Əliyev Rəşad Babas əlim İqtisadi t əhlük əsizliyin t əmin edilm əsind ə gömrük xidm ətinin rolu prof

3.2. Müasir şəraitdə iqtisadi təhlükəsizliyin təmin edilməsində gömük xidmətindən istifadənin qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi
Aparılmış araşdırmalar göstərir ki, müasir gömrük xidmətinin qeyd olunan vəzifələrinin həlli aktual bir problemdir.

Genişmiqyaslı gömrük xidmətinin müasirləşməsinə zəruri ehtiyac yaranmışdır, XİF artan həcmi və rəngarəngliyi arasında olan fərqə gətirib çıxarması, daim dəyişən şəraitdə Azərbaycan Respublikasının daxili və xarici siyasətinə, qaydalara, normalara, standartlara, prosedurlara və beynəlxalq gömrük təcrübəsinə uyğunlaşdırılmışdır.

Biz əvvəl qeyd etdiyimiz kimi, gömrük orqanının məhsuldarlığı, onların daxili iqtisadi təhlükəsizliyinin mühüm bir fraqmenti kimi və dövlətin iqtisadi fəaliyyəti kimi qanunvericinin qabiliyyəti və hazırlığından, onun balans prinsipi üzrə ideyasına maksimum uyğunluğundan, gömrük hüquq normaları üzərində, dövlət arasında konsensus və təşkilatlar- XİF iştirakçılarından birbaşa asılıdır.

Təcrübəçilər göstərir ki, gömrük nəzarətinin müasir texnologiyalarının tətbiqi müsbət meyillərə baxmayaraq növbəti istiqamətə yönələn bir sıra çatışmazlıqlar var:

1. Gömrük nəzarətinin sistemi subyekt-yönümlü yanaşmanın olmaması ilə, yoxlama tədbirlərinin keçirilməsində XİF iştirakçılarının fərqliliyi əsasında, gömrük qanunvericiliyinə riskdən asılı olaraq riayət edilməməsi ilə səciyyələnir;

2. Tətbiq edilən sistem gömrük orqanlarının nəzarətinin idarə riskinin avtomatlaşdırılmağına imkan vermir və bununla belə XİF iştirakçıları və gömrük orqanları arasında birbaşa əlaqələrin minimuma endirməsinə səbəb olur;

3. Bütün dövlət nəzarət orqanları üçün məlumat bazasının və proqram vasitələrinin olmaması, XİF iştirakçıları tərəfindən idarələrarası qarşılıqlı fəaliyyətin təşkili hesabına informasiyanın həcminin minimuma endirməyə səbəb olur;

4. Mövcüd texnologiya elektron bəyanetmə gömrük orqanlarına həddən artıq geniş səlahiyyətlər verir, sorğuda əlavə sənədlərin gömrük orqanları tərəfindən yoxlama tədbirlərinin aparılması zamanı gömrük qanunvericiliyinin birmənalı istifadəsinə şərait yaratmır, bu texnologiya istifadəsi XİF iştirakçılarının məsrəflərinin azalmasına gətirib çıxarmır. (16)

Bununla əlaqədar əsas istiqamətlərin müəyyən edilməsində gömrük siyasəti və onun reallaşmasında qanunvericiyə obyektiv və daimi xarakter daşıyan dövlətin və digər subyektlərin əsas marağının üst-üstə düşməsi- XİF üçün optimallaşdıran amil kimi nəzərdə tutulur.

Subyektlərin əsas maraq dairəsi burada maddi-maliyyə sahəsinsə yüksək nəticələrinin əldə olunması, malların və xidmətlərin idxal-ixrac olunması açıq-aşkar çıxış edir.

Gömrük siyasətinin təşkil olunması, onun nəticəliliyi və keyfiyyəti, bizim fikrimizcə, gömrük fəaliyyəti sahəsində ümumi və ya qadağan olunmuş davranış normalarının adekvatlığı, dövlət və digər subyektlərin mənfəətinin əldə edilməsi ilə, qanun təsərrüfat subyektlərinin fəaliyyətinin məqsəd və dövlətin maraqları arasında kompromisin əldə olunmasından, iqtisadi maraq, tarazlığının dərəcəsindən birbaşa asılıdır.

