Elmas mehmed paşA

EMÎR BUHÂRİ TEKKESİ

XIX. yüzyılda İstanbul Unkapanı'nda inşa edilen bîr Nakşibendî tekkesi.

Tekkeye adını veren Nakşibendî şeyhi Emîr Ahmed Buhârî (ö 994/1586), Bu-hara'dan İstanbul'a gelerek Unkapanı'n-da Üsküplü caddesiyle Yeşil Tulumbalı sokağının kavşağında bulunan bir evde ikamet etmiş, vefatından sonra 111. Mu-rad tarafından kabrinin üzerine bir tür­be inşa ettirilmiş, ancak türbe zamanla ortadan kalkarak yerine evler yapılmış­tır. Tekkenin son şeyhi Ali Fakrı Efendi, Ahmed Buhârî'nin II. Mahmud'un rüyasına girerek kendisini bu durumdan kur­tarmasını istediğini, padişahın da ulemâ­dan ve Nakşibendî şeyhlerinden Musta­fa Mısrî Efendi'ye şeyhin mezarını bul­masını irade ettiğini. Mustafa Mısrî Efen­di'nin mezarı keşfen bulduğunu, padişa­hın emriyle evlerin yıkılarak yerine bir türbe ve tekke inşa edildiğini söyler. Tek­keye ilk olarak Mustafa Mısrî Efendi (ö. 1237/1822) şeyh tayin edilmiş, vefatından sonra yerine Kıbrıslı Şeyh Hasan Hilmi Efendi (ö. 1248/1832) geçmiştir. Üskü­darlı Aİi Behçet Efendi'nin halifesi ve Ha­san Hilmi Efendinin damadı Rıfkı Efendi döneminde 1836 yılında tekke binaları­na bazı ilâveler yapılmıştır. Rıfkı Efen­di'nin ölümü üzerine (ö. 1271/1855) Be­şiktaş'taki Yahya Efendi Dergâhı türbe-darı Şeyh Mahmud Efendi seccadenişin olmuş, vefatından (1291/1874) sonra ye­rine oğlu Ali Efendi (ö. 1294/1877) tayin edilmiştir. Tekkenin son şeyhi Ali Fakrî Efendi (ö. 1928), 1877'den tekkelerin kapatıldığı 1925 yılına kadar bu görevi sürdürmüştür. 1906'da onarım gören Ahmed Buhârî Tekkesi, tekkelerin kapa­tıldığı tarihte bakımlı bir durumdayken Cumhuriyet'ten sonra bakımsızlıktan ha­rap olmuş ve yakın geçmişte tevhidhâ-nesi yanarak ortadan kalkmıştır. Türbe ise nisbeten sağlam ve bakımlıdır. Ardiye ve mesken olarak kullanılan diğer bölüm­ler son derece harap ve sonradan yapılan başka binalarla sarılmış durumdadır.

Üsküplü caddesi üzerinde bulunan cümle kapısı, iki yandan kesme taş ör­gülü payelerle takviye edilmiş, Batı stan­dartlarında tuğlalarla Örülü sövelere ve yarım daire bir kemere sahiptir. Keme­rin üzerinde 1232 (1817) tarihli manzum bir kitabe yer almaktadır. Metni Keçeci-zâde İzzet Molla'ya ait olan bu kitabe ta'-likle kabartma olarak yazılmıştır. Kapı­nın üst kesiminde, alttakilerle aynı cins tuğlalardan örülmüş üçgen bir alınlık kısmı vardır. Bunun ortasında, beyzî bir mermer levha üzerinde Mustafa Rakım imzalı ve 1232 tarihli 11. Mahmud'un tuğ­rası göze çarpar. Kapının avluya bakan iç yüzünde metni Derviş Rıfkı'ya ait, ay­nı tarihte konmuş olan diğer bir man­zum tarih kitabesi mevcuttur. Cümle kapısının güneyinde, arsanın köşesinde türbe binasının sekizgen planlı ve dışarı taşkın kitlesi yer almaktadır. Üstü kurşunlu bir kubbe ile örtülü olan bu tara­fın cepheleri tamamen mermerle kaplı olup yatay silmeler ve köşelerde plaster­le hareketlendiril mistir. Avlu tarafında, girişin bulunduğu kenar dışında, sekizge­nin diğer kenarlarında, kilit taşları kon­sol biçiminde olan yarım daire kemerli ve demir parmaklıklı birer pencere bu­lunmaktadır. Türbe ile cümle kapısında, inşa edildikleri dönemde revaçta olan ampir (empire) üslûbunun izleri açıkça görülmektedir. Türbenin batısında yer alan, kagir bir bodruma sahip dikdört­gen planlı ahşap bir yapı olduğu anla­şılan tevhidhâneden günümüze ancak bazı duvar kalıntıları ulaşabilmiştir. Bi­ri Üsküplü caddesi üzerinde, diğeri ar­sanın batısında yer alan ikişer katlı ah­şap binaların ise harem, selâmlık, der­viş hücreleri gibi bölümleri ihtiva ettik­leri muhakkaktır. Tevhidhâne ile türbe-.nin çevresinde küçük bir hazîrenin izleri görülmektedir. Çoğu kırılmış olan me­zar taşlarından geriye kalanlar içinde, gerek kitabelerinin hattı gerekse İtinalı taş işçiliğiyle dikkati çekenler vardır.

Bibliyografya:

Atâî. leyli Şekâik, s. 362; Ayvansarâyî, Ha-dîkatü'l-ceuâmi', I, 100; Âsitâne Tekkeleri, s. 15; Mecmûa-i Ceuâmi', I, 2-3, nr. 3; Bandırma-lızâde, Mecmûa-i Tekâyâ, İstanbul 1307, s. 13; Tahsin öz, İstanbul Camileri, Ankara 1962, I, 52; Zâkir Şükrü, Mecmûa-i Tekâyâ (Tayşi), s. 66-67; Thierry Zarcone, "Histoire et croyan-ces cies derviches Turkestanais et Indiens â istanbul", Anatolia Moderna, II, Paris 1991, s. 141, 144; "Emir Buhârî Tekkesi", İst.A. IX, 5087; "Ahmedü'l-Buhârî Efendi ve Ahme-dü'I-Buhâri Tekkesi", İstanbul Kültür ue Sa­nat Ansiklopedisi, İstanbul 1982, I, 485-486; M. Baha Tanman, "Emir Buharı Tekkesi", Dün­den Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, İstanbul 1994,111. 167-168.

1 Hadîkatü'l-uüzerâ, s. 122

2 Silâhdar, Târih, W, 306

3 1 Mayıs 1695

4 Köprülü, s. 320

5 11 Ey­lül 1697

6 Haz. Abdülkadir Özcan

7 trc. Özdemir Çobanoğlu

8 Eski Çat, bugünkü İlyas

9 Ali Emîrî, nr. 543

10 İstanbul 1984

11 nşr. İsmail E. Erünsal-A. Ya­şar Ocak

12 trc. Yaşar Önen

13 trc. H. Cahit Yalçın

14 Amasya Tarihi, 1, 394-395

15 Taeschner, s. 227-231

16 Köseoğlu, sy. 46, s. 1376

17 Âşıkpaşazâde, s. 157

18 nşr. F. Babinger

19 Süleymaniye Ktp., Mihrişah Sultan, nr. 173, vr. 7a

20 Tezkire, s. 179

21 Meselâ bk. Süleyma­niye Ktp., Mihrişah Sultan, nr. 173, Hacı Mahmud, nr. 3327, vr. lb-128a; Nuruos-maniye Ktp., nr. 4335; Millet Ktp., Manzum, nr. 906, 907; İÜ Ktp., TY, nr. 829, 6497; Manisa İ! Halk Ktp., Çaşnigîr, nr. 5188/ 1; Cebeci İl Halk Ktp., nr. 34/1; Mevlânâ Mü­zesi, nr. 237; British Museum, Or., nr. 6481, 10.950; Vatikan Ktp., Turco, nr. 275

22 nr. 829

23 trc. Abdülbâki Gölpınarlı

24 trc. Râgıb Hulusi

25 Bk. Gırnata

26 md. 19

27 mad­de 21

28 13 Tem­muz 1878

29 md. 58

30 md. 60

31 30 Ekim 1918

32 Ankara 1927

33 Cambridge 1976

34 The Wonderful Sea-horse and other Persian Tales, London 1950

35 İn Search of Omar Khayyam, Lon­don 1971

36 Edinburgh 1983

37 ed. E. Bosworth - C. Hillenbrand, Edinburgh 1984

38 London 1941

39 London 1941

40 London 1954

41 Washington 1952

42 Cambrid­ge 1963

43 ed. E. Bosworth - C. Hil­lenbrand

44 Bk. Kurtubî, VII, 32-33

45 el-En'âm 6/86

46 Sâd 38/48

47 Taberî, VII, 261; Sa'lebî, s. 197

48 II. Krallar, 2/1-18

49 II. Krallar, 2/19-22

50 11, Krallar, 2/23-25

51 II. Kral­lar, 3/1-20

52 II. Kral­lar, 4/1-7

53 11. Kral­lar, 4/8-37

54 II. Krallar, 4/38-44

55 II. Krallar, 5/8-14

56 II. Krallar, 6/ 1-7

57 II. Krallar, 6/8-12

58 II. Krallar, 6/13-17

59 11. Krallar, 6/24-7/20

60 II. Kral­lar, 8/7-15

61 II. Krallar, 9/1-10/36

62 II. Krallar, 13/14-19

63 II Krallar, 13/21

64 II. Krallar, 13/14, 20

65 Kettânî, s. 339-340

66 Nşr. Muhammed Mutf el-Hâfız, Dımaşk 1403/ 1983

67 Emâlîlerin yazdınlışı hakkında bil­gi için bk. imla

68 10 Nisan 1087

69 15 Mayıs

70 Abdülhâdî Rızâ, V, 360-378

71 nşr. Muhammed b. Rızk b. Tarhûnî, Riyad 1407/ 1987

72 Sezgin, GAS, I, 421

73 Haydarâbâd 1360

74 Dârü'l'kütübî'z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 62-5, vr. 44a-49b

75 Beyrut 1410/1990

76 el-Eczâ ü'İ- Mehâmiliyyât. nşr. İbra­him İbrahim el-Kaysî, Amman 1412/1991

77 Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 504, 176 varak

78 el-Hizânetü't-Teymû-riyye, Hadis, nr. 150, 34 varak

79 Dârüİ-kütü-bi'z-Zâhiriyye, Mecmua, nr. 89/7, vr. 99-1203, 192d-203b

80 Köprülü Ktp., nr. 252, vr. 43a-50b, l20a-l43b

81 nr. 252, vr. 28'-31b, 98b-101b

82 Köprülü Ktp., nr. 252, vr. l9a, 18a-25b, 673-68a, 85b-86b

83 Eserin on üç cüzü için bk. Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 264, vr. 1-120

84 Köprülü Ktp., nr. 251, 216 varak; Millet Ktp., Feyzullah Efendi, nr. 265, 273 varak

85 nşr. Abdüsselâm Muhammed Hârün, I-1I, Ka­hire 1401/1980

86 Kahire 1324/1906

87 Haydarâbâd 1368

88 nşr. Abdüs­selâm Hârun, Beyrut 1407/1987

89 Haydarâ­bâd 1349/1930

90 nşr. Fahr Salih Süleyman Kadâre, I-II, Beyrut 1989

91 Arap edebi­yatında meydana getirilen yirmi dört emâ­lî ile elli nevadır hakkında bilgi için bk. Sez­gin, II, 83-89

92 Keşfü'z-zımûn, I, 164

93 nşr. Abdüsselâm M. Harun

94 nşr. Abdurrahman M. Osman

95 Bk. Gurerü'l-Fevaid Ve Dürerü1-Kalaid

96 Bk. Brockelmann, Gal SuppL, I, 202

97 Leiden 1913

98 I-IV, Kahire 1344/1926

99 Kahire 1354

100 Dımaşk 1411/1991

101 Vadgırî, s. 264-272

102 nşr. M. Abdül­cevâd el-Asmaî

103 Dârü'l-Kütübi'l-ilmiyye

104 Dârü'ş-Şarki'l-Arabî

105 Haydarâbâd 1349/1930

106 Beyrut 1984

