Ərbaycan dilində i şgüzar və akademik kommunikasiyanın m əzmunu və əsas anlayı ş

zaman? hansı? nə üçün? suallarına cavab verməli olur. Məsələn: Bizim şirkətlə 
əməkdaşlıqda məqsədiniz nədir? Nə zaman fikrinizi deyəcəksiniz? Daha hansı əmək-
daşlıq təklifləriniz var? Nə üçün məhz bizi seçdiniz? 
3)Həmsöhbətin sizi başa düşdüyünə əmin olmaq üçü: yoxlama suallar. Məsələn: 
Deyilənlərə aid sualınız varmı? Siz nə qane etmədi? Fikrinizdə qalırsınızmı? 
Təkliflərimizin nəticəs sizə aydındırmı? 
4)Alternativ suallar. Bu suallar qarşı tərəfə seçim və dahc tez qərar qəbuletmə 

---

imkanı, nitqə emosionallıq verir, sualdan daha çox dinləyicinin laqeyd qalmamağı 
məqsədi daşıyır. Məsələn: Qərarınızda bir dəyişiklik yoxdur? Nəyə isə ola bilər ki, 
doğru izah vermədim? Yormadım sizi? 
5)Ritorik suallar. Təsdiq və inkar formada ifadə edilsə də, cavab tələb olunmur. 
Belə suallar rəqibi söylədiklərində səmimiliyə sövq edir: Səadət nə demək?... Bu sualla 
mən; Özümü çox yordum, tapa bilmədim... indi də qayğılar artdı günbəgün; Dedim: - 
Ay səadət, hardasan, harda? (B.Vahabzadə) 
6) İstiqamətverici suallar. Tərkibində tələb olunan cavabların elementi də olduğu 
üçün lazım gəldikdə danışığı müəyyən istiqamətə yönəltmək mümkündür: Nə güzəşt? 
Torpaqlarımızın 10 faizini güzəştə gedək ki, o biri on faizini dava-şavasız 
qaytarsınlar? Amma kimdi səsimizi eşidən, haqqımızı tanıyan? (Anar) 
Hər bir halda qarşı tərəfin münasibəti soruşulur, razılıq əldə edildikdə həlledici 
suala ehtiyac qalmır. 
Səhvə yol verməmək üçün qınaq, ittihamvari suallardan yayınmaq, "niyə?" 
sualından az istifadə etmək lazımdır. Məsələn: Niyə belə qərara gəldiniz? - əvəzinə: 
Nəticəniz mənim üçün qaranlıq qaldı, bir qədər aydınlıq gətirə bilərsinizmi?; Niyə 
əlavə məlumat vermədiniz? - əvəzinə: Əlavə məlumat versəydiniz, daha yaxşı 
olmazdımı? 
Uyğun cavab almaq üçün sual inkar və ya təsdiq formada verilə bilər. Məsələn: Bu 
işdə mənə kömək edə bilməzsiniz? 
Və ya: Problemləri həll etməkdə, yəqin ki, bizə kömək edərsiniz? Bu etiket 
formalarına imtina cavabı vermək çətindir. 
Bir qayda olaraq, işgüzar ünsiyyətdə, ümumiyyətlə, davranış mədəniyyətində əmr, 
hökm, qınama və ya qadağadan daha çox sual cümlələrindən istifadə olunur. 
Danışıqlar aparılmasının ikinci mərhələsi daha məsuliyyətli və çətindir. Bu 
mərhələdə danışıq iştirakçıları problemin birgə həllini, əsas parametrlərini 
hazırlayırlar. Opponentlər bu və ya digər həll variantına uyğun təkliflər irəli iürür, 
onları müzakirə edərək mövqelərini, danışıqların nəticəsini müəyyən edirlər. Bu 
mərhələlər yaradıcı düşünmək, dinləmək və inandırmaq bacarıqlarından asılıdır. 
Dinləmək bacarığı hər hansı ünsiyyətin əsasını təşkil edir. Opponentlər xüsusi səy 
göstərmədən bir-birini kifayət qədər başa düşdüyünə əmin olurlar. Buna görə danışıq 
iştirakçılarının məlumatlarını adekvat qəbul etmək və anlamaq Üçün refleksiv 
dinləmənin üsullarına sahib olmaq lazımdır. 
İşgüzar kommunikasiyanın uğuru təkcə məlumat ötürməkdən yox, həm də onu 
qəbul etmək bacarığından, yəni dinləməkdən asılıdır. Həmsöhbəti dinləyirik, 
dediklərinə maraq göstəririk və qarşı tərəfin hörmətini qazanırıq, bu da İşgüzar 
ünsiyyətə təsir göstərməyə bilməz; dinləmək - qarşılıqlı anlaşmadır. Qulaq asmaq iki 
cürdür: eşitmək və dinləmək. Eşitmək "hər hansı bir səsi qulaqla qavramaq, almaq, 
duymaq, mənimsəmək", dinləmək "bir şeyə qulaq as- maq"dır.
1
Eşitmək səsin fiziki 
olaraq qavranılmasıdırsa, dinləmək iradə aktıdır - yüksək düşüncə tərzi, məzmunlu səs-
ləri qavramaqdır. Dilimizdə belə ifadələrin olması təsadüfi deyil: Qulaq asıram, amma