Bu fonda daha tez inteqrasiya üçün hüquq-mühafizə bölmələrinin transsərhəd cinayətkarlıqla mübarizə üzrə dövlətlərin GX üzrə ortaq proqramların reallaşdırılması və beynəlxalq qurumların aktiv fəaliyyətinin rolu, gömrük orqanlarının hüquq mühafizə qurumları arasında operativ informasiya mübadiləsi üzrə işçi əlaqələrin qurulmasını təmin edən vahid gömrük məkanının çərçivəsində davamlı əməliyyat kanallarının yaradılması sürətlə artır.

Hazırda gömrük orqanları idarəetmə sistemində təşkilati-yerləşdirilən və hüquqi idarəetmə üsullarının fəal keçidi baş verir ki, bu da onların yanında fəaliyyətin qiymətləndirilməsi üzrə meyarlar baxımından dəqiq və tam əməl edilməsinə, gömrük nəzarəti prosedurlarının həyata keçirilməsinə, proqram-məqsədli idarəetmə metodlarına doğru təxmin edilən dərəcədə nailiyyətlərin qoyulmasına, gömrük orqanlarının fəaliyyətində ictimai əhəmiyyətli nəticələrə gətirib çıxarır.

Bu kontekstdə əsas gömrük tənzimlənməsinin mexanizminin vəziyyəti haqqında dəqiq məlumat sisteminin yaradılması eləcədə səmərəli idarəetmə qərarlarının qəbul edilməsi məsələsi qoyulmuşdur.

Gömrük orqanlarının səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi sistemi müasir dövrdə gömrük tənzimlənməsində xarici iqtisadi fəaliyyətin problemli məsələlərin həllini mürəkkəbləşdirən, bir sıra sistemli çatışmazlıqlarla özünü gəstərir.

Birincisi, ərazi gömrük orqanlarının fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi sistemi (regional gömrük idarələri və gömrükxanaları) gömrük xidmətinin strateji məqsədlər və taktiki vəzifələrin nailiyyəti üzrə, maliyyələşdirmənin tətbiqi çərçivəsində, nəticəyə yönəlmiş sistemlə zəif əlaqələnir.

Bununla belə bir sıra hallarda gömrük xidmətinin nəticəsinin meyarlarını müəyyənləşdirərkən şəraitin yaradılması ilə bağlılığı olmayan sahibkarlıq fəaliyyəti üçün səmərəliliyin nəticələrini qiymətləndirmək üçün daha çox keyfiyyət deyil kəmiyyət baxımından, idarəeolunmayan, müqayisəedilməz, əhəmiyyətsiz nəticələr seçilmişdir.

Gömrük orqanlarının fəaliyyətindən asılı olmayan göstəricilərə istismara verilən avtomobil məntəqələrinin buraxılması, ilkin qəbul edilən qərarların malların qruplara bölünməsi haqqında Gömrük ittifaqının iqtisadiyyatın xarici fəaliyyətinin “Mal Nomenklaturası”na uyğun olması aid etmək olar.

Bununla əlaqədar, gömrük orqanlarının fəaliyyətinin səmərəliliyi vəzifəli şəxslərin maddi stimullaşdırılma vəsaitinin bölüşdürülməsi tərəfə yönəlmişdir, bu da, bir tərəfdən maksimal dərəcədə geniş spektri üzrə gömrük orqanlarının qiymətləndirməsinə “bölünür”, digər tərəfdən yekun qiymətləndirmənin nəticələri üçün maddi həvəsləndirmə həcmi bütün vəzifəli şəxslərə və regional gömrük idarələrinə təsir edir.

Nəticə kimi təcrübədə tətbiq olan sanksiyaların struktur bölmələrinin, nailiyyət göstəricilərini təmin etməməyindən asılıdır, o cümlədən, nə vaxt ki, nəticə gömrük orqanlarının bir neçə struktur bölmələrinin əməllərindən asılı olur.

