El-Mîzân Tefsiri Allâme Muhammed Hüseyin tabatabai Cilt-1
Yüklə 6,68 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- AYETLERİN AÇIKLAMASI
Bakara Sûresi / 180-182 .....................................................180- Birinize ölüm geldiği zaman, eğer geride bir hayır (mal) bırakacaksa, anaya, babaya, yakınlara, uygun biçimde vasiyet etmek yazıldı. Bu, muttakiler üzerinde bir haktır.
değiştirenlerin boynunadır. Hiç şüphesiz Allah işiten ve bilendir.
korkarda tarafların aralarını düzeltirse, ona günah yoktur. Gerçekten Allah bağışlayan ve esirgeyendir.
"Birinize ölüm geldiği zaman, eğer geride bir hayır bırakacaksa... vasiyet etmek size yazıldı." Bu ayet-i kerime zorunluluk ifade ediyor. Çünkü Kur'ân-ı Kerim'de "yazıldı" ifadesi kesinlik ve gereklilik bildiren hususlarla ilgili olarak kullanılır. Ayetin sonundaki "bir hak" ifadesi de bunu pekiştirmektedir. Çünkü "hak" da tıpkı "yazıldı" kelimesi gibi gereklilik öngörür. Ne var ki, "hak" deyiminin "muttakiler" le sınırlandırılmış olması, ifadenin farzlığa ve zorunluluğa yönelik kanıtsallığını bir miktar yumuşatıyor. Çünkü genel bir farziyet için en uygunu "müminlere bir haktır" denilmiş olmasıydı. Her ne ise, bazıları bu ayetin verasete ilişkin ayet ile neshedildiğini söylemişlerdir. Eğer dedikleri gibiyse, ifadenin içerdiği farz hüküm yürürlükten kaldırılmış, ama sevdirme amaçlı mendupluk devam
ediyor demektir. Belki de ifadenin sonundaki "hak" deyiminin "muttakiler"le sınırlandırılması bu amaca yöneliktir. İfadede geçen "hayır"dan maksat maldır. Bununla iş yapılabilen miktardaki bir mal kastedilmiş olsa gerektir. Herhangi bir iş yapmaya yaramayan bir miktar kastedilmemiştir. İfadenin orijinalinde geçen [ve "uygun biçimde" olarak anlamlandırdığımız] "maruf' deyimi ile, iyilik ve ihsan nitelikli işlerde genel geçer uygulama kastedilmiştir.
"Kim işittikten sonra onu değiştirirse günahı, ancak onu değiştirenlerin boynunadır." "Günahı" kelimesindeki zamir, değiştirme fiiline dönüktür. Öteki zamirler ise, "uygun bir vasiyet"e dönüktürler. [Eğer "vasiyet" kelimesine dönük olan zamirlerin müzekker olması söz konusu edilir ve zamirlerin müennes olması gerektiği söylenirse cevapta deriz ki:] Bu kelime iki iki çeşit zamiri kabul edebilecek bir mastardır. İfadede "onu değiştirenlerin "denilmiş olup da "onların" denilmemiş olması, günahın sebebini gösterme amacına yöneliktir. Bu da "uygun vasiyeti değiştirme"dir. Ancak bu şekilde ikinci ayetin bununla bağlantılı olarak değerlendirilmesi mümkün olabilir.
"Kim de vasiyet edenin bir hata veya günah işlemesinden korkar da tarafların aralarını düzeltirse, ona günah yoktur." Ayetin orijinalinde geçen "cenef" kelimesinin anlamı "eğilim ve sapma"dır. Bazıları, "Bu kelime yani "cenef" iki ayağın dışa yönelik eğilimini ifade eder. Nitekim "henef" de ayakların içe doğru eğilimlerini ifade eder" demişlerdir. Her hâlükârda, bu ifadede kastedilen amaç, günaha eğilim göstermedir. Çünkü ifade "günah" kelimesi ile bağlantılı olarak kullanılmıştır.