107 Ka­hire 1413/1992

108 nşr. Mahmûd M. et-Tanâhî

109 nşr. Muham­med Ebü'1-Fazl

110 Brockelmann, GAL Suppl, 1, 764

111 Kürkçüoğlu, 111/1-2, s. 1

112 Abdülganî en-Nablu-sî, s. 53-54

113 Keşfü'z-zunûn, İl, 1530

114 P. V. Bohlen, Carmen arabicum Amali Dictum, Regensburg 1825

115 Bk. Serkîs, I, 499

116 Keşfü'z-zunûn,II, 1350

117 Şehid Ali Paşa, nr. 1704/6; Kı­lıç Ali Paşa, nr. 1027/3

118 Hasan Hüsnü Paşa, nr. 1195; Laleli, nr. 3738; Hafîd Efendi, nr. 452/20; Murad Buharı, nr. 145/2

119 Süleymaniye Ktp., Lâleli, nr. 3770

120 Keşfuz-zunûn,1l, 1350, krş.a.e., II, 1720

121 İzâhu'lmek-nün, 1, 241

122 nr. 696/3

123 Yurdagür, s. 47

124 Hacı Mahmud Efendi, nr. 1384

125 İstanbul 1407/ 1986

126 Lâleli, nr. 2261

127 Yazma Bağışlar, nr. 336

128 İz­mir, nr. 121; Yazma Bağışlar, nr. 1269/ 18 ; Esad Efendi, nr. 3772/3; İbrahim Efendi, nr. 237; Mihrişah, nr. 200/13; Fâtih, nr. 3012/1

129 Lef­koşe Sultan II. Mahmud Ktp., nr. 1431; Sa-raybosna Gazi Hüsrev Bey Ktp., nr. 3284/ 1

130 DİA, IX, 30

131 îzâhu'l-meknûn, II , 210

132 a,g.e., II, 110

133 İzâhu'l-meknûn, II, 387

134 Keşfuz-zunan, II, 1350

135 Mu'cemü'l-mü'el-în, V, 102

136 AÜİFD, 111/ 1-2, s. I

137 İstanbul 1266, 1304

138 İstanbul 1291, 1328 |?|; ayrıca bk. Özeğe, IV, 1818

139 İstanbul 1305

140 İstanbul 1302

141 İstanbul 1302

142 M, XIII, 75

143 nşr. M Abdullatîf Salih Ferfûr

144 nşr. Heribert Busse

145 Mektebetü's-Sekâfeti'd-dî-niyye

146 et-Tevbe 9/6

147 Bk. Wensinck, el-Mu'cem, "emn", "'ahd", "zimme", "cevr" md.leri

148 Dîoânü lügati't-Türk, I, 40

149 Tesniye, 19/1-13; Sayılar, 35/ 9-34; Yeşu, 20/2-9

150 Çıkış, 21/14; I Krallar, 2/28-34

151 el-Ba-kara 2/126

152 Âl-i imrân 3/97

153 Nesâî, "Tahrîm", 14

154 İbn Kayyim el-Cevziyye, 111,411-412

155 Bk. cl-var

156 Buhârî, "Kefalet", 4; "Menâ-kıbü'l-enşâr", 45

157 Buhârî, "Menâkıbü'1-en-şâr", 45

158 Muhammed Hamîdullah, el-Veşâ'i-ku's-siyâsiyye, s. 54

159 Ibn Kayyım el-Cevziyye, III, 55

160 et-Tevbe 9/6

161 Aynî, 1, 233

162 İbn Kayyim el-Cev­ziyye, III, 628-646

163 Bk. hırka-i şerif

164 el-Muvatta3, "Nikâh", 44; bunun sarık oldu­ğu da rivayet edilmiştir, bk. Abdülhay el-Kettânî, I, 270-271

165 Bk. Ta­rama Sözlüğü, III, 1458

166 Şerhu's-Siyeri'l-kebîr, I, 252

167 Buhârî, "Cizye", 10, "Fe-râ'iz", 21, "İctişâm", 5

168 Buhârî, "Cizye", 9

169 İbn Kayyim el-Cevziyye, V, 89

170 Şerhu's-Siyeri'I-kebîr, I, 256; Muhammed Hamî­dullah, el-Veşâ'iku's-siyâsiyye, s. 411

171 a.g.e.,s. 98-99, 116-121,494-495, 502

172 Kalkaşendî, XIII, 329-351

173 nşr. Abdülazîz Ahmed

174 nşr. Muharrem Ergin

175 trc. Ke­mal Kuşçu

176 Mustafa Nuri Paşa, I, 80-81

177 3 Numaralı Mühimme Deften, hk. 341, 344

178 Celalzâde, vr. 39lb-392d

179 Mus­tafa Nuri Paşa, I, 241

180 a.e.. I, 245; örnekler için bk. Defterdar Sarı Mehmed Paşa, s. 39, 50, 53, 122