Bu hal qapalı daxili müəssisə xarakterini şərtləndirir və fəaliyyətin effektivliyinin göstəriciliyinin yerinə yetirilməsi barədə məlumatları göstərir.

Dünya təcrübəsinə baxdıqda müxtəlif ölkələrdə gömrük işinin təşkili gömrük siyasətinin məqsədindən, iqtisadiyyatın vəziyyətindən, coğrafi mövqeyindən və sairədən asılıdır. Məsələn, bu sahədə aparılan araşdırmalarda prof.A.Əliyevin özünəməxsus yanaşması vardır: “....Fransada gömrük fəaliyyəti birbaşa iqtisadiyyat və Maliyyə Naziriiyinin tabeliyində olan Gömrük və Vasitəli Vergilər Baş İdarəsinin rəhbərliyi altında həyata keçirilir. Başqa ölkələrdə olduğu kimi, Fransa gömrük xidmətinin əsas funksiyaları fiskal və hüquqmühafizə funksiyalarıdır. Gömrük xidməti gömrük rüsumlannın və vergilərin yığımı ilə bağlı olmayan bir sıra funksiyaları da yerinə yetirir. Onlann bir hissəsi idarənin hüquqi statusu ilə müəyyəniəşdirilir, digər hissəsi isə Fransanın başqa dövlət idarə və müəssisələri ilə razılaşdırmalar əsasında həyata keçirilir. Nümunə olaraq, gömrük qanunvericiliyi məsələləri üzrə təkliflərin hazırlanmasını, Milli gömrük qanunlarının icrasına nəzarəti, qaçaqmalçılıqla mübarizəni, Fransaya idxal edilən malların Milli qanunvericiliyin norma və standartlarına uyğunluğunu gözləmək yolu ilə fransız əhalisinin maraqlarının təmin edilməsini və s. göstərmək olar.” (15, s.108-109)

Həmin yanaşmada: “….ABŞ-da gömrük xidməti maliyyə nazirliyinin tabeliyində yerləşir ABŞ Konstitusiyasina görə, gömrük siyasətini formalaşdırmaq, rüsumları təyin və ləğv etmək, eləcə də, onların hesablanması və tutulması prosedurunu müəyyən etmək hüququ Konqresə məxsusdur. Bununla əlaqədar olaraq Amerika gömrük sisteminin əsasını konqresin vaxtaşın qəbul etdiyi gömrük qanunlan təşkil edir. 1789-cu ildə ABŞ-ın birina Konqresi vahid gömrük-tarif sistemini qüvvəyə mindirdi. Belə ki, ölkəyə gətirilən matlara rüsumların müəyyən edilməsi haqqında qanun qəbul ediidi. Qüwədə olan qanunvericiliyə görə ölkə ərazisi 47 müstəqil gomrük dairəsinə bölündü. ABŞ-a gələn şəxslərin gömrük yoxlanışının başlıca vəzifələrindən biri (bunu ABŞ gömrük xidmətinin rəhbərliyi dəfələrlə qeyd etmişdir) narkobizneslə bağlı cinayətlər əleyhinə sərt mübarizə aparmaqdır.

Daima böyük miqdarda narkotiklər, o cümlədən, marixuana, həşiş, kokain, heroin müsadirə olunur. Narkotiklərin daşınması ilə mübarizəni gücləndirmək üçün gömrük xidməti sahil mühafizə xidməti ilə daha əlaqəli fəaliyyət göstərir. Qeyd etmək lazımdır ki, ABŞ gömrük xidməti Fransa gömrük xidmətindən üç dəfə az ştata malikdir, həm də, idxal və ixracın iki dəfə artıq dəyər həcminə nəzarət edir. olaraq rast gəlinmir. 2001-ci ilin 11 sentyabr hadisələrindən sonra, ABŞ gömrük xidmətinin qarşısında terrorçuluqla mübarizə kontekstinde yeni vəzifələr meydana çıxdı. Təyyarələri zəbt etmek cəhdləri, sərnişinlərin ayaqqabılarındakı partlayıcı maddələr - bütün bunlar Amerika gömrükçülərinə meydan oxumaq deməkdir” (15, s.118-123).

