Elektrik və optik rabiTƏ XƏTLƏRİ. MÜhaziRƏ rabiTƏ XƏTLƏRİNİN İNKİŞaf məRHƏLƏLƏRİ

ELEKTROMAQNIT DALĞALARININ SİNİFLƏRİ VƏ ONLARIN NÖVLƏRİ

İS-lərdə yayılan EM dalğalarının xarakteri, sahənin strukturu və sistemin tezlik xarakteristikası hər şeydən əvvəl enerjini daşımaq üçün istifadə olunan dalğanın sinifindən asılıdır. Dalğaların aşağıdakı sinifləri mövcuddur (şəkil1.):

T -eninə elektromaqnit; E-elektrik və ya eninə maqnit dalğası (TM); H-maqnit və ya eninə elektrik dalğası, TE, EH, HE-hibrid və ya qarışıq dalğalar.
T dalğası EMS-nin yalnız eninə kompanentlərindən ibarətdir. Sahənin qüvvə xətləri bütünlüklə müstəvinin və ya naqilin en kəsiyində yerləşir və dalğanın yayılma istiqamətinə perpendikulyar olur . Bu statik rejimdə sabit cərəyanın qüvvə xətlərinin vəziyyətinə bənzəyir. İS-in uzunluğu boyunca EMS-nin toplananları sıfra bərabırdir (E_z=H_z=0).
T dalğası müxtəlif potensial altında yerləşən, ən aşağısı iki izolə olunmuş naqillərdən təşkil edilmiş dövrələrdə yaylır. O tezlik diapazonu ƒ≤10⁹ Hs arasında dəyişən sistemlərdə EM enerjisinin ötürülməsi zamanı istifadə olunur. Burada əsas təyinedici keçiricilik cərəyanıdır (İ_keç)_. Bunlara simmetrik, koaksial, ifrat keçirici koaksial kabelləri, hava rabitə və müstəvi konstruksiyaya malik xətləri göstərmək olar.
E və H dalğaları eninə elektromaqnit dalğasından (T) başqa, İS-in uzunluğu boyunca yaylan toplananlardan hər hansı birinə də malik olur. Beləki, E dalğasının E_z (E_z≠0, H_z=0); H dalğasının isə, H_z (H_z≠0, E_z=0) toplananları İS-in uzunluğu boyunca yayılır. Ona görədə EMS-nin qüvvə xətləri İS-lərin en kəsiyində və eləcə də onların uzunluğu boyunca paylanır. Bu dalğalar tezlik diapazonunun ən yüksək (ƒ>10⁹÷10¹²) Hs qiymətlərində yayılmağa başlayır ki, burada da əsasən sürüşmə cərəyanı (İ_sür.) fəaliyyət göstərir. Onlar yüksək tərtibli dalğalar adlanır. Metal və dielektrik dalğaötürücülərlə, eləcə də bir naqilli İS-lərlə EM enerjisi ötürülən zaman istifadə olunur.
Veriliş prosesi əsas dalğa hesab edilən T dalğasında potensial, yüksək tərtibli E və H dalğalarında isə burulğan sahə ilə əlaqədardır.
Hibrid və ya qarışıq (EH; HE) dalğalar E və H dalğalarının ayrılmaz hissəsi olub, EMS-nin altı kompanentlərindən hmısını, yəni E_r, E_φ, E_z, H_r, H_φ və H_z toplananlarını özündə cəmləşdirir. Bu dalğalar işıq- və dielektrik dalğaötürücülərdə yayılır. Tezlik diapazonu ƒ>10¹²÷10¹⁵ Hs arasında dəyişir. Sürüşmə cərəyanınının (İ_sür.) qiyməti üstünlük təşkil edir.
Hibrid dalğalar iki növdən ibarətdir: 1) İS-in en kəsiyində ES nisbətən çox olan EH və 2) en kəsikdə MS üstünlük təşkil edən HE dalğalarından.
Elektromaqnit dalğaları sinifləri kimi, növlərinə görə də bir-birindən fərqlənirlər. Dalğanın növü və ya modu strukturun mürəkkəbliyi, başqa sözlə İS-in en kəsiyindəki sahənin minimum və maksimum sayları ilə təyin olunur. Mod iki, n və m indeksləri ilə işarə olunur. Bu halda hibrid dalğalar EH_nm və HE_nm şəkilində yazılr.
Mod dedikdə, İÖ-nün uzunluğu boyunca yayıla bilən, strukturuna görə müxtəlif olan, diskret sayda dalğa modifikasiyaları (dalğa növləri) başa düşülür. Onlar bir-birindən azimut (çevrə) və İÖ-nün radiusu boyunca dəyişən sahələrin saylarına görə fərqlənirlər. n-azimut, m-isə İÖ-nün radisu boyunca dəyişən sahələrin sayını göstərir.