z
ərbə vurur. Dilin, nitqin təmizliyinin pozulmasının müəyyən
səbəbləri
var. Bunun birincisi dialektizml
ərdir. Bəzilərinin nitqində həddən artıq
yerli
şivə və dialekt sözləri işlədilir. İkincisi, nitqdə varvarizm, vulqarizm
v
ə jarqonizmlərdən istifadədir.
Heç bir ehtiyac olmadan
nitq dialektizm, varvarizm, jarqonizm v
ə əcnəbi
sözl
ərlə yüklənir. Dialektizmlərin ədəbi nitqdə i
şlədilməsi və tətbiq
olunması mümkündür. Az
ərbaycan həyatını,
kəndini təsvir edən, milli
kolorit yaradan h
ər bir yazıçı əsərində dialekt sözlərinə müraciət edir,
dialekt leksikası i
şlədir. Bədii nitqdə dialektizmlərin işlədilməsinə çox
ehtiyatla yana
şmaq lazımdır.
B
ədii üslubdan kənarda
dialektizmlərin i
şlədilməsi arzuolunmazdır. Elə
ziyalılar var ki, onlar öz nitql
ərində əcnəbi sözlərdən, dialektizmlərdən,
loru sözl
ərdən, jarqonlardan bol-bol istifadə edir. Belə ziyalıların
nitqini «
ədəbilikdən uzaq ziyalı nitqi» adlandırmaq olar.
N
İTQ
İN YI
ĞCAMLI
ĞI. Nitqin yığcamlığı geniş anlayışdır. Burada
yı
ğcamlıq dedikdə müxtəsərlik, fikrin qısa və aydın,
lakonik şəkildə ifadə
olunması n
əzərdə tutulur.
Yı
ğcamlıq fikrin ən zəruri sözlərlə, söz birləşmələri və cümlələrlə ifadə
olunmasıdır. Bu, nitqd
ə sözçülüyə, uzunçulu
ğa qarşı qoyulan bir
anlayı
şdır. Sözçülük, əsasən, iki formada özünü göstərir: a) nitqdə artıq,
lüzumsuz sözl
ərin, ifadələrin i
şlənməsi, fikrin təkrarı,
eyni bir mətləbin
ayrı-ayrı cüml
ələrlə bir neçə dəfə ifadə olunması; b) çox danı
şmaq,
uzunçuluq, ç
ərənçilik. “Çox yeməkdən, çox danı
şmaqdan və çox
yatmaqdan uzaqla
şmalıyıq” (İslamın prinsiplərindən).
Yı
ğcam danışa bilmək insanda çox vacib keyfiyyətlərdəndir. Hər kəs
özünün v
ə ba
şqasının danışığına (eləcə də yazısına)
bu cəhətdən tənqidi
münasib
ət bəsləməli, imkan daxilində yı
ğcam, həm də məntiqi
danı
şmağı bacarmalıdır.
Fikri
əhatə etməklə qısa demək bacarı
ğı istedad əlamətidir. İstedadla bağlı
olan yı
ğcamlıq söz söyləyəndən deyəcəklərini ölçülü-biçili,
geniş
m
ətləbləri yı
ğcam şəkildə deməyi, vaxt almamağı, təkrarçılıqdan
qaçma
ğı, məlum olanları yenidən xatırlatmamalı, başqalarını yormamağı
t
ələb edir.
N
Dostları ilə paylaş: