El-Mizân Tefsiri Allame Muhammed Hüseyin tabatabai(r a) Cilt: 7
Yüklə 2,31 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AYETLERİN AÇIKLAMASI
- 114) Allahtan başka bir hakem mi arayayım Oysa size Kitabı açıklanmış olarak indiren Odur.
- "Allahtan başka bir hakem mi arayayım"
- 115) Rabbinin sözü (kelimesi) doğruluk ve adalet üzerine tamamlanmıştır. Onun sözlerini değiştirebilecek hiç kimse yoktur. O, işitendir, bilendir.
- 116) Yeryüzünde bulunan (insan)ların çoğuna uyacak olursan, seni Allahın yolundan saptırırlar. (Çünkü) onlar ancak zanna uyarlar ve sadece tahmin yürütürler.
- 117) Şüphesiz Rabbin, kendi yolundan sapanları çok iyi bilir. O, doğru yolda olanları da çok iyi bilir.
- "O, doğru yolda olanları da çok iyi bilir."
- 118) Eğer Allahın ayetlerine inanıyorsanız, artık üzerine yalnız Onun adı anılan (hayvan)lardan yiyin.
- 119) Üzerine Allahın adı anılmış olanlardan niçin yemeyesiniz...
- "Yememeniz size yaraşmaz."
- 120) Günahın açığını da, gizlisini de bırakın. Çünkü günah kazananlar, yaptıklarının cezasını çekeceklerdir.
- "Çünkü günah kazananlar, yaptıklarının cezasını çekeceklerdir."
- "Çünkü o, fısktır (yoldan çıkmadır)..."
- "Gerçekten şeytanlar, sizinle mücadele etmeleri için dostlarına fısıldarlar."
- "Eğer onlara uyarsanız, şüphesiz siz de ortak koşanlar olursunuz."
- "...Sizden kim onları kendine veli yaparsa, o, onlardandır."
- AYETLERİN HADİSLER IŞIĞINDA AÇIKLAMASI
Ayetlerin Meâli 114-121114- Allah'tan başka bir hakem mi arayayım? Oysa size Kitab'ı açıklanmış olarak indiren O'dur. Kendilerine kitap verdiklerimiz, onun gerçek üzere Rabbin tarafından indirilmiş olduğunu bilirler. Şu hâlde, sakın kuşkuya kapılanlardan olma. 115- Rabbinin sözü (kelimesi), doğruluk ve adalet üzerine tamamlanmıştır. O'nun sözlerini değiştirebilecek hiç kimse yoktur. O, işitendir, bilendir. 116- Yeryüzünde bulunan (insan)ların çoğuna uyacak olursan, seni Allah'ın yolundan saptırırlar. (Çünkü) onlar ancak zanna uyarlar ve sadece tahmin yürütürler. 117- Şüphesiz Rabbin, kendi yolundan sapanı çok iyi bilir. O, doğru yolda olanları da çok iyi bilir. 118- Eğer Allah'ın ayetlerine inanıyorsanız, artık üzerine yalnız O'nun adı anılan (hayvan)lardan yiyin. 119- Üzerine Allah'ın adı anılmış olanlardan niçin yemeyesiniz? Oysa Allah, çaresiz yemek zorunda kaldığınız dışında, haram şeyleri ayrı ayrı açıklamıştır. Doğrusu birçokları bilgisizce kendi heva (kötü arzu) larıyla (kimilerini) saptırıyorlar. Muhakkak ki Rabbin, haddi aşanları çok iyi bilir. 120- Günahın açığını da, gizlisini de bırakın. Çünkü günah kazananlar, yaptıklarının cezasını çekeceklerdir. 121- Üzerine Allah'ın adı anılmayan (hayvan)lardan yemeyin. Çünkü o, fısktır (yoldan çıkmadır). Gerçekten şeytanlar, sizinle mücadele etmeleri için dostlarına fısıldarlar. Eğer onlara uyarsanız, şüphesiz siz de ortak koşanlar olursunuz. 514 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 AYETLERİN AÇIKLAMASI Ayetler grubunun, "Allah'tan başka bir hakem mi arayayım?" ifadesinin orijinalinin başındaki ayrıntılandırma bildiren "fa" harfinden de anlaşılacağı gibi, önceki ayetler grubuyla bağlantılı olduğu ortadadır. Ama aynı zamanda -sayıları sekizi bulan- ayetlerin birbirleriyle bağlantılı oldukları da görülmektedir. Bazısı bazısıyla irtibatlı, bazısı bazısına dönüktür. Çünkü ayetlerde kitabında hükümlerini ayrıntılı olarak açıklayan Allah'tan başka hakem/yönetici edinilmesi olumsuzlanıyor, aynı zamanda hakemlik ve yöneticilik