Ergashxodjaeva Sh. Dj., Yusupov M. A., G’oyipnazarov S. B., Sharipov I. B. Marketing asoslari

 
 

---

154 
Nazorat va muhokama uchun savollar  
1. Marketingningda reklamaning o`rni va roli qanday?
2. Reklamaning maqsad va vazifalarini ta’riflab bering?
3. Reklamaning iqtisodiy maqsadi qanday yechimlarni ko’zda tutadi? 
4. Bozor rivojlanishining turli bosqichlarida reklama hal etadigan vazifalar 
qanday? 
5. Reklama vositalari va ularning turlari? 
6. Reklama agentliklari va ularning funksiyalarini sanab bering? 
7. Reklamada plagiat deganda nimani tushunasiz? 
8. Reklama matnlarining reklamadagi ahamiyatini izohlang? 
9. Reklamaning qanday turlari samarali deb hisoblaysiz? 
 
 

---

155 
8-BOB. CHAKANA SAVDO VA ULGURJI SAVDO 
 
8.1. Chakana savdoning mohiyati va ahamiyati 
Chakana savdo nima? Biz bilamizki, “Costco”, “Home Depot”, “Macy`s”, “Best 
Buy” va “Target”lar chakana savdo bilan shug`ullanishadi. Biroq, “Amazon.com”, 
mahalliy “Hompton Inn” va bemorni ko`rayotgan doktorlar ham shu kabi. Chakana 
savdo mahsulotlar yoki xizmatlarni to`g`ridan-to`g`ri so`ngi foydalanuvchilarga (hech 
qanday biznes foydani ko`zlamagan) yetkazish uchun ketgan barcha sayi-harakatlarni 
o`z ichiga oladi. Ko`pgina tashkilotlar- ishlab chiqaruvchilar, ulgurchi savdogarlar va 
chakana savdogarlar chakana savdoni amalga oshiradilar. Lekin, asosiy chakana savdo 
chakana savdogarlar tomonidan amalga oshiriladi. 
Chakana savdo ko`pgina marketing yo`nalishlarida muhim ro`l o`ynaydi. O`tgan 
yili chakana savdogarlar 4.6 trillion dollardan ziyod miqdordagi savdoni songi 
iste`molchilarga yetkazdi. Ular brendlar bilan xaridorlarni bog`lashda muhim ro`l 
bajaradi ya`ni “OgilvyAction” marketing agentligi tili bilan aytganda “songi manzil”-
iste`molchilarning xarid uchun songi to`xtash yo`lagi. “OgilvyAction”ning bosh 
direktori shunday deydi: “U fel atvor va harakat o`rtasidagi iste`molchi sayohat 
qiladigan masofa”. Haridorlarning 40% qarorlari rasta ichida yoki uning yaqinida 
qabul qilinadi. Shuning uchun, savdogarlar haridorlarning harid paytida va ularning 
ishonchiga kirgan paytlarida erishadilar. 
Bunga isbot tariqasida, hozirgi kunda ko`pgina marketologlar brend qadrini 
“songi manzilgacha” kengaytirish, o`rnida sotib olish targ`ibotlari va o`rnida sotib 
olish qarorlarini qo`llab quvvatlashdan foydalanib xaridor marketingi konsepsiyasini 
qabul qimolmoqdalar. Xaridor marketingi to`liq marketing jarayoniga- mahsulot va 
brend rivojidan tortib to logistika, targ`ibot, reklamalashtirish ya`ni chakana savdo 
do`konlarida sotuvchilarni xaridorlarga yo`naltirishga e`tibor qaratishni o`z ichiga 
oladi. 
Albatta, har bir yaxshi tuzilgan marketing sayi-harakati iste`molchilarning sotib 
olish odatiga e`tibor qaratgan bo`ladi. Xaridor marketing konsepsiyasini farqlovchi 

---

156 
narsa bu sayi-harakatlarning savdo jarayonini o`zidayoq amalga oshirilishining 
taklifidir. Misol uchun, “P&G” “store back” konsepsiyasiga amal qiladi va bunda 
barcha marketing fikrlari sotuv rastasi darajasida samarali bo`lishi va ish berishi (foyda 
keltirishi) kerak. 
Strategiya “P&G” tili bilan aytganda “Ishonchning Birinchi Daqiqasi”deb 
ataluvchi - muhim 3 dan 7 soniyagacha bo`lgan muddatda xaridor mahsulotning 
rastada mavjudligini anglashiga asoslanadi. “P&G” boshqaruvchisi shunday deydi: 
“Hozirda biz brendni haridorlar nazaridan o`zimiz tarafaga yo`naltirish bilan 
yaratmoqdamiz”. 
Raqamli haridning keskin rivoji yoki, raqamli va rastaning o`zida harid qilishning 
birlashmasi haridor marketingi uchun yangi shakl qo`shdi. “So`ngi Manzil” yoki 
“Ishonchning Birinchi Daqiqasi” endilikda faqatgina chakana savdo do`konlarida sodir 
bo`lmaydi. Hozirda ko`pgina xaridorlar kamida bir nechta xaridlarini onlayn ravishda 
ya`ni hatto chakana savdo do`konlariga bormasdan amalga oshirmoqdalar. Va yana, 
ular o`z xaridlarini do`konga borishdan avval yoki do`konda yurgan paytlarida ham 
Internet orqali o`rganib chiqishlari mumkin. Misol uchun, “Best Buy”da yangi 
televizor harid qilish uchun ularni ko`zdan kechirish paytlarida mobil ilovadan 
foydalanib “Amazon.com”dan mahsulot belgilari va narxlarini tekshirayotgan 
xaridorlarni uchratish odatiy holat hisoblanadi. Shuning uchun ham hozirgi kunda, 
xaridor marketingi faqatgina do`kon ichidagi savdo emasdir. Xaridorlarning sotib olish 
qarorlariga ta`sir qilish do`kon ichidagi, onlayn va mobil xarid sayi-harakatlarini 
amalga oshirishni taqazo etadi. Ko`pgina xaridlar do`kon ichida amalga oshirilsada, 
so`ngi yillarda to`g`ridan-to`g`ri va onlayn sotuvlar do`kon ichidagi sotuvlarga 
nisbatan ancha tezroq rivojlanib bormoqda.