Elmi-praktiKİ konfransin materiallari

III-JÜ BÖLMƏ
MÜNAGİŞƏLƏRDƏ VƏ SÜLHÜN
BƏRQƏRAR OLMASINDA GENDER
Aparıcılar: Mahibə Əliyeva, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının politologiya və siyasi idarəetmə kafedrasının dosenti, t.e.n.
Fəridə Zurikaşvili, Tiflis Dövlət Universitetinin professoru, Gender araşdırmaları mərkəzinin rəhbəri
Sədicə Abdulvağabova

Bakı Dövlət Universitetinin maddə quruluşu

kafedrasının professoru, fiziko-riyaziyyat e.d.
Münaqişələrin həllində qadın təşkilatlarının rolu
Dünyanın hər bir yerində qadınlar müəyyən problemlərlə üzləşirlər. Lakin elə yerlər də vardır ki, burada əlavə, qadın problemlərini daha da dərinləşdirən vəziyyətlər mövcuddur. Bu o yerlərdir ki, orada silahlı münaqişələr, müharibələr baş verir. Belə yerlərdən biri də Cənubi Qafqazdır. 15 ilə yaxındır ki, Cənubi Qafqaz dünyanın "qızmar nöqtələrindən" biridir.
Sülh anlayışı bir dəyər kimi hərtərəflidir. Yeni minillikdə bəşəriyyətin qarşısında zülmün bütün təzahür formalarını - ailədə, cəmiyyətdə, müxtəlif etnik qruplar, dövlətlər arasında aradan qaldırmaq problemi durur. Buna görə də sülh qlobal strategiyadır.
Bir çox beynəlxalq sənədlərdə münaqişələrin qarşısının alınmasında, sülhün bərqərar olmasında xüsusi yer ictimai təşkilatlara verilir. İctimai təşkilatların vəzifəsi yalnız sülh ideyalarının təbliği deyil, konkret bir fəaliyyətin həyata keçirilməsinə çalışmaqdır. Onlar nəzərlərini dözümsüzlük mənbələrinə yönəltməli, münaqişənin baş verməsinin qarşısını almaqdan ötrü çalışmalıdır.
Axır vaxtlar ölkəmizdə qeyri-hökumət təşkilatları, xüsusilə qadın təşkilatları, feminist qruplar cəmiyyətdə dəyişikliyə gətirən qüvvə olmuşdur. Sülh dəyərlərinin daşıyıcıları arasında qadınların sayı kişilərə nəzərən daha çoxdur. Kişilər arasında bu problemlə məşğul olanlar ya cavanlar və ya da yaşlılar olduğu halda, qadınlara isə istənilən yaşda rast gəlmək olur.
Qadınların sülh mədəniyyətindəki rolları onların hüquqlarının daha da genişlənməsinə və bununla da bərabərliyin, inkişafın və sülhün bərqərar olmasına səbəb olur. Öz qabiliyyətini, öz potensialını vəzifələrdə, qərarların qəbulunda reyallaşdıra bilməyən qadınlar qeyri-hökumət qadın təşkilatlarında birləşərək vətəndaş cəmiyyətinin quruculuğunda iştirak edirlər. Vətəndaş cəmiyyəti ölkədə sülhün bərqərar olması ilə sıx əlaqədar olduğundan bu təşkilatlar sülh quruckuluğu ilə də məşğul olur. Münaqişələrin qarşısının alınması, onların sülhyolu ilə həll edilməsi istiqamətində iş aparmaqdan ötrü bu təşkilatlar qadınlar üçün dəyirmi masalar, seminarlar, görüşlər təşkil edilir.
Qadınlar siyasətə əxlaqi keyfiyyətlər gətirirlər və qeyd etmək lazımdır ki, tolerantlıq da əxlaqi prinsipdir. Qadınların real vəziyyətləri və kişilərlə bərabər huquqları cəmiyyətin demokratiklik dərəcəsini göstərir. Qadınların qərarların qəbulunda iştirakları onların ambisiyalarından yox, günün ən vacib məsələrindən irəli gəlir. Bunu nəzərə alaraq beynəlxalq miqyasda bu problemlərlə məşğul olan, bunları ön plana çəkən təşkilatlar mövcuddur.
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qadınlar üçün İnkişaf Fondu BMT-nin qadınların hüquqlarının genişləndirilməsi və bərabərhüquqluğu yaratmaqla məşğul olan bir təşkilatdır. Onun "Qadınlar Cənubi Qafqazda Münaqişələrin Qarşısının Alınması və Sülh Yaradılması Uğrunda" layihəsinin məqsədi Cənubi Qafqazda sülh quruğuluğu prosesində iştirak etmək üçün qadınlara potensial imkanların yaradılması və artırılmasıdır.
Qadınların vəziyyətinə görə 4-cü Dünya konfransının (Pekin) müraciəti də münaqişələrin həlli proseslərinə qadınların cəlb edilməsinə çağırır. Qadınlar çox gözəl başa düşürlər ki, sülh yalnız müharibənin olmamasından ibarət deyildir. Sülh daha çox nailiyyətləri əhatə edir. Pekin konfransının müraciətində deyilir: "Biz aşağıda imza atanlar, müxtəlif mədəniyyət, dini baxışlara, etnik və sosial qruplara aid olan bütün qadın və kişiləri bizimlə həmrəy olmağa çağırırıq. Ancaq bərabərlik, tərəf müqabilliyi əsasında maniələrə, çarəsizliyə və süstlüyə qarşı mübarizə apara bilərik. Biz bir yerdə problemlərin mahiyyətini anlayıb, zülm mədəniyyətindən sülh mədəniyyətinə konkret addımlar ata bilərik". İlk əvvəl bu addım milli səviyyədə atılmalıdır. Bunun üçün əhalinin bütün sosial qrupları arasında sülh ideyaları, demokratiya və insan hüqüqları barəsində tədbirlər keçirmək lazımdır. Dünyanın proqressiv qadınları tolerantlıq göstərərək, milli maraqları və mədəniyyətlərin rəngarəngliyini nəzərə alaraq, ümumi bir ideyanın ətrafında - hər bir ailədə və hər bir ölkədə sülhün bərqərar olması ideyası ətrafında birləşməlidirlər. Sülh, Bərabərlik və İnkişaf uğrunda beynəlxalq əməkdaşlıq vacibdir. Sülh mədəniyyətini insanlara aşılamaqdan ötrü sülh mədəniyyətinə aid metodoloci xarakter daşıyan ədəbiyyatdan, dövrü mətbuatdan (qəzet, curnal), tarixi sənədlərdən istifadə olunmalıdır. Kompyuter, internet sistemi qeyri-hökumət təşkilatlarının milli sərhədləri keçərək effektiv geniş masştablı əməkdaşlıqla məşğul olmasına imkan yaradır.
Qeyd edildiyi kimi siyasətdə qadın başlanğıcında məqsəd yaratmadır, nəinki dağıtma. Bəlkə də bir çox beynəlxalq münaqişələrin həllərinin uzanmasında qadınların siyasi qərarların qəbullarından uzaqlaşdırılmasıdır. Bunu nəzərə alaraq, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 1325 saylı Qətnaməsində də münaqişələrin dinc yolla tənzimləməsində qadınların rolunu fəallaşdırmaq və bunun üçün qərarların qəbulunda onların iştirak etməsi tövsiyyə edilir. 2000-ci ilin 31 oktyabrında BMT-nin TŞ-sının 1325 saylı qətnaməsi sülh danışıqlarında iştirak edən tərəfləri sülh və təhlükəsizliyin qorunmasına yönəlmiş səylərdə qadınların bərabərhüquqlu iştirakının vacibliyini qender baxımından diqqət verməyə dəvət edir. Bu qətnamənin qəbul edilməsi qadınların münaqişələrin qarşısının alınması və həllində, eləcə də sülh quruculuğunda oynadıqların rolun etiraf edilməsi sahəsində atılmış mühüm addımdır.
Azərbaycan Respublikası Milli Məclisi, dövlət orqanları, qeyri-hökumət qadın təşkilatları, siyası partiyalar, kütləvi informasiya vasitələri kimi cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrindən olan qadınlar 2002-ci ilin 6 sentyabrında Birləşmiş Millətlər Təşkilatının azəzrbaycandakı nümayəndəliyində yığışaraq BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının 1325-ci qətnaməsinə əsaslanaraq "Koalisiya-1325" təsis edildi.
