Elmi-praktiKİ konfransin materiallari

Elmira Süleymanova

Azərbaycan Respublikasının İnsan Hüquqları

üzrə Müvəkkili (Ombudsman)

Cender bərabərliyi və insan hüquqları Hörmətli Sədr!

Hörmətli xanımlar və cənablar!

Təqdirəlayiq haldır ki, əgər bir neçə il bundan əvvəl cender məfhumu haqqında təsəvvürümüz belə olmamışsa, son onillikdə bu problem dövlət siyasətində, qanunvericilikdə, elmi araşdırmalarda, tədris sistemində özünü inamla təsdiqləmiş, dövlət qurumlarının və vətəndaş cəmiyyətinin, qeyri-hökumət təşkilatlarının fəaliyyətində özünə yer tapmış, diqqət mərkəzində olmuşdur.

Bu günkü konfransın mövzusu, cender probleminin müzakirəyə çıxarılmış müxtəlif aspektlərini əhatə edən mövzuların rəngarənqliyi ölkəmizdə qısa bir dövrdə sabit inkişafın mühüm amillərindən olan cender bərabərliyi sahəsində əldə edilmiş uğurları bir daha təsdiqləyir.

Mən isə öz vəzifəmə uyğun olaraq diqqətinizi cender bərabərliyi və insan hüquqlarının bəzi aspektlərinə cəlb etmək istərdim.

BMT yarandığı andan bu günədək qadın hüquqları problemi onun qarşısında duran ən vacib məsələlərdən biri olmuşdur. Dünyada qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılması, onların ictimai həyatda, iqtisadi və sosial inkişafın bütün sahələrində bərabər hüquqlarının qerçəkləşdirilməsi üçün eyni imkanların təmin olunmasına dövlətlərin diqqətini cəlb edilməsi sahəsində bu qurum ən böyük təcrübəyə malik olan bir təşkilatdır. Bu baxımdan qadın hüquqlarının müdafiəsi sahəsində BMT-nin fəaliyyətinə nəzər yetirmək məqsədəuyğun olardı.

BMT-nin təşəbbüsü ilə keçirilmiş bir sıra tədbirlər qadınların hüquqlarının müdafiəsi üzrə kampaniyalardan fərqli olaraq onlara daha intensiv və genış dəstək verilməsini təmin etdi. BMT-nin 1945-ci ildə San-Fransiskoda imzalanmış Xartiyası cinslərin bərabərliyini fundamental insan hüquqlarının əsası kimi bəyan edən ilk beynəlxalq saziş olmuşdur. O vaxtdan bəri, BMT tərəfindən dünyada qadınların statusunun yüksəlməsinə yönəlmiş bir sıra beynəlxalq strategiyalar və proqramlar hazırlanmışdır. Bu illər ərzində BMT qadınların cəmiyyətdə rolunun gücləndirilməsi üzrə dörd əsas istiqamətdə fəaliyyət göstərmişdir ki, bunlar qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi, beynəlxalq və ictimai fəaliyyətin səfərbər edilməsi, cenderə aid statistika daxil olmaqla təhsil və tədqiqatlar və köməyə ehtiyacı olan qadın təşkilatlarını dəstəkləməsi məsələləri olmuşdur.

Praktiki olaraq 1975-ci ildən keçirilən bütün beynəlxalq konfranslarda bu və ya digər dərəcədə qadın məsələlərinə toxunulmuşdur. Məhz bu vaxtdan etibarən BMT çərçivəsində ümumdünya qadın hərəkatının fəallığı da artmışdır. Bu prosesin başlanğıcı kimi, hüqüq bərabərsizliyi məsələsi qaldırılan sənəd kimi İnsan Hüquqları Ümumi Bəyannaməsini (1948-ci il) və Təhsil sahəsində ayrı-seçkiliyin qarşını almaq Konvensiyasını (1960-cı il) göstərmək olar ki, bu da cinslərə fərq qoymadan bütün insanların hüquqlarının müdafiəsi sahəsində BMT-nin davamlı fəaliyyətini təsdiqləyir. Konkret olaraq, qadın problemlərinə dair BMT-nin təşəbbüsü və iştirakı ilə dörd ümumdünya konfransı keçirilmişdir.