Britaniya da isə “.....gömrük xidməti Amerikanın gömrük xidmətini xatırladır. Özünün coğrafi mövqeyinə görə Böyük Britaniya Amerikaya bənzeyir,

lakin, quru sərhədlərinə malik deyildir. Böyük Britaniyanın gömrük-aksiz xidmətinin işində yeni vəzifələr vahid Avropanın təşəkkülü ilə birlikdə ortaya çıxdı” (15, s.124).

Göründüyü kimi hər bir inkişaf etmiş ölkənin gömrük xidmətlərinin özünəməxsus funksiya və vəzifələri vardır.

Gömrük işi və qeyri-kommersiya birliyi sahəsində fəaliyyət göstərən şəxslər Ticarət-sənaye palatası və regional qurumların sürətinin və keyfiyyətinin artırılmasında gömrük rəsmiləşdirilməsində və gömrük nəzarətində bilavasitə maraqı olan, gömrük orqanlarının fəaliyyətinin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi sistemində iştirak edə bilməzlər, onlar monitorinq göstəricilərinin səmərəliliyi, onun obyektivliyini və əsasını göstərmək səlahiyyətinə malik deyillər.

Beləliklə, mövcüd qiymətləndirmə sisteminin gömrük orqanlarının fəaliyyətinin səmərəliliyi geniş fəaliyyətin istiqamətləri ilə, subyektivliyin yüksək dərəcəsi ilə, yekun qiymətin müəyyənləşməsi ilə, qiymətləndirmə sisteminin gömrük mallarının rəsmiləşdirməsində iştirakçıların qapalı olması ilə səciyyələnir.

Gömrük orqanlarının fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsində iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin edilməsinin məqsədi dövlət strategiyasının və iqtisadi siyasətin səmərəliliyinin artırılması, GX inkişafı, xarici ticarətin hərtərəfli inkişafıdır.

Ölkələrin iqtisadi təhlükəsizliyinin təminatında prioritet istiqamət və əsas vəzifə kimi - GX üzvlərinin, gömrük orqanlarının fəaliyyətinin qanunvericilik və hüquqi bazasının inkişafı və təkmilləşdirilməsi çıxış edir.

Dövlət gömrük orqanları vasitəsilə xarici ticarət fəaliyyətinin tənzimlənməsinə nəzarət etməlidir, bununla yanaşı prioritet iqtisadi metodların hüquqi metodların üzərində aparılmasına üstünlük verməlidir. Təsərrüfat fəaliyyətinin yeni şəraitində dövlət nəzarəti xarici ticarət fəaliyyəti sahəsində büdcənin doldurulma mənbəyi kimi ona mane olmamalıdır, əksinə xarici ticarətin inkişafına kömək etməlidir.

Elementlərin belə dəyişməsi zamanı iqtisadiyyatın baza səviyyəsində, qarşılıqlı ticarətin həcminin artırılması, ölkələrarası məişət istehsal zəncirlərinin yaranması və istehsal komplekslərinin inteqrasiyası müşahidə olunur. GX ölkələrinin payı bir-birinin xarici ticarət dövriyyəsində artır.

Əslində, xarici ticarət dövriyyəsində ölkələrin payının artması, zəruri mallarla yük axınlarının istiqamətini dəyişməsi nəticəsində iqtisadi təhlükəsizlik üçün ölkənin malar ilə özünü təminetməsi müsbət hal kimi göstərilir.

Təklif edilən bölgü imkan verir ki, dəyişikliklər üzrə razılaşdırma prosesini gömrük-tarif sahəsində GX üzv dövlətlərin tənzimlənməsini, konkret tədbirlər və onların nəticələrinin qiymətləndirilməsi və formalaşmasında bu dəyişiklikləri adekvat nəzərə almaq.

GX real fəaliyyəti metodoloji əsasların və elmi-təcrübi üsullarının işlənməsini menecment baxımından gömrük fəaliyyətində səmərəli idarəetməni zəruri edir və GX mərkəzi idarəetmə orqanları oxşarlıq və paralelizm idarəetmə funksiyalarını aradan qaldırılmaq məqsədilə yenidən təkmilləşməyə məruz qalmalıdırlar.

Optimal idarəetmə qərarlarının qəbul edilməsi üçün gömrük statistikasında dəqiq verilənlərin formalaşması tələb olunur. Gömrük sisteminin maddi-texniki bazası sonrakı inkişafı, GX strukturunun və infrastrukturunun uyğunlaşdırılması məqsədilə malların həcminin artması və sərnişinlərin axınını tələb edir.

Bundan əlavə, GX-nin gömrük orqanlarının hüquq-mühafizə fəaliyyəti sahəsində aşağıdakı əsas vəzifələrin həyata keçirilməsini zəruri hesab edilir:

Cinayətlərin qarşısının alınması üzrə gömrük fəaliyyəti sahəsində dövlətin rolunun gücləndirilməsi. Dövlət azadlığı lazımdır, dövlət əsas islahatçı olmalıdır;

GX çərçivəsində gömrük fəaliyyəti sahəsində cinayətlərlə mübarizədə vahid proqramın hazırlanması;

İnzibati, gömrük və cinayət məcəlləsi blokunun GX çərçivəsində qanunvericiliyə uyğunlaşdırılması, GX gömrük qanunvericiliyinin sonrakı unifikasiyası;

Gömrük rəsmiləşdirilməsi prosesində və gömrük nəzarətində mallarının eləcədə nəqliyyat vasitələrinin gömrük sərhədlərinin qovuşduğu sərhəddən tam gömrük rəsmiləşdirilməsinə qədər müasir informasiya texnologiyalarının tətbiqi;

Gömrük orqanlarının təkmilləşdirilməsi və texniki bazasının genişləndirilməsi;

GX tam miqyaslı genişlənməsi, gömrük xidməti dövlətlərinin-GX üzvlərinin informasiya sahəsinə inteqrasiyası;

Analitik və informasiya materiallarının dövlət orqanlarına təqdim olunması əsasında gömrük statistikasının düzgünlüyünü təmin etmək, ilk növbədə, ticarət siyasətini işləyib hazırlayan qurumlara;

Gömrük fəaliyyətinin avtomatlaşdırılması və texnologiyaların yeni sistemlərinin işlənməsi, əmtəə istehsalının və kağızdan istifadə etmədən elektron sistemi texnologiyasına keçid.

Bununla bağlı qanunvericilik aktının hazırlanması və qəbul edilməsi tələb olunur ki, bu da kompleks şəkildə hüquq mühafizə xidmətinə daxil olma qaydasını tənzimləyərdi, onun keçirilməsi və dayandırılmasını, eləcə də gömrük orqanlarının qulluqçularının hüquqi statusunu müəyyən edərdi. Əsas diqqət qanunda aşağıdakı antikorrupsiya mexanizmlərinə göstərilməlidir:

-Gömrük orqanlarında xidmət keçmə ilə bağlı məhdudiyyət və qadağalar sisteminin yaradılması;

-Pul saxlama sisteminin qurulmasına, sosial müavinətlərin və zəmanətlərin gömrük orqanları qulluqçularının stimullaşdırılmasına yönəlmiş antikorrupsiya davranışı;

- Gömrük orqanlarının işçiləri tərəfindən icbari əmlakın bəyan edilməsi, əvəzedici rüşvətxorluqun təhlükəli tərəflərinin müəyyənləşdirilməsi;

-Gömrük orqanlarında, korrupsiya hüquqpozma faktı üzrə xidməti araşdırmaların qaydasının müəyyən edilməsi.

Qanun layihəsi hazırlanarkən bütövlük və komplekslilik prinsipinə riayət edilməlidir, ona normaların daxil edilməsini nəzərdə tutan, hərtərəfli hüquq münasibətini tənzimləyə, və minimum həddə hüquq yaradıcılığını çatdırmalıdırlar, xidmət sahəsində gömrük orqanlarına keçməsini tənzimləməlidirlər.

O halda ki, qanunda blok hüquq münasibətlərini tənzimləmək çətin və ya mümkünsüzdür, qanun layihəsinə qanunaltı bağlanma vacibdir.

Normativ-hüquqi tənzimlənmənin hüquq mühafizə xidmətinin işçilərinin əsas istiqaməti kimi gömrük orqanlarının diskret səlahiyyətində normaların sayının azalmasıdır.

Gömrük orqanlarında hüquq mühafizə fəaliyyətini nizama salan, mövcud qanunvericilik, hüquq mühafizə orqanlarına geniş səlahiyyətlər verir, o cümlədən gömrük cinayətləri ilə bağlı əməliyyat-axtarış fəaliyyətinin keçirilməsinə gömrük cinayəti üzrə ilkin araşdırma , müxtəlif nəzarət tədbirləri gömrük cinayətlərinə görə inzibati məsuliyyətə cəlb etmə mühüm rol oynayır.

Gömrük orqanlarının işçilərinə verilən səlahiyyətdə inventarlaşdırma və təhlil aparmaq lazımdır.

İşin ilk mərhələsində gömrük orqanlarının səlahiyyətinin bütün siyahısını müəyyən etmək lazımdır və vəzifəli şəxsləri qərar qəbulu üzrə bölmək lazımdır.

İkinci mərhələdə normaların səviyyəsindən asılı olaraq müəyyən verilmiş səlahiyyətlərdən, onların olduqca aydın şəraitdə tətbiq edilməsi haqda təşəbbüs ilə çıxış etmək.

Onların aydın və qərəzsiz ifadələrindən gömrük orqanlarının işçilərinin səlahiyyət verilməsi , dəqiq və tam hüquqların və vəzifələrin vəzifə reqlamentlərdə möhkəmlənmə imkanından asılıdır.

Bundan başqa, idarəetmə səviyyəsində vacib reqlamentlərin işlənib hazırlanması və qəbul edilməsi zəruridir ki, bunlar da daha dolğun qaydada, gömrük orqanlarının işçiləri öz səlahiyyətlərini həyata keçirməlidirlər.

Beləliklə, rüşvətxorluq halları daha çox blanklar və sənədlər olan normalarda artır, normativ hüquqi akt qapalı hüquq rejimində geniş müzakirə olmadan keçirilir.

Bu tədbirlər ümumilikdə əhalinin mənəvi, hüquqi və iqtisadi şüurunun formalaşması ilə, GX inkişafı üçün müsbət nəticələr verə bilər.

Sözü gedən xidmətin bazasında vahid gömrük sahəsində emal və təhlil üçün operativ- analitik mərkəzi yaratmaq, eləcə də operativ vəziyyətin fasiləsiz öyrənilməsi, onun gələcək inkişafını proqnozlaşdırmaq, təhlükəyaradan faktorları müəyyən etmək, onları aradan qaldırmaq üçün tədbirlər görmək.

Gömrük xidmətində çalışan kadrların hazırlığının təkmilləşdirilməsinin əsas məqsədləri aşağıdakılardır:

1.Xarici iqtisadi fəaliyyətin və onların rolunun gömrük orqanlarının müasir statusa uyğun olaraq gömrük sisteminə kadrların seçilməsinin təmin edilməsi;

2 gömrük orqanlarının işçilərinə öz peşəkar imkanları və yaradıcılıq qabiliyyətlərini reallaşdırmaq üçün daha çox imkanların təmin edilməsi;

3.Tədris prosesində informasiya texnologiyalarının istifadəsi əsasında peşəkar hazırlıq proseslərinin səmərəliliyinin artırılmasına, mənimsənilən modul təhsil sistemi, tədris prosesində fəal və distant təlim metodlarının tətbiqi olmalıdır. (17)

Kadr sisteminin yenidən formalaşması çərçivəsində həll olunacaq mühüm problemlər aşağıdakılardır:

1.Yeni yanaşmalar əsasında şəxsi heyətin hazırlanması və təkmilləşdirilməsi, planlı yerdəyişmənin işlənməsi və tətbiqi sistemi, o cümlədən, yeniləşmə aparatının rəhbər səviyyəli gömrük orqanlarındakı kadrların hesabına yeniləşməsi;

