gibi- Allah'tan olan hidayet ve saptırmanın gerçek mahiyetini açıklamaya yöneliktir. Bir açıdan bunları tanımlamakta, sınırlarını belirleyerek belirginleştirmektedir. Bu 542 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 ayette, iddia edildiği gibi, bu ikisinin sırf Allah'tan olduklarının, başkasının
"Şöyle ki: Kul aynı oranda hem imana, hem de küfre güç yetirebilir. Bu hususta iki ihtimal arasında eşitlik vardır. Dolayısıyla bu iki hâlden şunun değil de bunun meydana gelmesini gerektirecek bir tercih söz konusu olmadan, onlardan birinin meydana gelmesi imkânsızdır. Bu bağlamda belirleyici olan tercih ise, kalbî eğilimdir. Ki bu kalbî eğilim ancak söz konusu fiilin bir maslahatı veya menfaati kapsadığına, ağırlıklı bir zararının veya bozgunculuğunun olmadığına ilişkin bir bilgi veya inanç ya da zannın oluşmasıyla meydana gelir. Kalpte bu tür etkenlerin [bilgi, inanç veya zannın] meydana gelmesi de yalnızca Allah tarafından gerçekleşebilir. Buna göre insanın bir işi yapması için ona güç yetiriyor olması tek başına yeterli değildir, onun yanında kalpte bu etkenlerin de gelmesi gereklidir." "Bu gerçek bütün çıplaklığıyla ortaya çıktığına göre şunu söyleyebiliriz: Allah bir insanın kalbinde imanın tercih edilmesine ilişkin etkenler var etmedikçe, ondan imanın sadır olması imkânsızdır. Allah insanın kalbinde imanın tercih edilmesine ilişkin etkenler meydana getirdiğinde ise, imana yönelik bir eğilim, nefiste inanmaya ilişkin bir yatkınlık ve arzu ortaya çıkar. İşte göğsün açılması bu demektir. Böyle bir insanın kalbinde aksi etkenler yaratılmadığı sürece küfre girmesi imkânsızıdır. Karşıt etkenlerin yaratılması ile birlikte de imandan kaçış, yüzü ekşitiş ortaya çıkar. Kalbin dar ve tıkanık yapılmasından da maksat budur. Bu durumda ayetin açılımı şöyle belirginlik kazanıyor: Allah kimin iman etmesini dilerse, ondaki iman etkenlerini güçlendirir; kimin de küfre sapmasını dilerse, onu imandan alıkoyan etkenleri güçlendirir, küfrüne yol açan sebepleri pekiştirir. O hâlde, aklen de gerçeğin böyle olduğu kesinlik kazandığına göre, Kur'ân bu En'âm Sûresi / 122-127 ........................................................................................ 543 anlatımıyla aklî kanıtları da içermektedir." (Bir müfessirden yaptığımız
İkincisi: Ayette yüce Allah'ın hidayet ve sapma bağlamında yaptığının, kalbi genişletip daraltması olduğuna işaret ediliyor. Bunlar ise, kesinlikle kalbin bir şeyden nefreti veya bir şeyi arzulaması değildirler. Bu demektir ki ayetin, sözü edilen müfessirin değerlendirmesiyle bir ilgisi yoktur. Dolayısıyla kulun bir işin gerçekleşmesini istemesinin onu arzulamasını, istememesinin de bu fiile yönelik nefretinin olmasını gerektirmesi tek başına, kalbin geniş veya dar kılınmasının anlamının, söz konusu ameli istemesi veya reddetmesi olduğunu kabul etmemiz için yetmez. O hâlde, sözü edilen müfessirin karşılaştırma yaptığı iki şeyden birini diğerinin yerine koymak suretiyle demagoji yapmıştır. Daha da ilginç olanı, kendince geliştirdiği aklî kanıtın ayete uymasından dolayı, ayetin lafzının bu kanıtı içerdiğinin kanıtı olarak algılanması