"Bərabərlik, İnkişaf və Sülh Uğrunda" şüarı altında BMT tərəfindən keçirilən Ümumdünya konfransları vasitəsilə qadınların vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üzrə fəaliyyəti gücləndirilmək və bu məsələyə üzv-dövlətlərin və qeyri-hökumət təşkilatlarının, dünya ictimaiyyətinin geniş dairəsinin diqqətini cəlb etmək mümkün olmuşdur. Bunlardan birincisi 1975-ci ildə Meksikada keçirilmiş və Beynəlxalq qadın ilinə həsr olunmuşdur. Bu konfrans zamanı qadın problemləri üzrə fəaliyyət planı qəbul olunmuş və nəticədə BMT-nin Baş Məclisi Qadın onilliyini (1976-1985 illər) bəyan etmişdir.

Qadın onilliyi çərçivəsində 1979-cu ilin dekabr ayında BMT-nin Baş Məclisi tərəfindən qadın hüquqlarını tənzimləyən beynəlxalq hüquqi akt olan "Qadınlara münasibətdə ayrı-seçkiliyin bütün formalarının aradan qaldırılması haqqında" Konvensiyası qəbul olunmuşdur. Konvensiya imzalanma üçün 1 mart 1980-ci ildən açıq elan edilmiş və 1981-ci ildə qüvvəyə minmişdir. Bu Konvensiya dünyada qadınların ayrı-seçkiliyə məruz qalması və bundan öncə insan hüquqları üzrə qəbul olunan Konvensiyanın və digər beynəlxalq tədbirlərin yetərli olmadığını rəsmi təsdiq edən ilk beynəlxalq sənəd sayılır.

Qadın problemləri üzrə İkinci Ümumdünya konfransı 1980-ci ildə Kopenhagen şəhərində keçirilmişdir. Bu konfransda "Qadınlara münasibətdə ayrı-seçkiliyin bütün formalarının aradan qaldırılması haqqında" Konvensiyanın imzalanma üçün açıq olduğu bir daha bəyan edilmişdir. Konfransın işinin nəticəsi olaraq Qadınların onilliyinin ikinci yarısı üzrə qəbul olunmuş proqramda "Bərabərlik, İnkişaf və Sülh Uğrunda" şüarına uyğun olan mövzularla yanaşı qadınların məşğulluğu, səhiyyə və təhsil problemlərinə də böyük yer ayrılmışdır.

1985-ci ildə Nayrobi şəhərində (Keniya) keçırılmış Qadınların Üçüncü Ümumdünya konfransı xüsusi diqqətə layiqdir. Konfrans zamanı Qadın onilliyi çərçivəsində qarşıya çıxan çətinliklər və əldə olunan nəticələrin təhlili və qiymətləndirilməsi həyata keçirilmişdir. Konfransın və qeyri-hökumət təşkilatlarının Forumunda 1500 beynəlxalq, regional və milli təşkilatlar, həmçinin BMT-nin o zaman 157 üzv-dövlətlərinin nümayəndələri daxil olmaqla 15 min nəfər iştirak etmişdir.

1995-ci ilin sentyabr ayında Pekin şəhərində (Çin) Qadınların vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üzrə IV Ümumdünya konfransı keçirilmişdir. Bu görüş beynəlxalq səviyyədə keçirilən digər tədbirlərlə müqaisədə həm əhatə olunmuş mövzular, həm də iştirakçıların sayına görə ən güclüsü və səmərəlisi olmuşdur. Burada dünya qadınlarının ümumi və spesifik problemləri qaldırılmış və müzakirəyə çıxarılmışdır.

Yeri gəlmişkən cender problemləri, qadın və kişilərin hüquq bərabərliyi və bunun gerçəkləşməsi üçün bərabər imkanların yaranması qadın konfransları ilə yanaşı, BMT-nin bütün global konfranslarında aparıcı mövzu kimi dünya ictimaiyyəti tərəfindən müzakirə olunmuşdur ki, bunlardan İnsan Hüquqları üzrə Vyanada (1993), Əhali və İnkişaf mövzusunda Qahirədə (1994), Sosial inkişaf problemləri üzrə Kopenhaqendə (1995), Habitat - İstanbulda (1996) və başqalarını göstərmək olar. Həmin konfranslar indiyədək beş ildən bir müxtəlif ölkələrdə müvafiq sahədə vəziyyəti dəyərləndirmək və qarşıda duran vəzifələri müəyyən etmək məqsədilə təşkil olunur.