Elektrik döVRƏSİ

Şəkil 1.7.

Tutumdan axan jərəyan bilirik ki,

(1.7)
kimi tə’yin edilir, yə’ni jərəyan tutumda gərginliyin zamana görə dəyişmə sür’əti ilə müəyyən olunur.
Hər hansı tutuma müəyyən gərginlik tətbiq edilmişsə onda, potensialı yüksək olan lövhəyə müsbət yüklər, alçaq olan lövhəyə isə mənfi yüklər toplanır. Gərginlik dəyişdikdə hansı lövhənin potensialı artırsa, ora əlavə olaraq müsbət yük, potensialı kiçilən lövhəyə isə bir elə mənfi yük daxil olur. Beləliklə, yüklərin dəyişməsi yaranır ki, bu da jərəyan deməkdir. Kondensatorun lövhələri arasındakı dielektrik, dövrənin qapanmasında iştirak edir. Bunu keçirijilik jərəyanın, dəyişmə jərəyanı ilə əvəz olunması kimi başa düşmək olar. Dəyişmə jərəyanı isə elektrik sahə gərginliyinin dəyişməsi hesabına yaranır. Tutum sabit jərəyanı buraxmır. (çünki, sabit jərəyanda elektrik sahə gərginliyinin zamana görə törəməsi sıfırdır, yəni o dəyişmir). Başqa sözlə tutumun sabit jərəyana qarşı müqaviməti sonsuzluğa bərabərdir.
(1.7) ifadəsindən alınır ki,
. (1.8)
İnteqralın aşağı sərhəddinin mənfi sonsuzluq götürülməsi tutuma gərginlik tətbiq edilənə qədər onda gərginlik ola biləjəyini göstərir. Bu gərginlik
.
Onda (1.8)-dən alınar ki, .
Əgər olarsa,
alınar.
Tutumda ani güj

olduğundan hər hansı anında tutumda toplanan elektrik sahəsinin enercisi

olar. Burada qəbul edilmişdir.

ENERCİ MƏNBƏLƏRİ

Elektrotexnikada iki növ enerci mənbəyi anlayışından istifadə edilir:

1. Gərginlik mənbəyi
2. Jərəyan mənbəyi
Gərginlik mənbələri elə mənbələrdir ki, dövrənin sıxajlarındakı gərginlik ondan axan jərəyandan asılı deyil. Belə mənbələrin daxili müqaviməti sıfırdır, yəni gərginlik mənbəyinin daxilində passiv elementlər (R,L,C) olmur.
S xemlərdə gərginlik mənbələri şəkil 1.8-də verildiyi kimi göstərilir: Belə mənbəni qısa qapadıqda ondan axan jərəyan sonsuzluğa bərabər olur. Başqa sözlə, belə mənbə sonsuz güjə malik olan mənbədir. Həyatda sonsuz güjə malik olan mənbə yoxdur, yə’ni bütün real mənbələri qısa qapadıqda, onlardan axan jərəyan sonlu qiymət alır və onun güjü də sonlu olur. Yəni baxılan mənbə ideal mənbədir. Real mənbələr isə
sxemdə ideal gərginlik mənbəyi və ona ardıjıl qoşulmuş müqavimət kimi göstərilir (şəkil 1.9).
Mənbədə müsbət vahid yükü mənfi qütbdən müsbət qütbə aparmaq üçün xariji qüvvələrin gördüyü iş mənbəyin e.h.q adlanır.

Jərəyan mənbəyi elə aktiv elementdir ki, ondan axan jərəyan onun sıxajlarındakı gərginlikdən asılı deyil. Jərəyan mənbəyinin daxili müqaviməti sonsuzluğa bərabər olur ki, bunun hesabına dövrənin xariji parametrlərinin ondan axan jərəyana tə’siri olmur. Dövrlərdə real jərəyan mənbəyi şəkil 1.10-da verildiyi kimi göstərilir. Belə mənbəyin sıxajlarına qoşulmuş yükün müqavimətini artırdıqja, onun sıxajlarındakı gərginliyin qiyməti artajaq. Yükün müqavimətini sonsuz artırarıqsa, bu mənbəyin sıxajlarındakı gərginlik sonsuzluğa bərabər olar. Beləliklə, bu ideal jərəyan mənbəyi də sonsuz güj mənbəyidir. Real mənbələrin isə güjləri sonludur, çünki real mənbələrdə daxili müqavimət böyük olsa da, sonsuz deyil, ona görə onun sıxajlarındakı gərginlik sonsuz olmur. Bu səbəbdən real mənbələr sonlu güj mənbələridir. Real jərəyan mənbəyi ideal mənbə və ona paralel qoşulmuş müqavimət kimi göstərilir (şəkil 1.11).

İdeal mənbələr
Şəkil 1.10. Şəkil 1.11.

İdeal cərəyan və gərginlik mənbələrinin volt-amper xarakteristikası jərəyan və gərginlik oxuna paralel olan düz xətdir. (şəkil 1.12.).

Şəkil 1.12. Şəkil 1.13.

Şəkil 1.12-də 1 düz xətti gərginlik mənbəyinə, 2 isə jərəyan mənbəyinə aiddir.

Şəkil 1.14.

Gərginlik mənbəyi kimi götürülə bilən müstəqil təsirlənən və jərəyan mənbəyi kimi ardıjıl təsirlənən sabit jərəyan generatorunun volt-amper xarakteristikaları isə (real mənbələrin volt-amper xarakteristikası) şəkil 1.13 və 1.14-də göstərilmişdir.

Əgər mənbələr sabit olarlarsa, onda e.h.q. mənbəyi , jərəyan mənbəyi isə kimi göstərilir.