bağlamında insanlara uyma, onlara itaat etme de yasaklanıyor. Bu arada insanların çoğuna uymanın sapıklık olduğu, itaat edilen insanların çoğunun zanna göre hareket ettikleri, yöneticilik yaparken hükümlerini tahmine ve kesin olmayan bilgilere dayandırdıkları belirtiliyor. Ayetler grubunun sonunda şeytanların yardakçıları, velileri olan müşriklerin müminlerle murdar olmuş hayvanın etinin yenmesi hususunda tartıştıkları dile getiriliyor. Bu bağlamda, üzerine Allah'ın adı anılarak kesilen hayvanların etlerinin yenmesi emredilirken, üzerine Allah- 'ın adı anılmadan kesilen hayvanların etlerinin yenmesi de yasaklanıyor ve Allah'ın kitabında ayrıntılı olarak açıkladığı ve kullarının uymasından hoşnut olduğu hükmünün bu olduğu ifade ediliyor. Bütün bunlar, İbn-i Abbas'tan rivayet edilen şu sözleri destekler niteliktedir: "Müşrikler, 'Siz öldürdüğünüz hayvanları yerken Allah'ın öldürdüğünü mü yemiyorsunuz?' diyerek Peygamberimizle (s.a.a) ve müminlerle tartışıyorlardı. Bunun üzerine konuya ilişkin ayet indi." Şu hâlde bu ayetlerin ana hedefi farkı açıklamak ve hükmü vurgulamaktır. 114) Allah'tan başka bir hakem mi arayayım? Oysa size Kitab'ı açıklanmış olarak indiren O'dur. Mecma'ul-Beyan adlı eserde deniyor ki: "el-Hakem ve el-hâkim aynı anlama gelir. Ancak 'el-hakem' niteliğinde, övgü unsuru daha belirgindir. Çünkü bu sözcük sadece hakka göre hüküm verdiği için hükmüne başvurulmayı hak eden kimse anlamını ifade eder. 'Hâkim' ise, hakka aykırı hükümler de verebilir." Merhum Tabersî devamla En'âm Sûresi / 114-121 ........................................................................................ 515 şöyle diyor: "et-Tafsil; anlamın anlaşılmamasına sebep olacak ve açıklamanın
Dolayısıyla tefsirini sunduğumuz ayet, aşağıdaki ayetin vurguladığı anlamı vurgulamaya yöneliktir: "Allah, hak ile hükmeder. O'ndan başka yalvardıkları tanrılar ise hiçbir hüküm veremezler. Hiç kuşkusuz Allah işitendir, görendir." (Mü'min, 20) Şu ayet de aynı anlamı vurgular mahiyettedir: "Hakka götüren mi uyulmaya daha lâyıktır, yoksa yola götürülmedikçe kendisi doğru yolu bulamayan mı?" (Yûnus, 35) Kendilerine kitap verdiklerimiz, onun gerçek üzere Rabbin tarafından indirilmiş olduğunu bilirler. Burada hitap yeniden Peygamberimize (s.a.a) yöneltiliyor. Maksat kesin inancını pekiştirmek, ayaklarının yere sağlam basmasını daha bir temin etmektir. Müşriklere hitap ederken kendisine inen kitabın hak içerikli olarak Allah tarafından indirildiğini daha bir güven duygusuyla söylemesi için böyle bir üslûba gerek görülmüştür. Dikkat edilirse burada iltifat sanatına başvurulmuştur [ve müşriklere hitaptan Peygamber'e hitaba geçiş yapılmıştır]. Bu açıdan ifade sanki bir tür ara cümlecik niteliğindedir. Şöyle ki, sözün arasına girilerek ayaklarını daha sağlam yere basması ve kalbinin özgüveninin artması ve 516 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 müşriklerin onun sunduğu mesaja pürüzsüz olarak inandığını, bir basiret
Bir başka ayette de şöyle buyurmuştur: "Üzerlerine Rabbinin kelimesi hak oldu." (Yûnus, 96) Buradaki "kelime" ile yüce Allah'ın başka bir ayette İblis'e yönelik olarak söylediği şu sözün içeriğine yönelik bir işaret söz konusudur: "Senden ve onlar içinde sana uyan kimselerden cehennemi dolduracağım." (Sâd, 85) Yüce Allah bir başka yerde de bu sözü şu şekilde açıklamıştır: "Rabbinin; 'Andolsun, ben cehennemi hep cinlerden ve insanlardan dolduracağım.' kelimesi (sözü) tam En'âm Sûresi / 114-121 ........................................................................................ 517 olarak yerine gelmiştir." (Hûd, 119) Şu ayette geçen "kelime" de aynı
