Elektron kommersiyanin müasir dünyada rolu və yeri

Mövzu 3.

ELEKTRON KOMMERSIYANIN MÜASIR DÜNYADA

ROLU VƏ YERI

1. 
   Elektron kommersiyanın təyinatı və əsas tətbiq sahələri
   
2. 
   Elektron auksion, korporotiv portallar, elektron ticarət meydançaları
   
3. 
   Аlıcıların maqazaya cəlb olunması metodları.
   
4. 
   Elektron mağazanın xarakteristikasına qarşı qoyulan tələblər.
   
5. 
   Elektron kommersiyanın hazırkı vəziyyəti və inkişaf perspektivləri.
   

B
Dünya Internet şəbəkəsi
ilirik ki, bu günkü gün də elektron iqtisadiyyatın reallaşmasının əsas texniki və texnoloji şərti internet şəbəkəsidir. Elektron kommersiya da öz növbəsində internet-biznesin tərkib hissəsidir. Elektron ticarət də elektron kommersiyanın tərkibinə daxildir. Bütün bu deyilənləri aşağıdakı şəkildə sxematik olaraq göstərmək olar:

İnternet iqtisadiyyat (rəqəmsal iqtisadiyyat)

Elektron biznes

Elektron kommersiya

Elektron ticarət

Elektron mağazalar

Şəkil 1. İnternet şəbəkəsində elektron kommersiyanın yerini təyin edən model.

Elektron kommersiya modeli ənənəvi ticarət formalarından köklü surətdə fərqlənir. Həmin əlamətlər əsasən aşağıdakılardır:

1. 
   Kommersiya fəaliyyətinin internet şəbəkəsində bilavasitə həyata keçirilmə imkanı
   
2. 
   On-line, yəni real vaxt rejimində əmtəə və xidmətlərin satışının təşkili;
   
3. 
   Satılmış əmtəə və göstərilmiş xidmətlərin ödənilməsində xüsusi nağdsız hesablaşma sistemlərindən istifadə olunması;
   
4. 
   Əmtəə və xidmətlərin ödənişi üçün xüsusi növ pulların – elektron pulların tətbiqi;
   
5. 
   Kommersiya iştirakçılarının fırıldaqçılardan müdafiə olunması üçün xüsusi proqrm vasitələrindən istifadə olunması;
   
6. 
   Müasir internet texnologiyalarından istifadə olunması4
   
7. 
   İnternet şəbəkəsində alıcılara lazım olan əmtəə və xidmətlərin axtarışı üçün xüsusi naviqatorların (yolgöstərənlərin) tətbiqi;
   
8. 
   Elektron kommersiyanın beynəlxalq kateqoriyaya daxil olması
   

Bu günkü gündə ən yüksək inkişaf etmiş elektron kommersiya bazarı Amerikadadır. Amerika ekspertlərinin fikrinə görə İnternet şəbəkəsində kommersiyanın əsas 8 kateqoriyası mövcuddur:

I kateqoriya – ənənəvi MoTo (mail order – telephone order) sövdələşmə mexanizminin birbaşa satış modelindən istifadə etməklə İnternet vasitəsilə öz məhsullarını satan iri pərakəndə ticarət müəssisələri.

II kateqoriya – irimiqyaslı universal İnternet-portallar (məsələn, AOL, Yahoo! və s.). Bu portallar öz web-fəzasında müştərilərə bazarın müxtəlif seqmentlərində fəaliyyət göstərən müxtəlif şirkətlərin kommersiya xidmətlərinə çıxışı təmin edirlər. Müştəri ona lazım olan çox sayda əmtəə və xidmətlərin siyahılarını əldə edə bilir, portal isə bu sövdələşmədə komisyon haqlardan gəlir əldə edir.

III kateqoriya – tematik portallar (bir sıra web-saytlardan ibarət kataloqlar). Bu kataloqlar bazarın bir seqmentində fəaliyyət göstərən şirkətlərin xidmətlərinə çıxış imkanı yaradır.