181 a.g.e, s. 52-54

182 Ahmed Refik, s. 74, hk. 103

183 Fetâvâ-yı Ebüs-suûd Efendi, vr, 191a

184 Ahmed Refik, s. 27, hk. 37

185 TSMA, nr. E 4312, 5585; Uzunçarşılı v.dğr., 1. fas., s. 7, nr. 66, 67

186 Ayrıca Bk. Ahidnâme

187 Peçuylu İbra­him, II, 194

188 Haz. Orhan Saik Gökyay

189 Haz. Abdül-kadir Özcan

190 İbn Mâce, "Diyar, 31; Ebû Dâvûd, "Cihâd", 147

191 Taberî, III, 63

192 et-Tevbe 9/7

193 el-Enfâl 8/58

194 Ayrıca Bk. Müste'men

195 nşr. Selâ-haddin el-Müneccid

196 nşr. M. el-Mu'tasım-Billâh

197 Bk. Mukaddes Emanetler

198 Bk. Peygamber

199 Bk. Râgıb e!-Jsfahânî, el-Müfredat, "emn" md; Lisâ-nü'l-eArab, "emn" md

200 Bk. M. F. Ab-dülbâki, el-Muccem, "emn" md.

201 Bk Wensinck, el-Mu'cem, "emn" md

202 el-Ahzâb 33/72

203 Câmi'u'l-beyân, XII, 53-57

204 el-Keşşâf, 111, 276-277; Mefatthu'l-ğayb, XXV, 234-237

205 el- Câmic, IV, 117-119

206 en-Nisâ 4/58

207 a.g.e., V, 255-256

208 Câmfu'l-beyân, IV, 145-146

209 Müslim, "îmâre", 16

210 Bk. Wensinck, el-Muccem, "emn" md

211 Buhârî, "'İlim", 2

212 el-Mü'minûn 23/8; el Me-âric 70/32

213 Buhârî, "îmân", 24, "Şe-hâdât", 28; Müslim, "îmân", 107, 108

214 Ebû Dâvûd, “Büyûc", 79; Tirmizî, "Bü­yü1", 38

215 el-Fütûhât, VI11, 413

216 a.g.e., VIII, 426-428

217 Bk. akid; daman

218 İbn Mâce, "Sadakat", 5 , Tirmizî, Büyûc", 39

219 Ali el-Hafîf, I, 103

220 Vehbe ez-Zühaylî, s. 174

221 md. 762

222 Mecelle, md. 777

223 Mecelle, md 771-772

224 md. 762

225 md. 768

226 Bk. Vedia

227 nşr. Züheyr cş-Şaviş

228 28 Şubat 19I9

229 Ocak 1929

230 Bk. Delâilü'n-Nübüvve

231 Bk. Alamet; Karine

232 Bk. Emir

233 Bk. Ümmü Halid

234 ez-Zumer 39/18

235 Servili, nr. 179/ 2

236 Beyrut 1979

237 nşr. E. K. Rowson

238 nşr. Sehbân Halîfât

239 Kinûnü't-te'uît, s. 130

240 Bk. el-'Auâşım, naşirin mukaddimesi, s. 21; Ârâ'ü Ebî Bekr, I, 74

241 GAL Suppl. I , 733

242 Me­selâ bk. Kânunu t-te'vîl, S. 130, 242, 278. 300, 306, 329, 342, 361 ; 'Arizatü'l-Ahuezt, XIII, 34, 43

243 Son bahis Şe­hid Ali Paşa nüshasında mevcut değildir

244 Arâ'ü Ebî Bekr, 1, 65;II, 505

245 Hacı Selim Ağa Ktp., nr. 499; Süley-manîye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 371

246 Hizânetü'l-vesâik, nr. K. 4; el-Hi-zânetü'l-Hasenİyye, nr. 2872, el-Hizâne-tü'1-âmme, nr. K. 2670, son kısmı eksik

247 Bk. Brockel-mann, 1,733

248 nşr. Muhammed es-Sü!eymânî

249 Dâru'l-Kütübi'l-ilmiyye

250 eş-Şirketü'1-Vataniyye

251 Feyyûmî, Misbâhu'l-münîr, "emi" md.; Tâcü'l-caros, "emi" md

252 el-Hicr 15/3

253 el-Kehf 18/46

254 Taberî, XIV, 5; İbn Kesîr, II, 422

255 Bk. Wensinck, el-Mu'cem, "emi" md