"Biz istiyorduk ki o yerde ezilenlere lütfedelim, onları önderler yapalım, onları mirasçılar kılalım." (Kasas, 5) Kur'ân'da "kelime" lafzının, insan gibi zihin dışı bir obje anlamında kullanıldığının da önekleri vardır: "Allah seni, kendisinden bir kelime ile müjdeliyor. Adı Meryem oğlu İsa Mesih'tir." (Âl-i İmrân, 45) Hz. İsa hakkında "kelime" ifadesini kullanmanın nedeni şudur: İsa Peygamber (a.s) aşamalı yaratılış sürecinin dışında olağanüstü bir şekilde yaratılmış ve onun yaratılışı var edici ilâhî kelime sonucu gerçekleşmiştir. Nitekim ulu Allah bir ayette bu hususa şöyle işaret etmiştir: "Şüphesiz Allah katında İsa'nın durumu, Âdem'in durumu gibidir. Onu topraktan yarattı, sonra ona 'ol' dedi, o da oluverdi." (Âli İmrân, 59) Dolayısıyla tefsirini sunduğumuz ayetlerin akışından algıladığımız kadarıyla, "Rabbinin sözü doğruluk ve adalet üzerine tamamlanmıştır." ifadesinde İslâmî davet mesajı ve bunun ayrılmaz parçaları olan Hz. Muhammed'in (s.a.a) peygamberliği ve kendisinden önceki semavî kitaplara egemen olan, bütün temel ilâhî bilgilerin kapsayıcısı, bütün genel şer'î hükümlerin kuşatıcısı Kur'ân'ın indirilişi kastedilmiştir. Nitekim Hz. İbrahim'in (a.s) Kâbe'nin duvarlarını yükseltirken yaptığı duada da buna işaret edilmiştir: "Rabbimiz! Onlara içlerinden senin ayetlerini kendilerine okuyacak, onlara kitap ve hikmeti öğretecek ve onları arındıracak bir elçi gönder." (Bakara, 129) Önceki semavî kitaplarda Peygamber'in (s.a.a) zikrinin geçtiğine ise şu ayette işaret ediliyor: "Onlar ki yanlarındaki Tevrat ve İncil'de yazalı buldukları o elçiye, o ümmî peygambere uyarlar." (A'râf, 157) Aynı mesajı tefsirini sunduğumuz ayetten hemen önceki ayetten de algılamak mümkündür: "Kendilerine kitap verdiklerimiz, onun gerçek üzere Rabbin tarafından indirilmiş olduğunu bilirler." Aşağıdaki ayet 518 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 de aynı hususa işaret etmektedir: "Kendilerine kitap verdiklerimiz,
O hâlde -Allah doğrusunu daha iyi bilir- "kelimenin tamamlanması" ile; bu kelimenin, yani Hz. Muhammed'in peygamberliği ve diğer tüm semavî kitaplara egemen olan Kur'ân'ın inişiyle ortaya çıkan İs-lâmî davetin kalıcılık mertebesine erişmesi, sürekli ve pratik bir tahakkuk/ gerçekleşme evresine girmesi kastedilmiştir. Çünkü bundan önce uzun asırlar boyunca tedricî olgunlaşma sürecini yaşıyordu; bir peygamberden sonra bir diğer peygamber gönderilerek, bir şeriattan sonra bir diğer şeriat indirilerek olgunlaşma evresine doğru aşamalı bir yol izliyordu. Buna göre tefsirini sunduğumuz ayetler grubu, İslâm şeriatının önceki şeriatların genel öğretilerini içerdiği gibi, onların eksikliklerini de giderdiğine, tamamladığına delâlet etmektedir. Nitekim şu ayette de buna işaret edilmiştir: "O size, dinden Nuh'a tavsiye ettiğini, sana vahyettiğimizi, İbrahim'e, Musa'ya ve İsa'ya tavsiye ettiğimizi şeriat yaptı." (Şûrâ, 13) Böylece kelimenin tamamlanmasının ne anlama geldiği anlaşılıyor. Buna göre, kelimenin tamamlanması, şeriatların eksiklik aşamasından tedricî olarak olgunluk aşamasına gelip dayanmaları anlamına gelmektedir. Bunun somut kanıtı da Muhammedî dindir. Nitekim ulu Allah bir ayette bunu şu şekilde ifade etmiştir: "Kâfirler istemese de Allah nurunu tamamlayacaktır. O elçisini, hidayet ve hak din ile gönderdi ki