Bu ayet, önceki ayetin ifade ettiği anlamın ayrıntılı bir açıklaması niteliğindedir. Bunu göz önünde bulundurarak -Doğrusunu Allah herkesten daha iyi bilir- ayetleri birlikte şu şekilde anlamlandırabiliriz:
Değiştirmenin günahı, uygun vasiyeti değiştirenlerin boynunadır. Buna şu tarz bir ayrıntılı açıklama getiriliyor. "Kim de, vasiyet edenin vasiyetinin günah olmasından ya da günaha eğilimli olmasından korkarsa ve bu vasiyeti içinde günah olmayan ve günaha eğilimi bulunmayan bir duruma sokmak suretiyle tarafların arasını bulursa, ona bir günah yoktur. Çünkü uygun vasiyeti
değiştirmiş olmaz. Tersine vasiyetin içerdiği günah ve sapma unsurlarını ayıklamış olur.
AYETLERİN HADİSLER IŞIĞINDA AÇIKLAMASI el-Kâfi, et-Tehzib ve Tefsir'ul-Ayyâşî adlı eserlerde1 (ifade son esere aittir) Muhammed b. Müslim'in şöyle dediği rivayet edilir:
Tefsir'ul-Ayyâşî'de, İmam Sadık (a.s) babasından, o da Hz. Ali'- den (a.s) şöyle rivayet eder: "Kim ölüm döşeğindeyken varis olmayan akrabaları hakkında vasiyette bulunmazsa, amelini günahla sonuçlandırmış olur." [c.1, s.76, h: 166]
Yine Tefsir'ul-Ayyâşî'de, İmam Sadık'ın (a.s) bu ayetle ilgili olarak şöyle buyurduğu rivayet edilir: "İmamlık sıfatına sahip olanlar için yüce Allah insanların malları içinde bir hak belirlemiştir." Ravi diyor ki: "Bunun bir sınırı var mı?" dedim. "Evet" buyurdu. "Peki ne kadardır?" dedim, "En azı altıda bir, en çoğu üçte birdir." dedi. [c.1, s.76, h: 163]
Ben derim ki: Aynı anlamı içeren bir açıklamayı da Şeyh Saduk el-Fakih adlı eserinde İmam Sadık'tan (a.s) rivayet etmiştir.2 Aslında bu yorum, ayeti yüce Allah'ın Ahzab suresindeki sözüne bağlantılı olarak ele almanın güzel bir örneğidir. Ulu Allah şöyle buyuruyor: "Peygamber, müminlere canlarından ileridir. Onun eşleri de onların anneleridir. Rahim sahipleri de Allah'ın kitabında birbirlerine öteki müminlerden ve muhacirlerden daha yakındırlar. Ancak velilerinize bir iyilik yapmanız hâriç. Bunlar kitapta yazılmıştır." (Ahzâb, 6)
Bu ayet-i kerime, İslâm'ın ilk dönemlerinde muhacirlerle Ensar arasında gerçekleştirilen kardeşlik akdinin öngördüğü veraset uygulamasına ilişkin hükmü yürürlükten kaldırıyor. Kardeşlik akdi gereği varis olmayı geçersiz kılarak, bunun yerine akrabalık yoluy- ------
1- [el-Kâfi, c.7, s.10, h: 5; et-Tehzib, c.9, h: 793; Tefsir'ul-Ayyâşî, c.1, s.76, h: 164] 2- [Men La Yahzuruh'ul-Fakih, c.4, s.44]
la varis olma zorunluluğunu getiriyor. Daha sonra velilere yapılacak iyiliği bu genel kuralın kapsamının dışında tutuyor. Bilindiği gibi ayet-i kerime Hz. Peygamberi ve onun pak soyunu müminlerin velisi saymıştır. İşte kapsam dışı bırakılan bu iyilik, "eğer bir hayır
kimseler de akrabalardır. Bu açıklama sonucu aradaki münasebeti anlamış olmalısın.
