Əli Aslanoğlu Yovşanlıq şərqiləri Bakı 2009 Redaktoru: Firuz Mustafa Əli Aslanoğlu. Yovşanlıq şərqiləri

Təsadüfün hökmü

İsfəndiyarin neçə vaxt idi ki bir məsələ ürəyini üzürdü. Kişi içəridən qəlbini didib dağıdan bir vacib suala cavab almaq üçün ağıllı-başlı bir nəfər tapa bilmirdi. Çox adamlardan çox şeylər so­ruşmuşdu və çox cavablar da almışdı. Bunlardan inanılası olanı da vardı, olmayanı da.İsfəndiyarın beynində gəzdirdiyi bu sual isə elə bir sual idi ki,onu yalnız bircə dəfə bircə nəfərə demək olardı və həmin o bircə dəfədə də gərək dürüst cavab alına idi. Əks təq­dirdə....nə isə... bunu açıqlamayaq. Çünki, sirr yiyəsi açıqlamadı­ğı məsələni heç kimin açmağa haqqı yoxdur.

İsfəndiyarın son zamanlar fikirli gəzdiyini çoxları sezmişdi. Həm qohum-qonşular, həm də iş yoldaşları arasında söz-söhbət gəzirdi ki, İsfəndiyar nə isə gizli bir xəstəlik tapıb və bunu ciddi-cəhdlə ətrafdakılardan gizlədir. İş o yerə çatmışdı ki,onunla qarşı­laşan tanışlar da İsfəndiyarı mənalı-mənalı başdan-ayağa, ayaqdan-başa süzür, yalnız bundan sonra salamlaşırdılar. Bəziləri öz ma­raq­larını gizlətməyib açıq-aşkar sual da verirdilər:

- İsfəndiyar, azar olmasın, birtəhər görünürsən. Bir hadisə-zad baş verməyib ki?

- Hələki salamatçılıqdı.– deyə, cavab verən İsfəndiyar tez də söh­bətdən uzaqlaşardı.

Üç aydan artıq idi ki, İsfəndiyar adamlardan kənarkəsmə do­lanır, heç kəslə yaxın ünsiyyətdə bulunmur, bir sözlə müəmmalı həyat sürürdü.

İsfəndiyar 45–46 yaşlarında subay kişi idi. Əslində, deyilənə görə, onun həqiqi yaşı bundan xeyli azdı. Kişini vəziyyət qocalt­mış­dı. Təxminən on beş il əvvəl ailə həyatı quran İsfəndiyar cəmi cümlətanı üç ildən sonra tək qalmışdı. Arvadı Nazpəri gözlənil­mə­dən Yusif adlı bir oğlana qoşulub evdən getmişdi. Camaat ara­sında gəzən söz-söhbətə görə, Yusif əzəldən Nazpərini istəyirmiş, hətta aralarında klassiklər demişkən, əhd-peyman da varmış. Yusif əskərlikdən qayıdandan sonra beş-altı ay işsiz qalır və axır­da da üz tutur şimala-Rusiyaya. Bundan inciyən Nazpəri fərqinə varmadan, kimə olursa-olsun təcili ərə getmək qərarına gəlir və nə­ticədə qismət olur İsfəndiyara. Ancaq onların ailə həyatı heç nə ilə əlamətdar olmur. Nə xasiyyətləri düz gəlir, nə də övladları olur. Bu ərəfədə Yusif də Rusiyanın Perm şəhərində bir rus qızı ilə evlənib il yarım yaşadıqdan sonra ayrılır. Qonum-qonşuların söylədiklərinə inansaq, onu da əlavə edə bilərik ki, sonsuzluq gu­ya İsfəndiyarın özündən imiş, çünki Nazpərinin təzə ərindən iki uşağı-bir qızı, bir oğlu var və indi böyuk uşağı dördüncü sinifdə oxuyur. Camaatın söylədiyinə görə, Yusif dəfələrlə Azərbaycana-öz kəndlərinə qayıtmaq istəyib, ancaq Nazpəri razı olmayıb və on­lar hələ də Rusiyada yaşayırlar.

İsfəndiyar Yusifi tanımırdı, onun ancaq adını eşitmişdi. Çün­ki, Yusif ucqar kənddən, o isə rayon mərkəzindən idi.

Arvadının özgəsinə qoşulub qaçmasından bərk sarsıntı və əsəb gərginliyi keçirən İsfəndiyar möhkəm xəstələndi, hətta üç aya kimi xəstəxanada da yatdı. Ancaq zaman hər şeyi yoluna qoyur. İsfəndiyar da yoluna düşdü. Amma bu yol daha əvvəlki yol de­yil­di. O, qaraqabaq və qapalı bir adama çevrilmişdi. Heç kimə və heç nəyə qəlbində inamı qalmamış İsfəndiyar adamlar arasında özü­nü tənha və qərib hiss edirdi. Hərdən ona elə gəlirdi ki, bədə­ninin cismani materialı da ətrafdakı adamlarınkından fərqlidir və buna görə yanından ötənlər ona istehza ilə baxır, hətta onu bar­maq­la göstərirlər. Bu cür düşüncələrin təsiri altında İsfəndiyar ifrat dərəcədə ehtiyatlı,hər şeydən çəkinəcəkli,özündən müştəbeh bir tipə çevrilmişdi.

Bəlkə də İsfəndiyarın ürək ağrısına çevrilmiş, içindən onu di­dib dağıdan bu gizli-müəmmalı sual da başqaları üçün heç bir ma­raq və əhəmiyyət kəsb etməyən, boş, mənasız bir şey idi. An­caq İsfəndiyar bunu özü üçün elə bir formada quraşdırmışdı ki, guya birdən, Allah eləməsin, yersiz yerdə ağzından qaçırsa qiya­mət qopar, dünya dağılar.

Bir iş də vardı ki, bu boyda dərdi aylarla, illərlə içində də da­şıya bilməzdi, əvvəl-axır kiməsə açmaq lazım idi. Ancaq kimə? Dərdin ən böyüyü də elə bu idi. İndi bu qarmaqarışıq dünyada ağzımöhkəm, etibar ediləsi adam tapmaq mümkün idimi? Lap tu­taq ki, sirr saxlamağına etibar ediləsi bir nəfər tapdın, həmin o bir nəfər yazıq İsfəndiyarın sualına doğru-düzgün cavab verə bilə­cək­dimi? İşin bu başını fikirləşəndə heç İsfəndiyarı qınamaq da olmazdı.

İsfəndiyarın bir çətinliyi də onda idi ki, o, ürəyindəkini bo­şalt­maq üçün kimi gəldi axtarmırdı, ona elə bir adam lazım idi ki, verəcəyi sualı cavablandırmaq iqtidarında olsun. Yəni həmin ada­mın ixtisası, ya da heç olmasa ümumi bilik səviyyəsi və dünya­gö­rüşü məsələyə aydınlıq gətirə biləcək dərəcədə münasib olsun.

Hekayənin bu yerində bizim də çətinliyimiz yarandı. İndi biz İsfəndiyarın sirri barədə müəyyən qədər açıqlama vermək məcbu­riyyətindəyik, əks təqdirdə yazdığımızın heç bir mənası olmaz. Oxuculardan xahiş edirik ki, bu barədə heç yerdə heç kəsə heç nə deməsinlər. Əvvəla, biz sözgəzdirən, ağzıyırtıq adamlardan deyi­lik, ikincisi də, İsfəndiyarla həmkəndliyik və istəmərik ki, bu söh­bət biz tərəfdən yayılsın.

Təxminən dörd ay bundan əvvəl İsfəndiyar nə üçünsə Bakıya getmişdi. Dodağı sözlü qonşuların bəziləri söz çıxartmışdı ki, İsfəndiyar evlənmək fikrinə düşüb, Bakıya da ona görə gedib ki, özünü həkimdə yoxlatdırıb görsün evlənsə züryəti ola bilər,yoxsa yox. Bəzi ağzıgöyçəklər isə (əsasən arvadlar) orda-burda pıçhapıç danışırdılar ki, İsfəndiyarın kişiliyi zəifdi, Bakıya da müalicə üçün gedib. Bütün bu söz-söhbətin, dedi-qoduların nə dərəcədə əsa­sı olub-olmadığını deyə bilmərik. Bizim öyrənib bildiyimiz bu­dur ki, Bakıda İsfəndiyarın başına elə bir iş gəldi ki, yazıq kişi az qala dünyanın harasında olduğunu da unutdu.