müşrikler hoşlanmasa da onu, bütün dinlere üstün getirsin." (Saf, 8-9) Bu ilâhî kelimenin "doğruluk" bakımından tamamlanması ise, sözün açıklandığı şekliyle realite dünyasında gerçekleşmek suretiyle doğrulanması demektir. "Adalet" bakımından tamamlanması ise, bütün yönleri ve cüzleriyle adaletle, eşitlikle nitelendirilmesi anlamını ifade etmektedir. Yani bazı parçalarıyla diğer bazı parçaları arasında çelişki olmaz. Bütün eşya, onun perspektifinde zarara, haksızlığa ve zulme uğratılmaksızın olması gerektiği şekilde ölçülür, değerlendirilir. Bu nedenle, "doğruluk ve adalet üzerine" niteliklerine, "O'nun sözlerini değiştirebilecek hiç kimse yoktur." cümlesiyle açıklama getirilmiştir. Şöyle ki: Sözü edilen ilâhî kelime hiçbir değiştirici tarafından deği En'âm Sûresi / 114-121 ........................................................................................ 519 şiklik kabul etmediğine göre, -ister değiştirici kendi hükmüyle çelişmek
520 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 lik gerekçelendirme amaçlı ifadeler konumundadırlar. Doğal olarak
Evet şurası bir gerçek: İnsanın yeryüzündeki yaşamı ve hareket tarzı, ancak zanna dayanması ve tahminler yürütmesi ile sağlıklı bir şekilde devam edebilir. Hatta insanla alâkalı itibarî ilimleri, bilgileri itibar kalıpları içinde şekillendirmesini öngören illetler ve nedenler üzerinde araştırma yapan, bunların insanın yaşamsal meseleleriyle, işleriyle ve durumlarıyla ilintisini irdeleyen bilim adamları neredeyse öz bilgiye, salt yakine dayalı bir temel bulamamaktadırlar. Yalnızca kabul edilmesi ve güvenilmesi zorunlu olan bazı küllî/bütünsel kuramlar açısından böyle bir kesinlik söz konusu olabilir. Ancak bu (tahmine göre hareket etmek) ancak hayattaki cüz'î meselelerin takribe/zanna, tahmin yürütmeye açık bölümlerinde doğrudur. Fakat insan denen canlı türünün ebedî kurtuluşu ve iflâhı demek olan mutluluğu ile ebedî helâki ve hüsranı demek olan mutsuzluğu ile ilintili konulara, evrene ve yaratıcısına, yaratmasının gerisindeki amaca, sonra varılacak diriliş ve hesaplaşma sürecine, bununla doğrudan ilgisi bulunan peygamberlik misyonuna, kitaba ve ilâhî hükme ilişkin olması gereken bakış açısına gelince; bu gibi konular zanna dayanmayı ve tahmin yürütmeyi kabul etmezler. Ulu Allah bu bağlamda kullarından sadece kesin bilgiye dayalı inançlarını kabul eder. Bu konuya işaret eden ayetlerin sayısı oldukça fazladır. Şu ayeti buna örnek verebiliriz: "Bilmediğin bir şeyin ardına düşme." (İsrâ, 36) Bu bağlamda en açık kanıtsallığın, tefsirini sunduğumuz ayette belirginleştiğini görüyoruz. Bu ayette açık bir şekilde deniliyor ki, yeryüzü ehlinin büyük çoğunluğunun Allah yoluna ve Allah'a kulluk sunmaya ilişkin çağrıları ve emirleri, zanna ve tahmin yürütmeye dayandığı için onlara itaat etmek caiz değildir. Çünkü Rablik ve kulluk meselesi söz konusu olduğunda zan, gerçeği ortaya çıkarıp mutmain olma hususunda olumlu sonuç vermez. Bu hususta zanna göre hareket etme özü itibariyle cehalettir, tatminsizliktir. Rabbe ve O'nun kulundan is En'âm Sûresi / 114-121 ........................................................................................ 