IV kateqoriya – «birja meydançaları» şəklində fəaliyyət göstərən elektron hərraclar. Bunlar alıcı və satacılara ikitərəfli sövdələşmələrin əldə edilməsi üçün rahat mexanizmlər təqdim edirlər.

V kateqoriya – rəqəmsal formada mövcud olan (musiqi, videoyazılar, məntlər, onlayn oyunlar və s.) məhsulların ticarəti ilə məşğul olan kommersantlar. Bura həm də internetdə reklam işi ilə məşğul olan kommersantlər da daxildir.

VI kateqoriya – bir sinifdən olan məhsullarla maraqlanan istehlakçıları birləşdirən cəmiyyətlərin yaradıldığı saytlar (bu saytların İnternetdə öz adı və ünvanı olur). Bu saytlar istehlakçılara topdansatış güzəştlər hesabına vəsaitlərə qənaət etməyə imkan yaradır. bu kateqoriya hələ formalaşmaqdadır. Bu modeldən istifadəyə maraq gündən-günə artır, xüsusən də mürəkkəb məişət texnikası və ev kompüterlərinin istehlakçıları arasında.

VII kateqoriya – bura korporativ müştərilərə (B2B) xidmət göstərilməsinə yönəldilən elektron kommersiya aiddir. Amerika ekspertlərinin proqnozlarına gö rə bu sektorda daha sürətli artım gözlənilir.

VIII kateqoriya – bura, müxtəlif xidmətlərin hesabların ödənilməsi aiddir (kommunal xidmətlər, tibbi xidmətlər, sığorta və s.).

Ənənəvi anlamda mağaza alqı-satqı aktının həyata keçirildiyi yerdir. Başqa sözlə, mağazada alıcı bir çox təklif olunan məhsullarla və onun xassələri ilə tanış olur, seçim edərək sifariş verir və əksər halda əmtəə dərhal bir əldən digər ələ keçir. Elektron mağazalarda əmtəənin alışı zamanı o bir əldən digər ələ dərhal keçmir. Buna səbəb odur ki, əmtəənin alacaya çatdırılmasına əhəmiyyətli dərəcədə vaxt tələb olunur.

Elektron kommersiyanın təyinatı ondan ibarətdir ki, həm tərəfdaş şirkətlərlə, həm də fərdi alıcılarla səmərəli ticarət münasibətləri təmin olunsun. Elektron kommersiyanın həyata keçirildiyi fəaliyyət dairəsi çərçivəsində əsasən 5 fəaliyyət dairəsini fərqləndirirlər:

Birinci, İnternet şəbəkəsinin mövcud vasitələrindən istifadə edərək potensial müştəriyə əmtəənin təqdim edilməsi. Ənənəvi ticarətdə əksər hallarda müştəri əmtəəyə bilavasitə toxuna bilir, satıcı ilə məsləhətləşib əmtəəni almaq və ya almamaq barədə qərar verir. İnternet şəbəkəsində isə potensial müştəriyə multimedianın bütün imkanları təqdim olunur. Məsələn, əmtəə üçölçülü təsvirdə müştəriyə göstərilir, xüsusi videoroliklərdən istifadə edərək səsli və animasiya təsvirləri təqdim oluna bilir.

İkinci, əmtəənin alqı aktını tez və təhlükəsiz şəkildə bilavasitə həyata keçirilməsi. Əmtəənin alqısı üzrə sifarişin yerinə yetirilməsi elektron poçt vasitəsilə müştəriyə bildirilməlidir.

Üçüncü, satışdan sonrakı dəstək. Müştəriyə həm əmtəə alqısının rəsmiləşdirilməsi mərhələsində, həm də ondan sonrakı mərhələdə bu dəstək göstərilir. Bu halda alıcıya satıcı şirkətlə elektron poçt vasitəsilə və web-saytda əlaqə qurmaq imkanı yaranır, alıcının hər hansı bir problemi yaranarsa, dərhal onun iradlarına münasibət bildirilir.

Dördüncü, müştərilərə müəyyən mağazaya, onun nişanlarına meylin aşılanması. Elektron mağazalarda satışın həcmi daimi müştərilərin sayı ilə müəyyən olunur. Bu halda bir müştərinin elektron mağazaya üstünlük verməsi meylinin saxlanmasına çəkilən xərclər təqribən 30 dollardan 200 dollara qədər və daha çox ola bilər.

Beşinci, hər hansı elektron mağazaya diqqətin cəlb edilməsi və saxlanması üçün reklam metodundan istifadə edilməsi. İnternet şəbəkəsində reklamlara yüksək tələblər irəli sürülür. Onların mahiyyəti əlçatan, dinamik, interaktiv və cəlbedici olmasındadır.

Bu günkü gündə müasir elektron kommersiya sistemlərinin yaradılması kifayət q ədər maliyyə vəsaitlərinin cəlb olunmasını tələb edir. Tədqiqatlar göstərmişdir ki, 6 nəfərdən ibarət kollektiv tərəfindən elektron mağazanın yaradılmasına 1-2 (b əzən 3) ay vaxt lazım olur. Belə mağazanın yaradılması xərcləri isə 5 min dollardan 150 min dollara qədər ola bilər. Ona görə də elektron kommersiyada mağazanın yaradılması, tətbiqi və fəaliyyətinin səmərəliliyini təyin edən gö.stəricilər sistemindən istfadə olunur. Buna səbəb həm də İnternet şəbəkəsində müxtəlif təşkilati-iqtisadi və texniki-texnoloji xüsusiyyətlərin olmasıdır.

Elektron mağazanın səmərəliliyini qiymətləndirən gösiəricilər 3 əsas qrupa bölünür:

1. 
   elektron mağazanın səmərəliliyini qiymətləndirən göstəricilər qrupu (başqa söz lə, elektron mağazanın investisiya layihəsinin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi);
   
2. 
   fəaliyyət səmərəliliyini qiymətləndirən göstəricilər qrupu;
   
3. 
   kommersiya dəyərini qiymətləndirən göstəricilər qrupu.
   

Birinci qrupa daxil olan əsas göstəricilər aşağıdakılardır:

- elektron mağazanın yaradılmasına xərclənən başlanğıc investisiyalar;

- elektron mağazanın daimi normal fəaliyyətini təmin edən istismar xərcləri;

- investisiya və istismar xərclərinin nisbəti;

- investisiya layihələrinin və ya biznes-layihələrin səmərəliliyini qiymətləndirmək üçün bütün dünyada qəbul edilmiş göstəricilər (xalis dəyər, öz xərclərini çıxarma müddəti; daxili gəlirlik norması; rentabellik indeksi, modifikasiya edilmiş daxili gəlirlik norması və s.)

Lakin bir neçə il öz kommersiya fəaliyyəti nəticəsində gəlir əldə etməyən elektron mağazaların investisiya layihələrinin səmərəliliyinin qiymətlən­dirilməsində bu göstəricilər istifadə olunmur. Ona görə də bu mağazaların fəaliyyətinin səmərəliliyini qiymətləndirmək üçün xüsusi göstəricilər və hesablama metodikası lazımdır. Bu günkü gündə belə göstəricilər və müvafiq metodika hələ kifayət qədər işlənib hazırlanmamıhdır.

İlkin investisiyalar bir dəfəlik, ya da müəyyən dövr ərzində (məsələn, bir neçə il) həyata keçirilə bilər.

İstismar xərclərinə adətən, aşağıdakılar daxildir: elektron sistemin texniki hissəsinin istismarı ilə bağlı xərclər; xidmət göstərən işçi heyətin (əməliyyatçı-proqramçılar, əməliyyatçı-əmtəəşünaslar və s.) əmək haqlarının ödənilməsi; informasiyanın emalının qeyri-mötəbərliliyi ilə bağlı xərclər (itkilər); sistemin texniki hissəsinin işində yaranan dayanmalarla bağlı xərclər (itkilər) və s.

İkinci qrup göstəricilər cari və yekun göstəricilərə bölünür. Bu qrup göstəricilər elektron mağazanın fəaliyyətinin nəticələrini qiymətləndirmək üçün muəyyən olunmuşdur.

Üçüncü qrup göstəricilərin köməyilə elektron mağazanın bazar dəyəri müəyyən olunur. Bu dəyər qiymətləndirmə obyektlərinin mövcud rəqabət şəraitində açıq bazarda satış qiymətidir. Elektron mağazanın bazar dəyərinin təyin edilməsi aşağıdakı hallarda zəruridir:

1. 
   hazır elektron mağazanın alıcı tərəfindən əldə edilməsi, yaxud da onun daha iri İnternet-şirkət tərəfindən udulması;
   
2. 
   elektron mağaza sahibi olan İnternet-şirkət tərəfindən nəzarət səhm zərfinin əldə edilməsi; bu qərar daha yüksək bazar dəyərinə malik olan və virtual bazarda səmərəli fəaliyyət göstərən şirkətin seçilməsinə əsasən əldə edilir;
   
3. 
   uzunmüddətli investisiya portfelinə daxil olmaq məqsədilə internet-şirkətdə nəzarət olunmayan (minoritar) səhm zərfinin əldə edilməsi;
   
4. 
   qısamüddətli investisiya portfelinə daxil olmaq məqsədilə internet-şirkətdə minoritar səhm zərfinin əldə edilməsi;
   
5. 
   elektron mağazanın likvidlik dəyərinin müəyyən edilməsi ( bu o vaxt hesablanır ki, mövcud elektron kommersiya sistemi öz fəaliyyətini dayandırmalıdır, yaxud da başqa təşki lati-hüquqi formaya keçir).
   

Elektron mağazanın parametrlərinə qoyulan əsas tələblər aşağıdakılardır:

İnternetdə elektron mağaza, bildiyimiz kimi, bir sıra web – səhifələrdən ibarət olan web – sayt kimi təqdim olunur. web – saytın layihələndirilməsi bir sıra zəruri işlərin ardıcıl olaraq icra olunmasını nəzərdə tutur:

1. 
   web – sayt nə məqsədlə yaradılırsa, həmin məqsədin dəqiq müəyyən edilməsi;
   
2. 
   web – saytın hansı bazar məqsədi və seqmenti üçün yaradılmasının müəyyən edilməsi;
   
3. 
   web – səhifələrin məzmununun işlənib hazırlanması;
   
4. 
   İnternet-şəbəkəsində web – saytın yerləşdirilməsi üçün ən uğurlu yerin seçilməsi;
   
5. 
   web – səhifələrin dizaynı (saytın rəsmiləşdirilməsinin layihələndirilməsi);
   
6. 
   web – sayta daha gözəl səslənən adın (qısa, yaddaqalan, müsbət duyğu doğuran və s.) verilməsi;
   
7. 
   elektron mağazanın yaradılması və fəaliyyətinin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi metodunun işlənib hazırlanması.
   

Bunların hər birini ayrı-ayrılıqda qısaca xarakterizə edək.

1. 
   web – saytın yaradılması məqsədinin dəqiq müəyyən edilməsi. İlkin mərh ələdə hansı məqsədlər reallaşacaqsa, o məqsədlərin tərkibi müəyyən edilməlidi. Belə məqsədlərə şirkət və onun məhsulu və ya göstərdiyi xidmətlər haqqında müvafiq informasiyanın yayılması; bazarda öz məqsədli payının artırılması; şirkətin və məhsulunun daha əlverişli imicinin formalaşdırılması; məhsulun keyfiyyəti, xidmət səviyyəsi və s. haqqında məlumatın operativ əldə edilməsi və s. aid edilə bilçər.
   
2. 
   Bazardakı məqsədin və ya onun seqmentinin müəyyən edilməsi. web – səhifələrə baxışların lazım olan səviyyəsini əldə etmək üçün əvvəlcədən bazarın seqmentləşdirilməsini və bazardakı məqsədə uyğun gələn seqmenti (yəni, bazarın o sahəsi ki, şirkət həmin sahədə işləməyə hazırlaşır) seçməlidir. Bu halda potensial alıcılar qrupunun davranşılarının xüsusiyyətlərinin aşkar edilməsi məqsədəuyğun olardı. Bu, seçilmiş alıcılar qrupu üçün daha maraqlı olan web – səhifələrin formalaşdırılmasına imkan yaradar.
   
3. 
   Bütün web – səhifələrin məzmununun işlənib hazırlanması. web – səhifələrdə potensial müştərilər üçün daha dəyərli olan informasiyanı (şirkətin adı, şirkət haqqında ümkmi məlumat, elektron ünvan, serverin admins­tratorunun adı, müəlliflik hüququ haqqında məlumat, satış üçün təklif olunan məhsulların kataloqu, dilerlərin siyahısı, vakansiyalar, nümayəndəliklərin ünvanı, əks əlaqə bölməsi, yeniliklər və s.) yerləşdirmək lazımdır. web – səhifələrdə yerləşdirilən informasiyalar elektron mağazanın yaradılması məqsədlərinə uyğun gəlməlidir; məqsədə uyğun gələn bazar seqmentindəki potensial alıcıların davranışlarının xüsusiyyətlərini daha dolğun şəkildə nəzərə almalıdır; unikal olmalıdır, yəni kifayət qədər uzun zaman kəsiyində alıcının diqqətini özündə saxlamağa qadir olmalıdır: operativ aktuallaşdırıla bilməlidir (ayda deyil, gündəlik yenilənməlidir, müştərinin web – səhifəyə müraciəti əsasən bundan asılıdır); obyektiv və mötəbər olmalıdır (səhifəyə müraciət edən yanlış və düzgün olmayan informasiya aşkarladıqda o səhifəyə marağı itir); reklam informasiyası çox böyük həcmdə olmamalıdır.
   
4. 
   web – səhifələrin dizaynı. Potensial alıcıların cəlb edilməsində əsas rolu səhifənin dizaynı oynayır. web – səhifələrin dizaynı işlənib hazırlanarkən potensial alıcı auditoriyanın müvafiq informasiyanı qəbuletmə xüsusiyyətlərini nəzərə almaq lazımdır. Saytın bütün səhifələri eyni stildə formalaşdırılmalıdır.
   
5. 
   İnternet- şəbəkədə yerləşdirilməsi üçün ən uğurlu yerin seçilməsi. Məqsədəuyğundur ki, elektron-mağaza yüksək trafikli (daha çox müraciət olunan) yerlərdə yerləşdirilsin.
   
6. 
   Elektron mağazanın yaradılması və fəaliyyətinin qiymətlən­dirilməsi metodunun işdənib hazırlanması. Bu günkü gündə elmi cəhətdən əsaslandırılmış belə bir metodika hələ ki yoxdur.
   

Xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır ki, elektron mağazanın səmərəliliyi üç mərhələdə hesablanır:

I mərhələdə – onun yaradılmasının (layihələndirilməsinin) səmərəliliyini qiymətləndirmək məqsədəuyğundur. II mərhələdə – cari və yekun göstəricilər üzrə mağazanın iqtisadi fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi zəruridir. III mərhələdə – elektron mağazanın dəyəri müəyyən olunur.

Bir sıra ədəbiyyatlarda web – saytın fəaliyyətinin səmərəliliyinin təyin edilməsi metodkası göstərilmişdir. Bu metodikanın ilkin müddəaları aşağıdakılardır:

- şirkət rəhbərliyi tərəfindən qəbul edilən qərarların düzgünlüyü;

- maliyyə resurslarının istifadə səmərəliliyinin təmin edilməsi;

- şirkət rəhbərliyi tərəfindən qəbul edilmiş qərarların yekun nəticəyə təsirinin qiymətləndirilməsi.

Metodikanın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, web – saytın səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi 3 göstəricinin köməyilə həyata keçirilir. Həmin göstəricilər aşağıdakılardır:

- yeni alıcıların cəlb edilməsinə çəkilən xərclər (pul vahidi ilə ölçülür);

- web – sayta müraciət edənlərin web – saytın alıcılarına çevrilməsi əmsalı (faizlə ölçülür);

- yeni alıcıların cəlb edilməsinin cəlirlərə təsiri (faizlə ölçülür).

Təklif olunan bu göstəricilər müxtəlif təbiətə malikdir və müxtəlif vahidlərlə ölçülür və iqtisadi nəticələrə də təsirləri müxtəlifdir. Ona görə də bu metodika da təkmilləşdirməyə ehtiyac duyulur. Bununla belə bu metodikaya əsasən reytinq qiymətləndirməsini və şirkətin müəyyən bazar seqmentində digər şirkətlərlə müqayisədə yerini təyin etmək olar.

Rus iqtisadçısı A.Qasman tərəfindən statistik informasiyanın 2 üsulla kəmiyyətcə və keyfiyyətcə qiymətləndirilməsinə əsasən web – səhifələrin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsini irəli sürmüşdür.

A.Qasmana web – saytda olan statistikanın kəmiyyətcə təhlilinin aşağıdakı göstəricilər qrupu üzrə aparılmasını təklif edir:

- web – səhifələrə potensial müştərilər tərəfindən müraciətlərin ümumi sayı;

- sutka ərzində web – səhifələrə müraciətlərin tezliyi;

- web – səhifələrə daxil olan ayrı-ayrı adamların sayı;

- istifadəçilərin web – səhifədə qalma müddəti;

- müraciət edənlərin giriş və çıxışı üçün istifadə olunan səhifələrin siyahısı.

Lakin yuxarıda göstərilən kəmiyyətcə təhlil göstəricilərinin hesablanması elektron mağazanın səmərəliliyinin düzgün qiymətləndirilməsinə gətirib çıxarmır. Ona görə də müəllif keyfiyyətcə təhlilin də aparılmasının aşağıdakı yolla həyata keçirilməsini tövsiyə edir:

- potensial istehlakçılar arasında web – səhifələrin onları qane edib-etməməsini təyin etmək məqsədilə sorğuların keçirilməsi;

- web – səhifələrə daxil istifadəçilərdən gələn cavabların araşdırılması.

Keyfiyyətcə təhlil nəticəsində əldə olunan informasiya web – saytın formalaşdırılmasının təkmilləşdirilməsi üzrə təkliflər üçün əsas ola bilər. Lakin onun təyini iqtisadi səmərəliliyin təyinində əsas ola bilməz.

Elektron mağazanın iqtisadi səmərəliliyinin təyin edilməsi üçün başqa parametrlər də təklif olunur. Məsələn:

1. 
   Sayta daxilolmaların tezliyi;
   
2. 
   Kontent (daimi tələbat olan informasiyaları təqdim edənlər);
   
3. 
   Texnolojiliyi;
   
4. 
   Formalaşdırma keyfiyyəti;
   
5. 
   Yenilənmə tezliyi;
   
6. 
   Populyarlıq reytinqinin yüksəldilməsi.
   

Lakin bu parametrlərin də təhlili elektron mağazanın yaradılması və fəaliyyətinin səmərəliliyini qismən xarakterizə edə bilər.