Qadınları çox vaxt uşaqlarla bir yerdə vahid bir "Qadınlar və uşaqlar" təsnifatı ilə qəbul edib onları əhalinin "əzab çəkən" hissəsinə aid edirlər. Lakin qadınlar heç də əzab çəkən kateqoriyaya aid deyillər. Onlar da silahlı münaqişələrə cəlb olunub: hərbi xidmətdə qulluq edirlər, hərbi geyimlərin hazırlanmasında və s. iştirak edirlər. Onların fəaliyyəti müharibə dövründə sosial qayda-qanunun bərqərar olması ilə də əlaqədardır.
Qeyri-hökumət təşkilatları xalq diplomatiyası ilə məşğul olur. Rəsmi diplomatiya ilə dövlət orqanları məşğul olur. Bu sahədə bizim müəyyən nailəiyyətlərimiz var: curnalistlər, qadınlar gənclər görüşürlər, bir-birlərinə məlumatlar verirlər. Bu sahədə aparılan işlər üçün bizi məzəmmət edirlər, danlayırlar. Lakin buna baxmayaraq biz işimizi davam etdiririk. Çünki bu işlər müəyyən nəticələr verir.
Qadınların sülh quruculuğunda, münaqişələrin həll sahəsində apardıqları bəzi fəaliyyətlərini yada salaq.
1992- ci ildə, hərbi əməliyyatların qızğın dövründə, "Sülh Karvanı" beynəlxalq aksiya təşkil edildi. Yerevan və Bakıda aparılan bu aksiyanın məqsədi xalqların bir-birinə düşmən olmaması, münaqişəyə səbəbin geosiyasi maraqların olmasını göstərmək idi. Elə bu ilin oktyabr ayında Bakıda Helsinki Vətəndaş Assambleyasının Azərbaycan Milli Komitəsi "Qadınlar zorakılığa qarşı" konfransını təşkil edir.
1994-cü ilin avqustunda "Qazax-İcevan" sərhəddində eyni zamanda qadınlar və gənclərin görüşü oldu. Bu görüşə gəlməkdən ötrü onlar hərbiçilərin müşahidəsi altında minalanmış yerlərdən keçməli oldular. Bu görüşdə məqsəd qadınların müharibənin əleyhinə olmalarını göstərmək idi. Görüşdə qadınlar birgə aksiyalar keçirməyi qərara aldılar. Bu aksiyalardan biri də özgə torpaqlarında hərbi qulluğun kesirilməsinə etiraz idi. Onlar iki hərbi çağırışda bu nail oldular. 1996-cı ildə "Qadınların Zaqafqaziya dialoqu" yarandı. Bu dialoq çərçivəsində Gürcüstanda və ABŞ-da görüşlər olmuşdur.
Amerikanın Təhsilin İnkişaf Akademiyası tərəfindən Tiflis, Saxkadzor və Bakıda silsilə qadın təşkilatlarının nümayəndələrinin görüşləri keçirilmişdir.
Azərbaycandan "İmdad" və "Əsgər anaları" təşkilatlarının nümayəndələri və Ermənistandan olan qadınlar Rostov və Nalçikdə "Qadınlar zorakılığa qarşı" konfrnaslarında iştirak etmişlər.
Cənubi Qafqaz "2002 Cenevrə təşəbbüsü" valideynlər komitəsi yaranmışdır. Bu komitəyə övladları və yaxınları Karabağ müharibəsində itkin düşmüşlərin qohumları daxil olmuşdur. Onlar 2003-cü ildə Xankəndində görüş keçirmişlər.
Təəssyflər olsun ki, xalq diplomatiyası, sülh quruculuğu ilə məşğulolma yalnız Cənubi Qafqazda deyil, bütün dünyada özünü doğrulda bilmir. Çox vaxt belə fikirlər eşitmək olur ki, münaqişələri ancaq güc yolu ilə həll etmək olar. Lakin xalq diplomatiyası, sülh quruculuğu ilə məşğulolma davam edir, onun nəticələri çox olmasa da nəzərə çarpacaqdır.
İntelektual qadın mühütindən irəli sürülən təşəbbüslər regionda ədalətli sülhün bərqərar olmasına impulslar verə bilər.
Sülh çox çətin əldə edilən və asanlıqla itirilən xoşbəxtlikdir. Onu həmişə qorumaq və möhkəmlətmək lazımdır.