521 tediklerine cahil olmakla kulluk sunulmaz. Normal akıl bunu öngörür. Aklın bu öngörüsünü yüce Allah da onaylamıştır. Meselâ, yeryüzünde bulunan insanların çoğuna itaat et-meyi yasaklamasının gerekçesi bağlamında bir sonraki ayette şöyle buyurmuştur: "Şüphesiz Rabbin, kendi yolundan sapanları çok iyi bilir. O, doğru yolda olanları da çok iyi bilir." Görüldüğü gibi bu ayette önceki ayetin içerdiği hüküm aklın yargısıyla değil, Allah'ın ilmiyle gerekçelendirilmiştir. Şu ayetlerde ise, iki yöntem arasında bir senteze gidilmiştir: "Onların bu hususta bir bilgileri yoktur. Sadece zanna uyuyorlar. Zan ise haktan hiçbir gerçek kazandırmaz. -Bu ayette aklın yargısı esas alınmıştır.- Bizi anmaktan yüz çeviren ve dünya hayatından başka bir şey istemeyen kimseden yüz çevir. İşte onların erişebilecekleri bilgi budur. Şüphesiz Rabbin, yolundan sapanı da iyi bilir ve O, yola geleni de iyi bilir." (Necm, 28-30) Dikkat edilirse ayetlerin sonunda Allah'ın bilgisine ve hükmüne dayanılması öngörülmüştür. 117) Şüphesiz Rabbin, kendi yolundan sapanları çok iyi bilir. O, doğru yolda olanları da çok iyi bilir. Dilbilimcilere göre "e'lem" kelimesi, "min" kelimesiyle kullanılmadığı zaman bazen tafdil (üstünlük) anlamını ifade eder, bazen de üstünlük unsurundan soyutlanmış salt nitelik (âlimlik) anlamını ifade eder. Ayet, her iki anlama da açıktır. Eğer sapıkların ve hidayete erenlerin kimler olduklarına ilişkin gerçek bilgi kastedilmişse, bu bilgiye sadece yüce Allah sahiptir ve hiç kimse bu konuda O'na ortak değildir ki, bir üstünlük durumu da söz konusu olsun. Şayet kastedilen, daha geniş anlamıyla, hem yüce Allah'ın bizzat nitelendiği, hem de kendisinden bir bağış olarak başkalarını nitelediği mutlak anlamda bilgi ise, bu durumda üstünlük anlamı belirginleşir. Çünkü Allah'tan başkaları da Allah'ın kendilerine bahşettiği bilgi oranında sapanların ve doğru yolda olanların kimler olduklarını bilirler. "O, doğru yolda olanları da çok iyi bilir." ifadesinin orijinalinde (e'lemu bi'l-muhtedîn) "e'lemu" kelimesi, "ba" harf-i cerriyle geçişli kılınmıştır. Bu da gösteriyor ki, "sapanı" ifadesinin orijinali olan "men yedillu" ifadesi, harf-i cerrin ortadan kalkmasıyla cümle içinde, gra- 522 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 ma-tik açıdan mansuptur. Bu durumda takdirî açılım şöyledir:
Buradan hareketle anlıyoruz ki, bu dört ayette yer alan birbiriyle bağlantılı cümleler içinde sadece iki cümlenin altı çiziliyor. Diğer cümleler ise, sadece bu iki cümleye tâbi olmaları ve ulaşılması amaçlanan konunun değişik yönlerine işaret ettikleri itibariyle zikrediliyorlar. Kısaca, anlatılmak istenen konu şudur: "Üzerine Allah'ın adı anılanları yiyin, üzerine Allah'ın adı anılmayanları yemeyin." Yani boğazlanan, şer'î usûle göre kesilen hayvanlarla murdar hayvanları birbirinden ayırın. Boğazlananları yiyin, murdar olanları yemeyin. Siz, boğazlanmış hayvanla murdar hayvanı ayırmanızdan dolayı sizinle tartışan müşriklere rağmen bu ayırıcı tavrınızı sürdürün. Dolayısıyla, "Üzerine Allah'ın adı anılan (hayvan)lardan yiyin." ifa-desi, yukarıdaki açıklamaları baz aldığımızda, hükmün bir ayrıntısı olarak belirginleşmektedir. Bu yüzden hemen beraberinde, "Eğer Allah'ın ayetlerine inanıyorsanız." ifadesine yer verilmiştir. Üzerine Allah'ın adı anılandan maksat, boğazlanarak ve şer'î usûle göre kesilen hayvandır. 119) Üzerine Allah'ın adı anılmış olanlardan niçin yemeyesiniz?... Bu ayet, önceki ayette yer alan özet ayrıntının üzerine yapılan ayrıntılı bir açıklama mahiyetindedir. Bu durumda şöyle bir anlam belirgin En'âm Sûresi / 114-121 ........................................................................................ 523 leşmektedir: Allah size nelerin haram kılındığını ayrıntılı olarak açıkladı.
