Ərbaycan dilində i şgüzar və akademik kommunikasiyanın m əzmunu və əsas anlayı ş



Yüklə 1,51 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə16/18
tarix21.09.2022
ölçüsü1,51 Mb.
#117909
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   18
852513773 (1)

İTQİN TƏMİZLİYİ. Danışıq normalarından kənara çıxmayan, yararsız 
yad ünsürl
ərdən uzaq olan və milli ədəbi dilin qayda və qanunlarına 
uy
ğun gələn nitq təmiz adlanır. Belə nitq dil vasitələrinin təhrif olunması 
ədəbna, ədəbi dilin normalarından kənara çıxma
ğa yol vermir. Əlbəttə, 
h
ər bir 
şəxs öz nitqində həmişə bu tələbləri ödəyə bilmir. Bəzilərinin 
nitqi düzgün, t
əmiz olmur, kələ-kötür olur. Belə nitq dilin təmizliyinə 


z
ərbə vurur. Dilin, nitqin təmizliyinin pozulmasının müəyyən səbəbləri 
var. Bunun birincisi dialektizml
ərdir. Bəzilərinin nitqində həddən artıq 
yerli 
şivə və dialekt sözləri işlədilir. İkincisi, nitqdə varvarizm, vulqarizm 
v
ə jarqonizmlərdən istifadədir. 
Heç bir ehtiyac olmadan nitq dialektizm, varvarizm, jarqonizm v
ə əcnəbi 
sözl
ərlə yüklənir. Dialektizmlərin ədəbi nitqdə i
şlədilməsi və tətbiq 
olunması mümkündür. Az
ərbaycan həyatını, kəndini təsvir edən, milli 
kolorit yaradan h
ər bir yazıçı əsərində dialekt sözlərinə müraciət edir, 
dialekt leksikası i
şlədir. Bədii nitqdə dialektizmlərin işlədilməsinə çox 
ehtiyatla yana
şmaq lazımdır. 
B
ədii üslubdan kənarda dialektizmlərin i
şlədilməsi arzuolunmazdır. Elə 
ziyalılar var ki, onlar öz nitql
ərində əcnəbi sözlərdən, dialektizmlərdən, 
loru sözl
ərdən, jarqonlardan bol-bol istifadə edir. Belə ziyalıların 
nitqini «
ədəbilikdən uzaq ziyalı nitqi» adlandırmaq olar. 
N
İTQİN YIĞCAMLIĞI. Nitqin yığcamlığı geniş anlayışdır. Burada 

ğcamlıq dedikdə müxtəsərlik, fikrin qısa və aydın, lakonik şəkildə ifadə 
olunması n
əzərdə tutulur. 

ğcamlıq fikrin ən zəruri sözlərlə, söz birləşmələri və cümlələrlə ifadə 
olunmasıdır. Bu, nitqd
ə sözçülüyə, uzunçulu
ğa qarşı qoyulan bir 
anlayı
şdır. Sözçülük, əsasən, iki formada özünü göstərir: a) nitqdə artıq, 
lüzumsuz sözl
ərin, ifadələrin i
şlənməsi, fikrin təkrarı, eyni bir mətləbin 
ayrı-ayrı cüml
ələrlə bir neçə dəfə ifadə olunması; b) çox danı
şmaq, 
uzunçuluq, ç
ərənçilik. “Çox yeməkdən, çox danı
şmaqdan və çox 
yatmaqdan uzaqla
şmalıyıq” (İslamın prinsiplərindən). 

ğcam danışa bilmək insanda çox vacib keyfiyyətlərdəndir. Hər kəs 
özünün v
ə ba
şqasının danışığına (eləcə də yazısına) bu cəhətdən tənqidi 
münasib
ət bəsləməli, imkan daxilində yı
ğcam, həm də məntiqi 
danı
şmağı bacarmalıdır. 
Fikri 
əhatə etməklə qısa demək bacarı
ğı istedad əlamətidir. İstedadla bağlı 
olan yı
ğcamlıq söz söyləyəndən deyəcəklərini ölçülü-biçili, geniş 
m
ətləbləri yı
ğcam şəkildə deməyi, vaxt almamağı, təkrarçılıqdan 


qaçma
ğı, məlum olanları yenidən xatırlatmamalı, başqalarını yormamağı 
t
ələb edir. 
N

Yüklə 1,51 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   18




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin