Ellikqala pedagogika” fakulteti

2. Kelbetliktin’ ma’nisi boyinsha tu’rleri

Qaraqalpaq tilindegi so`z shaqaplarinin` ishinde kelbetlik o`zine ta`n bolg`an leksika-semantikaliq grammatikaliq o`zgesheliklerge iye so`zler topari. Ol basqa so`z shaqaplarinan so`z jasaliwi boyinsha da bir qatar ayirmashiliqlarg`a iye. O`zine ta`n bolg`an so`z jasawshi affiksleri bar. Qaraqalpaq til biliminde bul ma`seleler boyinsha morfologiya tarawinin` ishinde ko`p g`ana pikirler berilgen.

Qaraqalpaq tilinde kelbetliklerdin` jasaliwina affiksatsiya usilin en` o`nimli usil kelbetlik jasawshi affikslerdin` sani da olardin` so`z jasaw ma`nileri de ken`. Olardi atawish so`zlerden kelbetlik jasawshi affiksler, feyilden kelbetlik jasawshi affiksler dep g` toparg`a bo`lip u`yreniwge boladi.

Atawish so`zlerden kelbetlik jasaytug`in affiksler: li, li, siz, siz, day, dey, tay, tey, g`i, gi, qi, ki, shaq, shek, shik, shil, shil, liq, lik, shan`, shen`, paz, go`y, las, les, dar, qar, ker, ger, laq, ko`r, biy, pa, iy, iy, i, i.

Bulardin` ishindegi en` o`nimlisi li, li affiksi. Ol tek atawish so`zlerden emes, feyil so`zlerden de kelbetliklerdi jasaw mu`mkinshiligine iye. A`sirese, atliqlarg`a jalg`anip tu`rli ma`nidegi do`rendi kelbetliklerdi jasaydi. Ma`selen, belgilerdi ju`rekli, ta`rtipli, sawatli, murtli-sapaliq ma`nidegi bildirse, kewilli, quwanishli, o`kinishli so`zlerinde sezimlik ma`nili do`rendi kelbetliklerdi jasap tur.

Modal` so`zlerge jalg`anip ta kelbetliklerdi jasaydi: kerekli, za`ru`rli.

Jup so`zlerge saqlanadi: erli-zayipli, a`keli-balali. turaqli so`z dizbeklerinin` son`g`i sin`arlas jalg`anip qospa kelbetliklerdi jasaydi: ashiq qolli, ashiq ju`zli, ken` peyilli.