gerektiğini söylemesidir. Üçüncüsü: Daha önce belirttiğimiz gibi ayet, yüce Allah'ın bir kulunun hidayete ermesini veya sapıtmasını dilediğinde, ne yaptığının açıklanmasına yöneliktir. Fakat hidayet ve saptırmanın tamamının yüce Allah'tan olması, O'ndan başkasının bu hususta bir etkinliğinin olmaması durumuna gelince, ayetin açıklamasının amacı bunu vurgulamak değildir. Çünkü ayet, gerçek de olsa, hidayet ve saptırmanın yüce Allah'tan olduğunu anlatma amacına yönelik değildir. 126) İşte bu, Rabbinin dosdoğru yoludur. Biz, öğüt alanlar için ayetleri geniş geniş açıkladık. 544 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 Burada, önceki ayette, yüce Allah'ın birinin hidayete ermesini veya sapmasını dilediğinde yaptığı fiillere yönelik bir işaret yer almaktadır. Daha önce "sırat" ve onun "müstakîm" oluşunun ne anlama geldiğini açıklamıştık. Bununla yüce Allah, hidayete ermeyi dilediğinde göğsü İslâm'a açmasını ve saptırmayı dilediğinde göğsü dar ve tıkanık yapmasını dosdoğru yolu ve yürürlükteki yasası olarak nitelendiriyor. Bu yasa değişmez, etkisiz hâle getirilmez. O hâlde hiçbir mümin yoktur ki, göğsü Allah'a teslim olmaya açık hâle getirilmiş olmasın. Mümin olmayanların durumu ise bunun aksini sergilemektedir. Buna göre, "İşte bu, Rabbinin dosdoğru yoludur." ifadesi, önceki ayette sözü edilen tanımın, hidayet ve sapıklıkla ilgili dört dörtlük bir tanım olduğunu vurgulamaya ilişkin ikinci bir açıklama ve pekiştirme mahiyetindedir. Ardından yüce Allah, bu açıklamayı şu sözleriyle pekiştiriyor: "Biz, öğüt alanlar için ayetleri geniş geniş açıkladık." Yani öğüt, alan, düşünen ve yüce Allah'ın öz yaratılışına yerleştirdiği fıtrî bilgilere ve ilkesel inançlara başvuran insan açısından hak söz apaçık ortadadır. İnsan kendi öz yaratılışına yerleştirilmiş bulunan bu gerçeklere başvurduğunda, her türlü gerçeği tanıma ve onları her türlü batıldan ayırma imkânına kavuşabilir. Bununla beraber, yüce Allah yine de açıklamayı üstleniyor. Çünkü insana kanıtı gösterdikten sonra onu sonuca ulaştıran da O'dur. 127) Rableri katında esenlik yurdu onlarındır. Ve O, yaptıkları işlerden dolayı onların velisidir. Ayetin akışının zahirinden anlaşıldığı kadarıyla "selâm"dan, sözcüğün sözlük anlamı, yani esenlik kastedilmiştir. Açık ve gizli felâketlerden uzak olma yani. Esenlik yurdu ise, orada oturan kimsenin ölüm, sakatlık, hastalık, yoksulluk, yoksunluk, birini kaybetme, üzülme, kederlenme gibi felâketlerin tehdidi altında yaşamadığı yer demektir. Özellikle ifadenin, "Rableri katında..." ifadesiyle kayıtlandırıldığını göz önünde bulundurduğumuz zaman, bununla vaadedilen cennetin kastedildiği anlaşılıyor. Evet; şu da var ki: Daha bu dünyadayken, yüce Allah'ın dostlarının, velilerinin esenlik yurdunda vaadedilen nimetlere kavuştukları bir gerçektir. Çünkü onlar mülkün yüce Allah'a ait olduğunu, kendi En'âm Sûresi / 122-127 ........................................................................................ 545 lerinin hiçbir şeye sahip olmadıklarını görüyorlar, dolayısıyla bir şeyi
Bazılarına göre; "es-Selâm'dan maksat, yüce Allah'tır. O'nun yurdu da cennettir." Ama ayetin akışı böyle bir çıkarsamaya elverişli değildir. Ayetteki çoğul zamirleri, söylendiği üzere, "öğüt alanlar için..." ifadesinin orijinalinde geçen "kavim" sözcüğüne dönüktür. Çünkü bu zamirlerin döndürülebileceği en yakın merci budur. Ancak ayet üzerinde düşündüğümüz zaman zamirlerin, sözü edilen hidayetle "doğru yolu bulanlar"a yönelik olmasının daha güçlü bir ihtimal olduğu anlaşılacaktır. Çünkü ayetlerin içeriği ana teması onlarla ilgilidir ve yüce Allah'ın onlara yönelik güzel muamelesi açıklanmaktadır. O hâlde, ayette işaret edilen güzel vaadin de onlara yönelik olması gerekmektedir. Öğüt alan kavim ise, sözün akışı itibariyle ayette zikredilmiştir. İLÂHÎ YOL GÖSTERİCİLİĞİN (HİDAYETİN) ANLAMI Bildiğimiz anlamıyla hidayet (yol göstericilik), hangi açıdan bakılırsa bakılsın, fiillerin tanıtımı ve nitelendirilmesi amacıyla kullanılan bir kelimedir. Araplar, "Hedeytu fulanen ila emrin keza=falan adamı şu işe hidayet ettim." derler. Burada kastedilen, o işe nasıl ulaşılacağının anlatılması veya ona varmasını sağlayacak yolun gösterilmesi kastedilmiştir. Bu, yol gösterme anlamında hidayettir. Veya birinin elinden tutar, yol boyunca ona eşlik ederek, onun istediği yere ulaştırırsın. Bunun adı da, amaca ulaştırma anlamında hidayettir, kılavuzluktur. Bu hususların tümü bağlamında objeler dünyasında meydana gelen ise, kişinin gerçekleştirdiği eylem çeşitleridir; yolu açıklama veya 546 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 gösterme (yol göstericilik) ya da yol gösterilen kişiyle beraber yürüme
Birincisi: Tekvinî/Varoluşsal hidayet. Bu, varoluşsal olgularla ilintilidir. Yaratılan tüm varlık türlerine, yaratılmalarının amacını oluşturan olgunlaşma hedefine doğru yol almalarına, bu amacı gerçekleştirmeye yönelik fiillerini işlemelerine yöneltmesi gibi. Yüce Allah'ın, yaratılan her canlıyı, kendisi için takdir edilen işlere yöneltmesi ve varoluşu için öngörülen eceli doldurmaya iletmesi de bu tür hidayetin/yol göstericiliğin kapsamına girer. Nitekim ulu Allah bir ayette şöyle buyurmuştur: "O, her şeye yaratılışını verip sonra hidayet edendir." (Tâhâ, 50) "O ki her şeyi yarattı, düzenledi. Ve O ki her şeyin miktarını, biçimini belirleyip (hedefini) gösterdi." (A'lâ, 2-3) İkincisi: Teşriî/Yasama nitelikli hidayet. Bu ise, hak esaslı inanç ilkeleri ve salih ameller gibi yasama nitelikli olgularla ilintilidir. Bunlar da emir, yasak, diriltme, azap etme, emre uyanlara ödül, emre uymayanlara azap vaadetme gibi hususlar bağlamında söz konusudur. Bu hidayet bir tür yol gösterme şeklindedir. Nitekim yüce Allah bir ayette şöyle buyurmuştur: "Biz onu yola hidayet ettik: Ya şükredici veya nankör olur." (İnsân, 3) Bu hidayetin kapsamına giren bir kısım yol göstericilik de, kişiyi amacına ulaştırma şeklindedir. Bir ayette yüce Allah şöyle buyurmuştur: "Dileseydik elbette onu ayetlerle yükseltirdik; fakat o, yere saplandı ve hevesinin peşine düştü." (A'râf, 176) Yüce Allah bu tür hidayeti şöyle tanımlar: "Allah kimi doğru yola iletmek isterse, onun göğsünü İslâm'a açar." (En'âm, 125) Buna göre, bu tür hidayet, kalpte özel bir açılımın meydana getiril En'âm Sûresi / 122-127 ........................................................................................ 547 mesidir. Bu şekilde açılıma kavuşturulan kalp hak sözü ve salih ameli kapsayacak hâle gelir, bunları algılarken daralmaz. Buna özel bir hazırlanış da diye biliriz. Bu sayede kalp Allah'ın emirlerine teslim olmaktan kaçınmaz, O'nun hükmünü benimseme hususunda herhangi bir daralma ve tıkanıklık hissetmez. Yüce Allah bir ayette bu olguya şu ifadelerle işaret etmiştir: "Allah- 'ın göğsünü İslâm'a açıp da Rabbinden bir nur üzere olan kimse (başkasına benzer) mi?... İşte bu Allah'ın hidayetidir, dilediğini bununla doğru yola iletir." (Zümer, 22-23) Ulu Allah hidayetini bu ayette "nur" olarak tanımlamıştır. Çünkü kalp bu nur sayesinde hak söze teslim olmak, doğru ameller işlemek gibi içermekle, sahip olmakla yükümlü olduğu şeylerle, batıl söz ve bozguncu amel gibi hiçbir şekilde bünyesinde yer vermemesi gereken şeyleri birbirinden ayırt eder. Yüce Allah başka bir yerde, seçkin peygamberleri hidayete erdirişinden, onlara büyük nimetler bahşedişinden söz ederken bu hidayete ilişkin diğer bir tablo çizer: "Onları seçtik ve onları hidayet ettik. İşte bu Allah'ın hidayetidir, kullarından dilediğini buna iletir." (En'âm, 87-88) Bu ifadeyi tefsir ederken demiştik ki: Ayet, şunu açık bir şekilde gösteriyor ki Allah'ın hidayeti, kendisine uyanları doğru yola, düz bir hareket metoduna iletir. Bunda farklılık ve ihtilâf olmaz. Onun, ilâhî bilgilerden ve yasalardan meydana gelen dini demek olan yolunun bazı bölümleriyle diğer bazı bölümleri arasında çelişki olmaz. Çünkü bölümlerin tümü katışıksız, öz tevhidi temsil ederler. Tevhit ise, değişmez ve tek bir gerçekliktir. Sonra bu yolun bütün bölümleri ilâhî fıtrata, yaratılış yasasına dayanırlar. İlâhî fıtrat ise yargılarında yanılmaz, kendi içinde dönmüşüm yaşamaz, gereklerinde farklılıklar arz etmez. Sonra bu yolun yolcuları, bu dinin taşıyıcıları da birbirlerine kaynaşmış hâldedirler, aralarında ihtilâf ve çelişme olmaz. Dolayısıyla Allah- 'ın peygamberlerinden birinin davet ettiği, bütün peygamberlerin davet ettiği gerçektir. En son peygamberin insanlığı teşvik ettiği hayat biçimi, en ilk peygamberin, Âdem'in teşvik ettiği hayat biçiminin aynısıdır. Aralarındaki tek fark birinin kısa ve öz, birininse geniş ve ay- 548 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 rıntılı olmasıdır.
Ben derim ki: Bu rivayet bir tür uyarlama ve genel bir tanımlamayı özel bir olguyla örtüştürme mahiyetindedir. Çünkü ayetin akışı, hayatın iman ve nur olmasını öngörmektedir. Bu da hak söze ve salih amele yöneltilme anlamında ilâhî hidayet demektir. Suyutî ed-Dürr'ül-Mensûr adlı tefsirinde Zeyd b. Eslem'den, ayetin Ammar b. Yasir hakkında indiğini rivayet eder. Ayrıca İbn-i Abbas ve Zeyd b. Eslem'den, ayetin Ömer b. Hattap ve Ebu Cehil b. Hişam hakkında indiği rivayet edilmiştir. [c.3, s.43] Ancak ayetin akışı, anlamının özele indirgenmesine elverişli değildir. Yine ed-Dürr'ül-Mensûr adlı tefsirde, İbn-i Ebî Şeybe, İbn-i Ebî Dünya, İbn-i Cerir, Ebu'ş-Şeyh, İbn-i Mürdeveyh, el-Hâkim ve Beyha-kî "eşŞuab" adlı eserde çeşitli kanallardan