2. Gömrük orqanlarında rotasiya və xidmət aparılması üzrə növbəli üsul yolu ilə rüşvətxorluqa qarşı mübarizədə preventiv tədbirlərin görülməsi;

3.Vəzifə öhdəliklərini yerinə yetirən əməkdaşın peşə uyğunluğu və normativlərin vəzifə standartları üzrə hazırlanması;

4. Kadrların hazırlanması və yenidən hazırlanması sisteminə keçid; kadrların orta ixtisas və ali təhsil sistemi bazasında, eləcədə gömrük orqanlarındakı çalışan vəzifəli şəxslərin təkmilləşməsinin artması gömrük orqanları çərçivəsində. (17)

Hüquq- mühafizə xidmətinin xüsusiyyətini və içilərin statusunu əks etdirən, xeyli şəxslərin gömrük orqanlarında peşə fəaliyyətini həyata keçirən dövlət qulluğunun müasir sistemləşdirilməsi baxımından qanun bazası yoxdur.

Hüquq tənzimlənməsi sistemində normativ-hüquq aktlarının üstünüyü müşahidə olunur, bu bəzən təkcə qanunun normalarını detallaşdırmır, eləcədə hüquqi tənzimlənmə sahəsini genişləndirir.

Gömrük orqanları icra hakimiyyəti orqanlarının vahid dövlət hakimiyyəti qismində çıxış edir, federal dövlət orqanlarına məxsusdurlar, hüquqi tənzimlənməsi və fəaliyyəti dövlət qulluğu prinsipləri əsasında həyata keçirilir, kadr tərkibini isə fedral dövlət işçiləri təşkil edir.

Beləliklə, dövlətin qanunvericilik unifikasiyası – GX üzvlərinin gömrük qanunvericiliyinin hüquq tətbiqinin səmərəli olmasının zəruri şərtidir.

Dövlətin qanunvericiliyi və GX üzvlərinin unifikasiya olması vasitəsi kimi, ilk növbədə, dövlətlərin siyasi azadlığından asılıdır.

Azərbaycan Respublikasının iqtisadi təhlükəsizliyinin təmin olunmasında gömrük tənzimlənməsinin mexanizminin təkmilləşdirilməsinin əsas istiqamətləri aşağıdakılardır:

1. Gömrük bəyannaməsi mallarının hesabına texnologiyanın tam tətbiqi, elektron bəyanetmə mərkəzlərində malların iştirakçıları və gömrük orqanlarının bilavasitə əlaqələrinin azaldılması;

2. Gömrük nəzarəti həyata keçirilərkən bu sisteminin yaradılmasını nəzərdə tutan gömrük qanunvericiliyinin tətbiqi, subyekt-bələdləşdirilmiş yanaşmanın təhlili və risklərin idarə olunması, iştirakçıları və fərqli yanaşma formalarının seçimi, həm də malların rəsmiləşdirilməsi mərhələsində gömrük sərhədindən malların yerdəyişməsi zamanı məlumatların bildirilməsi, iştirakçılarının sənədində təsdiqi olan tələbin azalması.

3. Malların buraxılmasından sonra gömrük nəzarəti mexanizminin təkmilləşdirilməsi yolu

4. Struktur bölmələri arasında funksiyaların təkrarlanmasının istisnaları

5. İdarələrarası və idarələrdən kənar hüquq-mühafizə nəzarətinin təmasda olan bölmələrinin malları buraxdıqdan sonra qarşılıqlı fəaliyyətin təkmilləşdirilməsidir.

İqtisadi təhlükəsizliyinin müdafiə vəziyyətində olmasını bildirir-şəxsiyyətin, cəmiyyətin, dövlətin, beynəlxalq birliyin həm, daxili həm də, xarici təhlükələrin olmamasından irəli gəlir. İqtisadi təhlükəsizliyin düzgün təmin edilməsi milli təhlükəsizliyin təmin olunmasına zəmin yaradır.

Milli təhlükəsizliyin təmin edilməsi isə özündə mümkün təhlükələrin dairəsini müəyyənləşdirməyi, onlarla mübarizə üsullarını, onlara xəbərdarlığı birləşdirir.