Buraya kadar yapılan açıklamalardan anlıyoruz ki, "niçin yemeyesiniz?" ifadesinin anlamı, "Yememenizde sizin için ne gibi bir fayda vardır?" şeklindedir. Dolayısıyla ifadenin orijinalinin başındaki "ma" edatı, şaşkınlık belirten soru edatıdır. Bazılarına göre, ifadenin anlamı, "Yememeniz size yaraşmaz." şeklindedir ve "ma" edatı da olumsuzluk bildirmektedir. Ayetin zahirinden anlaşıldığı kadarıyla yiyeceklerle ilgili haramlara ilişkin hükümler En'âm Suresi'nden önce inmiştir. Nitekim Mekke döneminde En'âm Suresi'nden önce inen Nahl Suresi'nde bu hususla ilgili açıklamalar yer almaktadır. 120) Günahın açığını da, gizlisini de bırakın. Çünkü günah kazananlar, yaptıklarının cezasını çekeceklerdir. Ayet içeriği itibariyle geneldir ve gizlisiyle açığıyla tüm günahları yasaklamaya yöneliktir; ancak kendisinden önce ve kendisinden sonra devam eden kesintisiz akışla irtibatı, bir sonraki ayette yer alan yasağa hazırlık niteliğinde olduğunu ortaya koymaktadır: "Üzerine Allah'ın adı anılmayan hayvanlardan yemeyin. Çünkü o, fısktır (yoldan çıkmadır)." Bu durum, üzerine Allah'ın adı anılmadan kesilenleri yemenin günah niteliğinin nesnel karşılığı olmasını gerektirmektedir. Böylece bir önceki hazırlık ifadesiyle bunun arasında bir bağlantı kurulabilmektedir. Dolayısıyla üzerine Allah'ın adı anılmadan kesilen hayvanların etini yemek açık veya gizli günah şeklinde gerçekleşebilir. Fakat, "Çünkü o, fısktır (yoldan çıkmadır)." ifadesindeki kuvvetli vurgu, bunun gizli günah kapsamına girdiğini göstermektedir. Aksi takdirde bu kadar sert bir vurguya gerek olmazdı. 524 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 Bununla anlıyoruz ki, açık günahtan maksat; akıbetinin iğrençliği üzerinde
Fakat tefsir bilginleri bu iki kavramın anlamıyla ilgili olarak farklı görüşler ileri sürmüşlerdir. Bu görüşlerden biri şöyledir: Açık ve gizli günahtan maksat, açıkta ve gizlice işlenen günahlardır. Bazısına göre, açık günahtan maksat, bedensel organlarla işlenen; gizli günahtan maksat da, kalpte geçen günah nitelikli duygulardır. Bazısına göre, açık günahtan maksat, zina; gizli günahtan maksat da gizli dost edinmek, metres tutmaktır. Bazıları, açık günah; kişinin babasının karısıyla (analık) evlenmesi; gizli günah da, zina anlamında kullanılmıştır, demişlerdir. Diğer bazılarına göre, açık günahtan maksat açıktan işlenen zina, gizli günahtan maksat da gözlerden saklı olarak işlenen zinadır. Nitekim Cahiliye Arapları açığa çıkmadığı sürece zina etmekte herhangi bir sakınca görmezlerdi. Onlara göre fuhuş, kişinin açıktan yaptığı zinaydı. Görüldüğü gibi, bunların tümü, en azından büyük bir kısmı herhangi bir kanıta dayanmadığı gibi, ayeti içinde yer aldığı ayetler grubunun akışından soyutlamaktadır. "Çünkü günah kazananlar, yaptıklarının cezasını çekeceklerdir." ifadesi, yasaklamaya ilişkin bir gerekçelendirme ve varılacak kötü akıbete ilişkin bir uyarı niteliğindedir. 121) Üzerine Allah'ın adı anılmayan (hayvan)lardan yemeyin. Çünkü o, fısktır. Gerçekten şeytanlar, sizinle mücadele etmeleri için dostlarına fısıldarlar. Eğer onlara uyarsanız, şüphesiz siz de ortak koşanlar olursunuz. Bu ifade, daha önce de vurguladığımız gibi, "artık üzerine Allah'ın adı anılan (hayvan)lardan yiyin." ifadesiyle aynı anlamı içermektedir. En'âm Sûresi / 114-121 ........................................................................................ 525 "Çünkü o, fısktır (yoldan çıkmadır)..." ifadesiyle başlayan ayetin sonuna kadarki bölümü, yukarıda açıklanan yasaklamanın gerekçesini, gerisindeki hikmeti açıklamaya ve yasağı pekiştirmeye yöneliktir. "Çünkü o, fısktır (yoldan çıkmadır)." cümlesi ise tekliğinde önceki yasaklama hükmünün gerekçesidir ve takdirî açılımı şöyledir: Bu, yoldan çıkmadır; her yoldan çıkma nitelikli şeyden de kaçınmak gerekir. O hâlde, üzerine Allah'ın adı anılmayan hayvanlardan yeme fiili de, uzak durulması gereken bir davranıştır. "Gerçekten şeytanlar, sizinle mücadele etmeleri için dostlarına fısıldarlar." ifadesi, müşriklerin müminlerin zihinlerini bulandırmak için yaydıkları kuşkulara bir cevap niteliğindedir. Şeytanların dostlarından maksat, müşriklerdir. Dolayısıyla ifadenin anlamı şu şekilde belirginleşmektedir: Müşriklerin sizinle tartışırken söyledikleri, "Siz kendi ellerinizle öldürdüklerinizi yiyorsunuz, ama Allah'ın öldürdüğünü - bununla murdar olmuş hayvanı kastediyorlar- yemiyorsunuz." şeklindeki sözleri şeytanın fısıldadığı batıl bir sözdür. Oysa arada büyük bir fark vardır. Çünkü murdar hayvanın etini yemek yoldan çıkmadır, kesilen hayvanın etini yemekse öyle değildir. Allah murdar hayvanın etinin yenmesini haram kılmıştır, ancak kesilen hayvanın etini haram kılmıştır. Çünkü yüce Allah'ın haram kıldığı yiyecekler arasında, üzerine Allah'ın adı anılan hayvanların etleri yer almıyor. "Eğer onlara uyarsanız, şüphesiz siz de ortak koşanlar olursunuz." ifadesi ise bir tehdit, imandan çıkmaktan korkutma amaçlıdır. Bununla vurgulanan anlam şudur: Eğer müşriklerin çağrısına uyup murdar hayvanların etini yerseniz, siz de onlar gibi müşrik olursunuz. Ya müşriklerin hayat sistemlerinin bir yasasını uyguladığınız için ya da onlara itaat etmek suretiyle onların dostları olduğunuz, dolayısıyla onlardan olduğunuz için. Nitekim yüce Allah bir ayette şöyle buyurmuştur: "...Sizden kim onları kendine veli yaparsa, o, onlardandır." (Mâide, 51) "Eğer onlara uyarsanız..." ifadesinin, üzerine Allah'ın adı anılan hayvanların yenmesine ilişkin emri içeren ifadenin ardından değil de, üzerine Allah'ın adı anılmadan kesilen hayvanların yenmemesine ilişkin yasağı içeren ifadenin ardından yer alması gösteriyor ki, müşrikler müminlerle murdar hayvanların etini yemekten vazgeçmemeleri 526 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 için tartışıyorlardı, şer'î usûle göre kesilen hayvanların etini yemekten vazgeçmeleri için değil. AYETLERİN HADİSLER IŞIĞINDA AÇIKLAMASI ed-Dürr'ül-Mensûr adlı tefsirde şöyle deniyor: İbn-i Mürdeveyh, Ebu'l- Yeman Cabir b. Abdullah'tan şöyle rivayet etti: "Peygamberimiz (s.a.a) Mekke'nin fethedildiği gün elinde bir asa olduğu hâlde Mescidi Haram'a girdi. Her kabilenin ibadet ettiği bir putu vardı. Peygamberimiz o putların her birine yaklaştığında asasıyla onu devirir, yanından geçerdi. Resulullah'ın peşice hareket eden insanlar da yere devrilen o putu ellerindeki baltalarla parçalıyor, mescidin dışına atıyorlardı. Peygamberimiz (s.a.a) de şöyle buyuruyordu: Rabbinin sözü, doğruluk ve adalet üzerine tamamlanmıştır. O'nun sözlerini değiştirebilecek hiç kimse yoktur. O, işitendir, bilendir." [c.3, s.40] Yine aynı eserde İbn-i Mürdeveyh ve İbn-i Neccar Enes b. Malik'ten, o da Peygamberimizden (s.a.a), "Rabbinin sözü, hem doğruluk ve adalet üzerine tamamlanmıştır." ayetiyle ilgili olarak şöyle rivayet eder: "Bundan maksat, Lailâheillallah (Allah'tan başka ilâh yoktur) sözüdür." [c.3, s.40] el-Kâfi'de müellif kendi rivayet zinciriyle Muhammed b. Mervan-dan şöyle rivayet eder: İmam Cafer Sadık'ın (a.s) şöyle dediğini duydum: "İmam, annesinin karnındayken konuşulanları işitir. O doğduğunda iki kürek kemiğinin ortasında şöyle yazılır: 'Rabbinin sözü, doğruluk ve adalet üzerine tamamlanmıştır. O'nun sözlerini değiştirebilecek hiç kimse yoktur. O, işitendir, bilendir.' İmamlık görevini fiilen üstlenmesinin zamanı gelince, yüce Allah nurdan bir sütun ona bahşeder; o nur sayesinde her memleketin halkının yaptıklarını görebilir." [c.1, s.387, h: 40] Ben derim ki: Bu anlamı içeren başka rivayetler, başka kanallardan ve bizim mezhebimize mensup bilginler aracılığıyla İmam Cafer'den (a.s) rivayet edilmiştir. Kummî1 ve Ayyâşî1 de tefsirlerinde ondan (a.s) 1- [Tefsir'ul-Kummî, c.1, s.214-215] En'âm Sûresi / 114-121 ........................................................................................ 