Enerji yapilarinin planlanmasinda ve yapilaşmasinda karşilaşilan sorunlar

ENERJİ TESİSLERİNDE ELEKTRİK İLETİM HATLARI İLE İLGİLİ MEVCUT UYGULAMA

Uluslararası enterkonneksiyon dahil, 36 KW gerilim seviyesinin üstü enerji tesislerinin planlanması, yapımı, işletilmesi ile ulusal elektrik sisteminin operatörlüğü ve elektrik piyasası mali uzlaştırma hizmetlerinin yürütülmesi ile görevlendirilmiş kurum TEİAŞ’dır.

TEİAŞ, bu kamu hizmetini yerine getirmek amacıyla ihtiyaç duyduğu taşınmaz malları, Resmi Gazete’nin 29.06.2001 tarih ve 24447 sayılı nüshasında yayımlanan Ana Statüsü ve 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’de belirlenen yetkileri çerçevesinde, Kamulaştırma Kanunu’ndaki esaslara göre yaptığı kamulaştırmalarla edinmektedir.
TEİAŞ kamulaştırma çalışmaları, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı’nca onaylanan TEİAŞ Yatırım Programları’ndaki enerji iletim hatları ile trafo merkezlerinin yanı sıra, iletim sistemini genişletmenin veya yeni yatırımın gerekli olduğu ancak, yeterli finansmanın mevcut olmadığı hallerde (bedeli sonradan yatırımcıya geri ödenmek üzere) yapılması gerekli olan enerji tesisleri için 4628 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu kapsamında sistem kullanıcısı özel sektör yatırımcıları ile TEİAŞ arasında imzalanan Bağlantı ve Sistem Kullanım Anlaşmaları çerçevesinde tesis edilecek olan ve tesisinden sonra TEİAŞ’a devredilecek olan enerji iletim hatları ile trafo merkezleri bütününden oluşan iletim tesislerinin geçeceği güzergâhlar ve kurulacağı alanların kamulaştırılmasını kapsamaktadır.
Enerji iletim hatları, diğer bir ifadeyle elektrik havai hatları, direkler (pilonlar) ve bunlar arasına çekilen tellerden oluşmaktadır. TEİAŞ, enerji iletim hatlarının geçtiği özel mülkiyete konu taşınmazlardaki direk yerlerinde ve trafo merkezlerinin kurulacağı sahalarda mülkiyet edinimi amacıyla kamulaştırma yapmakta; havai hatlardaki tellerin ve bunların emniyet mesafeleri de dahil yatay salınım diyagramlarına karşılık gelen alanlar ile dikey salınım diyagramlarına karşılık gelen belirli yükseklikleri için kamulaştırma yoluyla irtifak hakkı tesis etmektedir. Bu mesafeler, Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği’ndeki esaslara göre hesaplanmakta ve uygulanmaktadır.
TEİAŞ, ana faaliyetini Trafo Merkezleri ile Enerji İletim Hatları’ndan oluşan “İletim Tesisleri” vasıtasıyla gerçekleştirmektedir. Trafo merkezlerinin kurulacağı alanların ve enerji iletim hatlarının geçeceği güzergahların seçimleri bir dizi teknik ve idari çalışmalar sonrasında yapılmaktadır. Bu yapılırken, teknik yönüyle 30.11.2000 tarihli ve 24246 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği’ndeki esaslara uyulmakta, idarî anlamda ise fizikî mekân organizasyonuna dair yürürlükteki diğer ilgili mevzuat dikkate alınmaktadır.
Yeni tesisleşmeler sırasında ihtiyaç duyulan güzergah ve sahalara isabet eden taşınmazlar; sadece arazi vasfındaki taşınmazlardan değil, ayrıca arsa vasfındaki taşınmazlar dan da oluşmaktadır. TEİAŞ, tesisleri için ihtiyaç duyulan taşınmazları edinirken tarım arazilerinin kamulaştırma bedellerinin takdirinde “yıllık ortalama net gelir”, “kapitalizasyon faiz oranı” gibi alt bileşenlerden yola çıkılarak ulaşılan gelir yöntemini kullanırken; arsa vasfındaki taşınmazlar için emsal satışlarını dikkate almakta, yapılarda ise resmi birim fiyatları ve yapı maliyet hesapları ile yıpranma paylarını gözeterek değerleme yapmaktadır.