Şəhərə gəldiyinin ikinci günü axşam saat 8 radələrində dəniz­kə­narı bulvara gəzməyə çıxan İsfəndiyar bir saata qədər gəzib do­laşdıqdan sonra ayaqlarının yorulduğunu hiss edərək bir qədər otu­rub dincəlmək istədi. Əvvəlcə göz gəzdirib boş skamya tapdı və sonra yaxınlıqdakı kafedən dondurma almaq məqsədilə bufetə yaxınlaşdı. Burada növbə vardı, İsfəndiyardan qabaqda bir neçə qadın, iki cavan oğlan dayanmışdı. Bizim qəhrəmanımız növbədə öz yerini tutub dondurma satışını seyr etməyə başladı. Və birdən dondurma alan qadınlardan birinin sifəti ona çox tanış gəldi. An­caq nə qədər fikirləşdisə də, onun kim olduğunu və nədən bu qə­dər tanış gəldiyini kəsdirə bilmədi. Hiss etdi ki, qadın da gözaltı onu süzür və utanıb üzünü bir qədər yana çevirdi. Dondurma alan 35–36 yaşında olan bu qadının yanında 10–11 yaşlarında bir oğ­lan uşağı da vardı. Qadın iki ədəd dondurma götürüb kənara çə­kilsə də, uzaqlaşıb getmədi və İsfəndiyar indi açıq-aşkar duydu ki, qadın ona xüsusi diqqət yetirir. Doğrudan da İsfəndiyar dondur­ma­nı alıb bufetdən aralanan kimi qadın üzündə olduqca xoş bir təbəssümlə ona yaxınlaşıb soruşdu:

- İsfəndiyar deyilsənmi?

İsfəndiyar səsdən diksinən kimi oldusa da, özünü o yerə qoy­­madı, qadının gözlərinə baxan kimi onu tanıdı:

- Pakizə! Xoş gördük! Mən də bayaqdan fikirləşirəm ki, gö­rə­sən bu qadın hardan tanış gəlir.

- Ancaq mən səni görən kimi tanıdım, baxmayaraq ki, çox də­yişmisən.

İsfəndiyar Pakizənin yanında dayanıb ona baxan oğlan uşa­ğına işarə ilə:

- Oğlundu? – deyə soruşub cavab gözləmədən uşağın üzün­dən öpdü.

- Hə, böyük oğlumdu, – Pakizə cavab verdi və sonra əlavə etdi:

- Bu dəfə bunu gətirmişəm, balaca qalıb Rusiyada.

- Rusiyada? – İsfəndiyar təəccübləndi – Rusiyanın harasında­sı­nız?

- Permdəyik on ildən çoxdu.

- Demək o vaxtdan bəri oradasınız.

Pakizə:

- Neyniyək, buralarda iş-güc məsələsi çətindi, – deyib yaxın­dakı skamyanı göstərdi:

- Gəl beş dəqiqə burda oturub danışaq, bu gədə məni yaman yorub.

Onlar İsfəndiyarın əvvəlcədən nəzərdə tutduğu skamyada əy­ləşdilər.

Pakizə ilə İsfəndiyar əminəvəsi idilər. Orta məktəbdə Pakizə İsfəndiyardan iki sinif aşağı oxuyurdu. İsfəndiyar Gəncə Kənd Təsərrüfatı Akademiyasının aqronomluq fakültəsini bitirmiş, Pakizə isə orta məktəbi qurtardıqdan iki ay sonra ərə getmişdi. Pakizənin əri ali təhsilli mühəndis idi. Onlar bir müddət Bakıda yaşamış, sonra Rusiyaya getmişdilər. Bakıda yaşadıqları vaxt bir dəfə İsfəndiyar təsadüfən onların evində olmuşdu və o müddətdən bəri Pakizəni görməmişdi.

Onlar bir qədər ordan-burdan danışıb hal-əhval tutduqdan son­ra Pakizə ayağa qalxıb:

- İsfəndiyar, məni bağışla, gedəcək yerim var. – dedi və sa­ğol­laşıb getmək istərkən qəflətən yadına nəsə düşdü:

- Hə, lap yadımdan çıxmışdı. Bilirsən qızın nə qız olub? Qız döyül ey, allah saxlamış ay parçasıdı.

İsfəndiyarı təəccüb götürdü:

- Nə qız, hansı qızım?

- Ədə, Gülyanı deyirəm də, Gülçöhrəni, Nazpəridən olan qızını. İndi deyəcək xəbərim yoxdu.

İsfəndiyar tutulub qalmışdı. Pakizə isə qız vaxtlarında olduğu kimi, dil boğaza qoymurdu:

- Ədə, yoxsa atkaz eləmisən? O cürə gül parçasından imtina eləməkmi olar?

Handan-hana İsfəndiyarın səsi çıxdı:

- Yəni deyirsən o mənim... qı..z... – sözünü tamamlaya bil­mədi, boğazı qıfıllandı.

- Guya bilmirdin? Uşağın siri-sifəti, qaşlarının arasındakı xır­da qara xalına qədər elə bil səninkidi, aparıb yapışdırmısan ona. Lap hind gözəllərinə oxşayır.