527 bu ifadeleri rivayet etmişlerdir. Bu rivayetlerin bazısında, ayetin İmamın iki gözünün arasında yazılı olduğu belirtilir; bazısında da sağ pazusunun üzerinde yazılı olduğu ifade edilir. Rivayetlerde ayetin yazılı olduğu yerle ilgili ihtilâf gösteriyor ki, bundan maksat, ilâhî hükmün İmamın (a.s) aracılığıyla zahir olması, üstün kılınmasına karar verilmiş olmasıdır. Aslında rivayetlerde ayetin yazıldığı yerin farklılığı, yaklaşımların farklılığından kaynaklanmaktadır. Şöyle ki, ayetin İmamın iki gözünün arasında yazılı olduğu ile onun İmam için yönelinecek, izlenecek bir merci kılınması anlatılıyor. İki kürek kemiğinin arasında yazılı olduğu ile sorumluluğun ona yüklenmesi, görevi üstlendiğinin açıklanması ve onun desteklenmesi ifade ediliyor. Ayetin sağ pazusunun üzerinde yazılı olması ile de onun yaptıklarına ayetin damga vurduğunun açıklanması, onunla güçlendirilmesi ve onunla desteklenmesi kastediliyor. Bu ve bundan önceki iki rivayet daha önceki şu değerlendirmemizi destekler mahiyettedir: Ayetin zahirî ifadesi gösteriyor ki, kelimenin tamamlanması ile İslâm çağrısının vazgeçilmez gerekleri olan Hz. Muhammed'in (s.a.a) peygamberliği ve Kur'ân'ın indirilmesi ile birlikte açığa çıkması, üstün kılınması kastedilmiştir. İmamlık misyonu da bunlardan biridir. Tefsir'ul-Ayyâşî'de, "Üzerine Allah'ın adı anılan (hayvan)lardan yiyin." ayetiyle ilgili olarak Muhammed b. Müslim'den şöyle rivayet edilir: "İmam Sadık'a (s.a) bir hayvanı keserken 'La ilâhe illallah' veya 'Subhanallah' yahut 'Elhamdülillah' ya da 'Allahu ekber' diyen adamın kestiğinin yenilip yenilmeyeceğini sordum. 'Bunların tümü de Allah'ın isimleridir.' dedi." [c.1, s.375, h: 85] Aynı eserde İbn-i Sinan'dan, o da İmam Cafer'den (a.s) şöyle rivayet eder: "İmama kadınların ve bulûğ çağına ermemiş çocukların kestiklerinin yenilip yenilmeyeceğini sordum. Buyurdu ki: Evet, kadın Müslüman ise ve hayvanı keserken Allah'ın adını anıyorsa kestiği helâldir. Çocuk hayvanı kesmeye güç yetirebiliyorsa ve keserken Allah'ın adını anıyorsa kestiği helâldir. Adam Müslümansa, hayvanı keserken 1- [Tefsir'ul-Ayyâşî, c.1, s.374, h: 82] 528 ......................................................................... El-Mîzân Fî Tefsîr-il Kur'ân – c.7 Allah'ın adını anmayı unutursa, o hayvanın etini yemenin bir sakıncası yoktur. Ancak adamın bu hususta [Allah'ın adını kasıtlı olarak anmamak yönünde] bir kuşkulandırıcı tutumunun olmaması gerekir." [c.1, s.375, h: 86-87] Ben derim ki: Aynı anlamı destekleyen rivayetler Ehlisünnet kanallarından da aktarılmıştır. Aynı eserde, Hamran'ın şöyle dediği belirtilir: "İmam Cafer'den (a.s) Nasibî (Ehlibeyt'e düşman olan kimse) ve Yahudinin kestiği hayvanla ilgili olarak şu sözleri duydum: "Allah'ın adını andığını duymadıkça onun kestiğini yeme. Allah'ın şu ayetini duymadınız mı: Üzerine Allah'ın adı anılmayan (hayvan)lardan yemeyin." [c.1, s.375, h: 86-87] ed-Dürr'ül-Mensûr adlı tefsirde kaydedildiği üzere Ebu Davud, Beyhakî (Sünen'inde) ve İbn-i Mürdeveyh, İbn-i Abbas'tan şöyle rivayet ederler: "Üzerine Allah'ın adı anılmayan (hayvan)lardan yemeyin. Çünkü o, fısktır (yoldan çıkmadır)." ayeti neshedilmiş ve ondan şu ayetin içeriği istisna edilmiştir: "Kendilerine kitap verilenlerin yiyeceği size helâldir.1" [c.3, s.43] Ben derim ki: Bu ayetin neshedildiği hususunda birtakım açıklamalar Ebu Hatem kanalıyla Mekhul'dan da aktarılmıştır. Ancak Mâide Suresi'nin girişinde şöyle demiştik: Eğer ayet neshedilmişse, ancak kesenin Müslüman olması şartı açısından neshedilmiş olur, hayvanı keserken üzerine Allah'ın adının anılmasının gerekliliği açısından değil. Çünkü ayetin bu hususa yönelik bir açıklaması bulunmuyor. Bu hususta iki ayet arasında çelişki de yoktur. Mesele fıkıh biliminin alanına girmektedir. ------------------- 1- [Mâide, 5] En'âm Sûresi / 122-127 ........................................................................................ 529 Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|