TEİAŞ tarafından gerçekleştirilecek olan iletim tesislerinin geçeceği/kurulacağı güzergâh ve sahaların kamulaştırmaya tabi tutulabilmesi bakımından ihtiyaç duyulan tesis projelendirme çalışmaları, etüt-plan-profil çalışmaları, Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği’ne göre yürütülen ÇED çalışmaları ile kamulaştırma ve imar planı çalışmaları için ihtiyaç duyulan süreler, tesislerin hizmete girmesi için öngörülen süreleri sağlayabilecek kadar kısa zaman dilimlerinde gerçekleştirilmesi mümkün olan işlerden olamadıklarından kimi zaman 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’nun “acele kamulaştırma” başlıklı 27. maddesine göre, ilgili mahkemelerden elde edilen acele el atma kararları uyarınca sahaya el atma sağlanmakta ve tescile ilişkin işlemler daha sonra tamamlanmaktadır.
TEİAŞ, iletim tesislerinin kurulacağı saha ve güzergahların kamulaştırmasını, hazırlanan kamulaştırma planlarına göre yapmaktadır. Ancak, teknik zorunluluklar sebebiyle bazı tesislerin yer ve güzergahları yürürlükteki bir imar planı içerisinde yer alabilmektedir. Bu durumda, kamulaştırma çalışmalarına başlanılabilmesi için diğer koşulların yanı sıra, imar planındaki tahsis ve tasdik işlemlerinin de yerine getirilmesi gereği bulunmaktadır. İlgili Danıştay kararlarında; onaylı imar planı bulunan alanlarda gündeme gelen bir kamulaştırmanın yapılabilmesindeki ön şartın; ilgili tesisin amacına yönelik imar planı tadilatı ve tasdiki olduğuna işaret edilmektedir. Bu durumdaki tesislerin kullanım amacına yönelik tahsislerinin bir tadilat imar planı vasıtasıyla teminine ihtiyaç bulunmakta olup, plan onayına ilişkin süreç yine aynı Kanun’un 8. maddesindeki esaslara göre ve 9. maddesindeki yöntemle işletilmektedir.
5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu kabul edilmeden var olan, ilgili mevzuatla 1/25.000 ölçekli güzergah planları üzerinden önce Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü (TÜGEM) doğrudan, sonra da ilgili İl Tarım Müdürlükleri tarım dışı amaca tahsis işlemleri yapılırken anılan Kanun’un yürürlüğe girmesinden belli bir süre sonra bazı İl Tarım Müdürlüklerince 1/25.000 ölçekli güzergah planları yerine 1/5000 ölçekli kadastral haritalar ve mülkiyet bilgileri olmadan tarım dışı amaca tahsis işleminin yapılamayacağı ifade edilmiştir. Bunun üzerine TEİAŞ’ın 03.06.2008 tarih ve 814 ile 22.10.2008 tarih ve 1489 sayılı yazılarına karşılık; Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, TÜGEM’in Balıkesir İl Tarım Müdürlüğü’ne muhatap 10.11.2008 tarih ve 18482/82058 sayılı ile 24.06.2008 tarihli, 10992–49007 sayılı yazılarında “tesis edilecek enerji iletim hatları güzergahının işaretli bulunduğu 1/25.000 ölçekli planlar, hat uzunluğu ve genişliği ile diğer bildirilen miktarlar dikkate alınarak, 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu kapsamında görüş oluşturulması” ile yine TEİAŞ’ın 22.10.2009 tarih ve 2496 sayılı yazısına karşılık TÜGEM’in Ankara İl Tarım Müdürlüğü’ne muhatap 18.11.2009 tarih ve 87331/19098 sayılı yazısı ile “Tarım Arazilerinin Korunması, Kullanılması ve Arazi Toplulaştırmasına İlişkin Tüzük”ün 8.maddesi uyarınca 1/25.000 ölçekli veya daha büyük ölçekli haritalarla başvurulabileceği belirtilmekte iken, İl Tarım Müdürlüğü’nce aynı Tüzüğün 9.maddesi ile diğer Kanunlar gerekçe gösterilerek tesis edilecek enerji iletim tesislerine ilişkin 1/5000 ölçekli kadastral haritalar ile mülkiyet durumunu gösterir belgeler istenilmektedir. 1/5000 ölçekli kadastral haritalar sadece tarım dışı amaca tahsis başvurularında değil, aynı zamanda Çevre ve Orman Bakanlığı’na yapılan Çevresel Etki Değerlendirmesi Olumlu Kararları hakkındaki başvurular kapsamında ilgili İl Tarım Müdürlüklerinden görüş alınmak istenildiğinde de talep edilmekte olup, bu durum hemen hemen tüm İl Tarım Müdürlüklerine de yansımış durumdadır.

5.