Tefsir'ul-Ayyâşî'de, İmam Bâkır veya İmam Sadık'ın (her ikisine de selâm olsun) "Birinize ölüm geldiği zaman..." ayetinin içerdiği hüküm "feraiz" ayetinin içerdiği hüküm tarafından yürürlükten kaldırılmıştır." buyurduğu (a.s) rivayet edilir. [c.1, s.77, h: 167] Ben derim ki: Bundan önceki rivayetler ve bu rivayet birlikte değerlendirildiğinde; ayet-i kerimenin yürürlükten kaldırılan yönünün vaciplik olduğu, müstehaplık yönünün ise devam ettiği sonucu çıkacaktır.
Mecma'ul Beyan tefsirinde İmam Bâkır'ın (a.s) "Kim de vasiyet edenin bir hata veya günah işlemesinden korkarsa." ifadesi ile ilgili olarak şöyle dediği rivayet edilir: "İfade de geçen "cenef' kişinin caiz olduğunu bilmediği bir yönden hataya düşmesi demektir." Tefsir'ul-Kummî'de İmam Sadık'ın (a.s) şöyle buyurduğu belirtilir: "Adam vasiyetini yaptıktan sonra vasiyeti alanın vasiyeti değiştirmesi caiz olmaz. Aksine dinlediği vasiyeti olduğu gibi koruması gerekir. Ancak, yüce Allah'ın emrettiğinin dışında bir hususu vasiyet edip vasiyetinde günaha düşmesi ve zulme neden olması başka. Böyle bir durumda kendisine vasiyet edilen kişinin bu vasiyeti hakka göre düzeltmesi caiz olur." "Söz gelimi, bir adamın birden fazla varisi varsa, tutup tüm malını bazılarına vasiyet etse ve diğerlerini bundan yoksun bıraksa, vasiyeti alan kişinin bunu hakka göre düzenlemesi caiz olur. Ayet-i kerimedeki 'hata ve günah' ifadesiyle kastedilen de budur. Şu hâlde 'cenef' vasiyet edenin varislerinden bazılarına eğilim gösterip diğer bazısını dışlaması demektir. Günah ise, adamın vasiyet ettiği kimseye ateşkedeler kurmasını ve içki yapmasını emretmesidir. Vasiyeti alan kimsenin bunlara uymaması caizdir."
Ben derim ki: Bu rivayette, "cenef" kavramına verilen anlam "tarafların arasını bulması" ifadesine de açıklık getirmektedir. Şu hâlde kastedilen, vasiyet edenin bir kısım varise eğilim göstermesi yüzünden varisler arasında başgösteren çekişmeyi ortadan kaldırmaya yönelik ıslah edici girişimlerde bulunmaktır.
el-Kâfi adlı eserde, Muhammed b. Sevka'nın şöyle dediği belirtilir: "Kim işittikten sonra onu değiştirirse günahı onu değiştirenlerin boynunadır." ifadesi ile ilgili olarak İmam Bâkır'a (a.s) sordum. Buyurdu ki: "Bu ifadenin kapsadığı durum, sonrasındaki 'Kim de vasiyet edenin bir hata veya günah işlemesinden korkar da tarafların aralarını düzeltirse, ona günah yoktur.' ifadesinin içerdiği durumun hükmünce yürürlükten kaldırılmıştır. Yani kendisine vasiyet edilen kişi, eğer vasiyet edenin bu vasiyetiyle, Allah'ın hoşnut olmadığı ve hakka ters düşen bir şeyi istemek suretiyle evladıyla ilgili olarak günaha düşmesinden ve doğrudan sapmasından korkarsa, vasiyeti hakka göre düzeltmesinde ve hak yolunda Allah'ın rızasına uygun hale getirmesinde ona, yani vasiyeti dinleyen kişiye bir günah yoktur. [c.7, s.21, h: 2]
Ben derim ki: Bu rivayet, ayetin ayetle tefsir edilmesine bir örnektir. Dolayısıyla nesh kelimesinin kullanılması, ıstılahî anlam ifade etmez. Daha önce de söylediğimiz gibi İmamların sözlerinin arasında geçen "nesh" kavramı, kimi zaman usulcülerin bu kavrama yükledikleri anlamı ifade etmeyebilir. Hamd Allah'a mahsustur. Başarı Allah'tandır. Yüklə 6,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|