Eleaegnaceae ham Rhamnaceae tuqimlasi, turleri ham sistematikasi

Eleaegnaceae ham Rhamnaceae tuqimlasi, turleri ham sistematikasi
2022
Jiyde-Eleaegnus jideliler semeistvasina tiysli terek yamasa puta. Evropa,Orta Aziya,Arqa Amerikada o'setug'in 40 qa jaqin tu'ri bar.Orta Aziyada,atap aytqanda O'zbekistanda jiydenin'-g'arg'a jiyde(E angustifolia)jabayi halda o'sedi ,shig'is jiydesi ( orientalis)
tikenli jiyde(E.purgenus),gumis tarizli jiyde (E.argentes)
Nan jiyde (E.edulis)turleri o'sedi.
Eleaegnacea
Shig'is jiydesinin' japiraqlari a'piwayi,ensiz,gumis ren'li boladi.Teregi boyi 8-10 m bolip,shaqalang'an siyrek ,tikenli yamasa tikensiz.Guli 2 jinisli ren'i sari,hosh iyisli, efir mayli .Miywesi sarg'ish,mag'izsiz da'nekli,etli
31,2-88,7% ,mazali.Quraminda 46-65% qant,10%belok, 1,3% kislota,
200 mg% C vitamini bar.
Jiydenin' mıywesi jańalıǵında yamasa qurıtıp tutınıw etiledi. Mevasidan spirt hám kúshsiz alkogollı ishimlikler tayarlanadı. Shıpakerlik kásibinde as qazan -ishek keselliklerin emlewde isletiledi. Aǵashınan hár qıylı buyımlar yasaladi, parfyumeriya sanaatında, gulidan efir may alınadı.
J. qurǵaqlıqqa shıdamlı, jer astı suwi maydan hám sho''r topraqlarda da o'seberedi. Daneginen, túbir basi hám qálemshesinen ko'payadi. Náli ótkerilgen son', 3—5- jılı ónimge kiredi. May-iyun ayında gúlleydi, mıywesi Sent.-okt. de pishadi. Bir tupi 50 kg ge shekem ónim beredi. J. 60—80-jıl jasaydı. Nan J. mevali terek retinde egiledi, orta bo'yli terek. Joqarı ıǵallıqdaǵı jerlerde jaqsı ósedi. Mol hasıl. Mıywesi iri, mazalı, qızg'ish-gúńgirt reńli.
i. Ózbekstan ormanshılıq i. t. institutında onıń 20 ǵa jaqın sortı tariyp berińan (Qızıl J., Ra'no, Urǵanch, Xurmay, Tashkent deserti, Shóli qandak, Qizil qandak hám b.). Hazirgi dáwirge kelip sanaat áhmiyetin joǵaltti O''zbekiston, Tadjikistan hám ko'plegen mámleketlerde ayırım bog''larida háweskerler egedi. Kóbirek jol jaǵaları, kanal boyi, atız-bóget orman regionları, batıl jerlerge egiledi. Topıraqtı azot penen bayitadi.
Rhamnaceae--Jilanjiydeliler tuqimlasi.Bul shan'araqqa 60 tuqimlasqa tiysli 600 ge jaqin tu'ri, terek ham puta tu'inde ushirasadi.
Olar jer ju'zinin' derlik barliq zonalarinda , a'sirese tropik ham subtropik jerlerde ken' tarqalg'an.
O'zbekistanda 3 tuqimlasqa tiysli 6 tu'ri ushrasadi.
Bular puta ham pa's boyli tereklerden ibarat.
Gu'lleri mayda, ko'rimsiz,aktinomorf, 4-5 bo'lekli tiykarinan 2 jinisli, miywesi har tu'rli. O'zbekistanda 3 tuqimlasqa tiysli 6 tabiyi turi ham 2 tuqimlasqa tiysli 2 madeniy tu'ri bar.
OLAR DARILIK HAM AZIQ-AWQAT O'SIMLIKLERI SIPATINDA PAYDALANILADI.
Ma'deniylesken Xitay jilanjiydesi Yaponiya, Xitay, Pakistan, Afg'anistan, O'zbekistan, Tajigistan, Turkimenistanda egiledi.Bul o'simlik 100 jildan artiq jasaydi.
Qurg'aqshiliqqa,issiliqqa ham swiqqa shidamli ,baha'rgi swiqlardan zararlenbeydi. 18-20 jasinda bir tu'p terek 40-45 kg g'a jaqin miywe beredi.
Paydalanilg'an a'debiyatlar:
1)Darilik o'simlikler florasi ham sistematikasi .kitabi
2)Vikipediya sayiti .h.t.b
Diqqatin'iz ushin raxmet!