İsfəndiyar qeyri-ixtiyari əlini alnına apardı. İndi onun nə dü­şünməyə halı, nə söz deməyə dili vardı. Artıq Pakizənin dediklə­ri­nin birini də eşitmirdi. Birtəhər özünü toplayıb dillənə bildi:

- Axı bizim... uşağ...ımız olmurdu, olmadı. – Onu tər basmışdı.

- Eee...y, İsfəndiyar, sən lap Meksika kinolarındakı kimisən. Arvadın gedəndə uşağı qarnında aparıbmış. Bəs necə oldu ki, sək­kiz aydan sonra doğdu? Nə isə...burası mənnik döyül. Bəlkə də bu söhbəti salmaqda səhv elədim. Hər halda mən olanı dedim.

- Bəs sənin onlarla nə əlaqən? – İsfəndiyar deyəsən şokdan ayılırdı.

- Nə əlaqən deyəndə, elə bir yaxınlığım yoxdu. Ancaq bir şə­hərdə yaşadığımızdan hərdənbir görüşürük. Yaxşı, mən tələsirəm, sağ ol. Kənddəkilərə salam deyərsən.

Pakizə getdi, İsfəndiyar isə hələ də donub qalmışdı. Qayıdıb skamyada oturdu və əllərini çənəsinə diriyib fikrə getdi. Beləcə yarım saatdan artıq qaldı, ancaq fikrini heç cür cəmləyə bilmədi. İndi onun ayıq və ya yuxulu olduğunu təyin etmək çətin idi, çünki bunu özü də anlaya bilmirdi.

Bəli, üç aydan artıq idi ki, İsfəndiyar bu dərdlə yaşayırdı. Nə özü fikirləşib bir çarə tapa bilir, nə açıb özgəsinə deyə bilirdi. On­suz da arvadı özgəsinə qoşulub qaçandan sonra İsfəndiyar özünü amansızcasına alçaldılmış və təhqir edilmiş bir insan hesab edir­di. Bu hisslər onda yalnız son bir ildə-il yarımda azalmağa, əriyib sönməyə başlamışdı. Əvvəllər İsfəndiyara elə gəlirdi ki, yaşadığı rayon mərkəzinin onun ailə həyatından xəbərdar olanlarının müəy­yən hissəsi bəlkə də müasir həyat, mənəvi azadlıq, qarşılıqlı mə­həbbət və s. anlamlara istinadən bu məsələdə o qədər də qeyri–adilik görmür. Üç illik ailə həyatında övladlarının olmadığını da nəzərə almaqla o, haradasa qəlbinin dərinliklərində sabiq arvadını o qədər də qınamırdı və bu humanizmi ictimai fikrə də calaşdır­maqla daxilən özünə təsəlli qazanırdı.

İndi isə vəziyyət bam-başqa idi. İndi onun əlində nə özünə,nə də Nazpəriyə azacıq da olsa, haqq qazandırmağa, el töhmətini, camaat təhnizini dəf etməyə, eləcə də özgəsini özünə doğma ata hesab edən qızın (Bunu fikirləşəndə az qalırdı ki, ürəyi partlasın) babalını yumağa heç bir mənəvi əsas yox idi. Bir sözlə, İsfəndiyar çıxılmaz vəziyyətdə qalmışdı. Kişi gündən-günə əriyib gedirdi, iş­tahadan kəsilmiş, yuxusu pozulmuş, gözləri çuxura düşmüşdü. Adamların gözünə görünmək belə istəmirdi. Əlində əlacı olsaydı, bir gün də ayağını işə basmazdı.

Çox götür-qoydan sonra İsfəndiyarın ağlına bir fikir gəldi: bü­­tün bu məsələni tamamilə yad bir adama özgəsinin adıyla danı­şıb məsləhət almaq. Ancaq belə bir yad adamı haradan tapmaq olar­dı və hətta tapılsa belə, nədən bilmək olardı ki, bu adam ağıllı-başlı məsləhət vermək iqtidarındadı? Hər halda İsfəndiyarın başqa çıxış yolu qalmamışdı.

* * *

İsfəndiyar işlədiyi idarənin kadrlar şöbəsində məzuniyyət üçün ərizə yazırdı. Şöbə müdiri Nərgiz xanım:

- İsfəndiyar, istirahətini necə planlaşdırırsan? – deyə, soruşan­da yadına düşdü ki, heç bu barədə fikirləşməyib. Fikirləşməyə ha­lı vardımı?

- Nə bilim vallah,elə bir planım yoxdu.

- Gəl, putyovka verək, get Yessentukidə dincəl, həm də müa­licə olun. Son vaxtlar yaman zəifləmisən.

- Sağ olun. Ancaq mənim sanatoriyaya getməli halım yoxdu-deyib, İsfəndiyar ərizəyə qol çəkib ayağa qalxdı.

- Mən sənin üçün deyirəm, ay İsfəndiyar. Havayı putyovkadı, mestkomun hesabına. Müalicəsi öz yerində, həm də havanı dəyi­şər­din, təzə yerlər, təzə adamlar görərdin.

Nərgiz xanımın “təzə adamlar” kəlməsi sanki İsfəndiyarı yu­xu­dan oyatdı:

- Yaxşı, – dedi, – etirazım yoxdu, gedərəm.

* * *

Dörd gündən sonra İsfəndiyar artıq Yessentukidə idi. Sana­to­ri­ya­da onun otaq yoldaşı da təxminən özü yaşda Yura adlı bir kişiy­di. Yura özünün dediyinə görə, əslən azərbaycanlı idi, ancaq çoxdan Rusiyada yaşayırdı və oranın vətəndaşlığını da almışdı. Yura cox az-az hallarda-demək olar ki, yalnız İsfəndiyarla Azərbaycan di­lində danışırdı, qalan bütün vaxtlarda rusdilli idi.

Bir otaq yoldaşı kimi İsfəndiyarın Yuradan narazılığı yoxdu. Hətta bəzi xasiyyətlərindən xoşu da gəlirdi. Yura gülərüz, əliaçıq, sadə və kifayət qədər dünyagörüşə malik bir adamdı. Bir cəhəti də bu idi ki, bir qədər emosional və qadınlara meyilli idi. İsfəndiyar­dan cəmi on gün əvvəl burada olmasına baxmayaraq demək olar ki, bütün qadınları tanıyırdı, hətta bəziləri ilə çox yaxın müna­si­bəti vardı.

İsfəndiyarın sanatoriyaya gəlməsindən 8 gün keçmişdi.Bu müddət ərzində nə qədər fikir vermişdisə də, ürəyinə yatan bir adam tapa bilməmişdi ki, dərdini ona danışıb ürəyini boşaltsın. Otaq yoldaşı Yuradan başqa elə bir münasib həmsöhbət yox idi və onun da çıxıb getməyinə beş-altı gün qalırdı.

Nəhayət İsfəndiyar dörd ay yarımdan bəri içində saxladığı dər­dini açıb Yuraya danışdı. Hekayətini özgələşdirsə də, çaşıb qəh­rəmanların adını və ünvanını olduğu kimi dedi (yalan danış­ma­ğı bacarmırdı). İsfəndiyarın gözləmədiyi bir halda Yura bu söh­bət­dən çox bərk tutuldu, qanı qaraldı, rəngi dəyişdi, əvvəlki gülərüz adamdan əsər-əlamət qalmadı. İsfəndiyar isə əksinə, xeyli yün­gül­ləşmişdi və hekayətini bitirib dərindən nəfəs aldıqdan sonra soruşdu:

- Belə yerdə neynəmək olar?

Yura deyəsən onun sualını eşitməmişdi, başını aşağı salıb susurdu. Handan-hana başını qaldırıb:

- Bağışla, eşitmədim, – deyə dilləndi.

- Deyirəm, görürsən də... dünyada nələr olur.

- Da...a, takix nada rasstrelyat!

- Necə?

- Deyirəm belə qadınları öldürmək hələ azdı-deyib, Yura otaq­dan çıxdı.

İki gündən sonra Yura vaxtından üç gün də qabaq sanatoriya­dan getdi. Onun yerinə ahıl bir gürcü kişisi yerləşdirdilər.

Yura gedənin üçüncü günü axşam otağın qapısı döyüldü. İsfəndiyar qapını açdı.

- Yusif gedib, yoxsa hələ burdadı? – soruşan ucaboy, orta yaşlı bir kişi idi.

- Burda Yusif qalmır.

- Necə yəni qalmır? Yura bu otaqda qalmırdı?

- Qalırdı. Üç gündü ki gedib.

Kişi güldü:

- Səni sağ olasan, mən elə onu soruşuram də..ə, Permdən gə­lən Yusif Hüseynov. Otaq yoldaşının adını bilmirsən?

Bundan sonra İsfəndiyarın nə hala düşdüyünü təsəvvür et­mək çətin olduğundan burasını yazmırıq. Yazmalı bircə cümlə qalıb.

İsfəndiyar məzuniyyətdən qayıtdıqdan bir həftə sonra eşitdi ki, əri Nazpərini boşayıb və iki uşağı ilə bərabər göndərib rayona...