İbn-i Mesud'dan şöyle rivayet ederler: "Allah kimi hidayete erdirmek isterse, onun göğsünü İslâm'a açar." ayeti indiğinde Resulullah (s.a.a) şöyle buyurdu: "Allah kalbe nuru yerleştirdiğinde kalp açılır, genişler." Orada bulunanlar dediler ki: "Bunun bir belirtisi var mıdır?" Buyurdu ki: "Sonsuzluk yurduna eğilimli olma (yönelme), aldanış yurdundan uzaklaşma, ölüm gelmeden ölüme hazır olma." [c.3, s.43] Ben derim ki: Aynı eserde bu hadisi, bir grup müfessir Ebu Cafer Medainî, el-Fazl, el-Hasan ve Abdullah b. Sur gibi tâbiîn kuşağına mensup bilginler kanalıyla Resulullah'tan (s.a.a) rivayet etmiştir. [c.3, s.45] el-Uyun'da, müellif kendi rivayet zinciriyle Hamdan b. Süleyman en- Nişaburî'den şöyle rivayet eder: İmam Rıza'dan (a.s), "Allah kimi hi En'âm Sûresi / 122-127 ........................................................................................ 549 dayete erdirmek isterse, onun göğsünü İslâm'a açar." ayetinin anlamını
Ben derim ki: Bu hadiste, bizim yukarıda yaptığımız açıklamalara işaret eden hoş nükteler vardır. el-Kâfi'de müellif kendi rivayet zinciriyle Süleyman b. Halid'den, o da İmam Cafer'den (s.a.a) şöyle rivayet eder: "Yüce Allah bir kulu için hayır dilediği zaman onun kalbinin üzerine nurdan bir nokta kondurur, kalp kulaklarını açar, bir meleği onu doğrultmakla görevlendirir. Bir kuluna da kötülük dilediği zaman kalbinin üzerine siyah bir nokta kondurur, kalp kulaklarını tıkar, ona saptırıcı bir şeytanı musallat eder." Ardından İmam şu ayeti okudu: "Allah kimi hidayete erdirmek isterse, onun göğsünü İslâm'a açar; kimi de saptırmak isterse, o-nun göğsünü, göğe çıkıyormuş gibi dar ve tıkanık yapar." [c.1, s.166, h: 2] Ben derim ki: Bu hadisi Ayyâşî kendi tefsirinde mürsel olarak,1 Şeyh Saduk da et-Tevhid'de2 müsnet olarak İmam Sadık'tan (a.s) rivayet etmiştir. Yine el-Kâfi adlı eserde, müellif kendi rivayet zinciriyle Halebî-den İmam Cafer Sadık'ın (a.s) şöyle buyurduğunu rivayet eder: "Kalp daima insanın içinde ıstırapla hareket edip durur, hakkı bulmak için her türlü arayış içine girer; hakkı bulunca da sakinleşir, mutmain olur." Ardından İmam şu ayeti okudu: ""Allah kimi hidayete erdirmek isterse, onun göğsünü İslâm'a açar; kimi de saptırmak isterse, onun ------------------ 1- [c.1, s.376, h: 94] 2- [s.242, h: 4] 550 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 göğsünü, göğe çıkıyormuş gibi dar ve tıkanık yapar." [c.1, s.421, h: 5] Ben derim ki: Bunu Ayyâşî de tefsirinde Ebu Cemile'den, Abdullah b. Cafer'den, o da kardeşi İmam Musa Kâzım'dan (a.s) rivayet et-miştir.1 Tefsir'ul-Ayyâşî'de Ebu Basir'den, o da Hayseme'den şöyle rivayet eder: İmam Bâkır'ın (a.s) şöyle dediğini duydum: "Kalp, hakkı bulmadıkça yerinde duramaz, aşağıdan boğaza doğru çıkıp iner. Hakkı bulunca yerinde durur." Sonra İmam parmaklarını yumup şu ayeti okudu: "Allah kimi hidayete erdirmek isterse, onun göğsünü İslâm'a açar; kimi de saptırmak isterse, onun göğsünü... dar ve tıkanık yapar." Tefsir'ul-Ayyâşî'de devamla şöyle der: "İmam Sadık (a.s) Musa b. Eşyem'e şöyle sordu: 'Sen tıkanığın ('harec') ne anlama geldiğini biliyor musun?' Musa, 'Hayır.' dedi. Bunun