Elektron mağazaya alıcıların cəlb edilməsinin səmərəliliyini yüksəltmək üçün İnternet-şirkətlər alıcı auditoriyasının öyrənilməsini həyata keçirirlər. Bu məqsədlə müxtəlif metodikalardan istifadə olunur. Bunlardan ikisi: implisid və eksplisid metodlar fərqləndirilir.

Birinci metod (implisid) – adi müşahidə vasitəsilə istifadəçilərin süzgəcdən keçirilməsi neyron şəbəkələr texnologiyasına əsaslanır. Müəyyən dövr ərzində konkret istifadəçinin hansı səhifələrə müraciət etdiyi müşahidə olunur və bunun əsasında istifadəçilərin maraqları haqqında nəticə əldə edilir. Bu müşahidələr implisid həyata keçirilir, yəni istifadəçilərin aparılan tədqiqatlardan xəbəri ola da bilər, olmaya da bilər.

İkinci metodun (eksplisid) mahiyyəti istifadəçilərlə əməkdaşlıq vasitəsilə süzgəcdən keçirilməsindən ibarətdir. İstifadəçilər tədqiqatçıların tapşırığı üzrə nəyə üstünlük verdiklərini göstərir, web – saytın müxtəlif hissələrinin, məhsul və xidmətlərin reytinqlərini tərtib edirlər. Sonra da xüsusi proqramların köməyilə sorğu aparılanların və digər istifadəçilərin maraqları müqayisə olunur və bunun əsasında ümumilikdə üstünlük verilən məhsul və xidmətlər müəyyən olunur. Bu metod kifayət qədər populyardır, baxmayaraq ki, alınan nəticələr bir qədər subyektiv olur. Auditoriyanın maraqlarının öyrənilməsi şirkətə imkan verir ki, öz web – saytının məzmununu qura bilsin və rəqiblərə və reklamverənlərə qarşı öz siyasətini işləyib hazırlasın.

Sifarişçilərin elektron mağazaları layihələndirənlərə qarşı əsas tələbləri aşağıdakılardır:

1. 
   Çoxpəncərəli interfeys və müxtəlif sənədlərlə, məlumat kitabçaları, hesabatlarla və s. ilə eyni vaxtda işləmək imkanlarının təmin edilməsi;
   
2. 
   Müxtəlif proqnozların zəruri funksiyalarına və iş rejiminə kifayət qədər sürətli çıxış imkanlarının olması;
   
3. 
   Cari sənədlərin doldurulmasında informasiyanın rahat rejimdə daxil edilməsinin təmin olunması;
   
4. 
   İstənilən məqamda kömək xidmətlərindən istifadə imkanının real olması;
   
5. 
   Zəruri informasiyanın rahat rejimdə axtarışı təmin olunmalıdı. Sayt daxilində bir səhifədən digər səhifəyə keçid asan olmalıdı.
   
6. 
   Çap sənədlərinin rəsmiləşdirilməsi kifayət qədər yüksək səviyyədə olmalıdır;
   
7. 
   Çoxistifadəçi ilə iş rejimisistemində səmərəli dəstək, eləcə də digər proqramlarla inteqrasiya təmin olunmalıdır;
   
8. 
   Elektron mağazanın yaradılması üzrə hazırlanmış layihənin istənilən avtomatlaşdırılma obyektinə (məsələn, topdansatış ticarət satış bazalarının informasiyadan istifadəsi) adaptasiya imkanı olmalıdı;
   
9. 
   Təklif olunan sistem vasitəsilə mağazaların uzaqda yerləşən anbarları və filiallarının işini avtomatlaşdırma imkanına malik olmalıdı.
   
10. 
    web – saytın yüklənmə sürəti yüksək olmalıdı ki, sayta giriş tez olsun;
    
11. 
    Eyni vaxtda çox sayda sifarişlərin kifayət qədər sürətlə emal olunması imkanı təmin olunmalıdı;
    
12. 
    web – sayt öz adına uyğun gəlməlidi.