üzerine İmam (a.s) elini uzatıp parmaklarını yumdu ve 'Kapalı bir şey gibidir ki, ne bir şey içine girer, ne de bir şey dışına çıkar.' buyurdu." [c.1, s.377, h: 95] Ben derim ki: Buna yakın bir hadis Tefsir'ul-Burhan'da Şeyh Saduk'tan rivayet edilmiştir. [c.1, s.553, h: 5] el-Berkî de el-Mehasin adlı eserinde2 hadisin giriş kısmını Hayseme'den, o da İmam Bâkır'dan (a.s) rivayet etmiştir. İmamın "harec" sözcüğünü açıklarken tasvir ettiği durum, Ragıp'tan konuyla ilgili olarak yaptığımız alıntıyla uyuşmaktadır. el-İhtisas adlı eserde, müellif kendi rivayet zinciriyle Âdem b. Hür'- den şöyle rivayet eder: "Benim de hazır bulunduğum bir mecliste Musa b. Eşyem İmam Cafer Sadık'a (a.s) Allah'ın kitabında yer alan bir ayetin anlamını sordu. İmam ona sorduğu ayetin anlamını açıkladı. Çok geçmeden bir adam içeri girdi ve aynı ayeti sordu. İmam bu soruya karşılık İbn-i Eşyem'e yaptığı açıklamadan farklı bir açıklama yaptı." "Sonra İbn-i Eşyem şöyle demiştir: 'Bunu duyduğumda, Allah'ın kalbime girmesini dilediği duygular kalbimi sardı. Sanki kalbim bıçaklarla doğranıyordu. Kendi kendime dedim ki: Ebu Katade gibi, 'vav' veya ----------------- 1- [Tefsir'ul-Ayyâşî, c.1, s.376, h: 93] 2- [el-Mehâsin, s.202, h: 47] En'âm Sûresi / 122-127 ........................................................................................ 551 benzeri bir tek harfte bile yanılmayan bir adamı bıraktık, bu kadar
Ben derim ki: Yüce Allah'ın Peygamberi'ne (s.a.a) ve onun soyundan gelen İmamlara (a.s) verdiği yetkinin açıklaması bağlamında birçok hadis rivayet edilmiştir. Fakat bu hadisin içerdiği anlam; yüce Allah'ın kitapla ilgili olarak İmamlara büyük bir bilgi bahşettiği, dolayısıyla herhangi bir ayete ilişkin bilgilerinin bir veya iki yorumla sınırlandırılmayacağı ve bu bilgilerden istediklerini sunup, istediklerini sunmama yetkisinin kendilerine verildiği şeklindedir. Aynı sonucu, İmamın, ayette işaret edildiği şekliyle Davud oğlu Süleyman Peygamber- 'e verilen yetkiyi kendilerine uyarlamasından da algılamak mümkündür. İmam'ın, okuduğu ayetle de bu anlama işaret etmek istemiş olması da muhtemeldir. Fakat daha güçlü ihtimal, İbn-i Eşyem'in yaşadığı kalbî sıkıntı, ıstırap ve huzursuzluk münasebetiyle ayeti kalplerin durumuna ilişkin bir açıklama getirmek için okumuş olmasıdır. 552 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 Tefsir'ul-Kummî'de, bu ayetle ilgili olarak şöyle deniyor: "Tıpkı etrafı
Ben derim ki: Bu benzetme de Ragıp İsfahanî'nin "harec" kavramıyla ilgili açıklamasıyla örtüşmektedir. Tefsir'ul-Ayyâşî'de, Ebu Basir'den, o da İmam Cafer'den (a.s), "Allah, inanmayanların üstüne işte böyle pislik çökertir." ifadesiyle ilgili olarak şöyle rivayet edilir: "Ayette işaret edilen pislikten maksat, kuşkudur." [c.1, s.377, h: 96] Ben derim ki: Bu rivayet, genel bir anlatımın özel bir olguya uyarlanmasına ve de genel anlatımın kimi nesnel karşılıklarının vurgulanmasına ilişkin bir örnek mahiyetindedir. En'âm Sûresi / 128-135 ........................................................................................ 553 Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|