Eserin özgün adı: روش تفسیر قران Reveş-i Tefsir-i Kur’an Yayın Yönetmeni

d) Reye Dayalı Tefsirden Kaçınmak

Müfessirleri ilmi açıdan birtakım yeterlilikleri kazanmak zorunda bırakan dördüncü husus ise reye dayalı tefsir ve onun hatalarından uzaklaşmaktır. Reye dayalı tefsir (daha önce de ifade edildiği gibi) müfessirin, ayetlerin mana ve maksatlarını anlamada kesin ve ilmi şahitleri referans almaksızın tamamen kendi şahsi görüşüne dayanması ve onu, istinbatının mihveri kılmak suretiyle kendi görüşlerini Kurân’a yüklemesidir. Bu tür tefsirler ayıplanmış ve Masum Önderlerin (a.s) sözlerinde şiddetle kınanmıştır.⁹⁶⁹

Bu yöntem hakkında yapılan şiddetli kınamalar, müfessirde böyle bir hataya düşme korkusu oluşturduğu için onlardan bir kısmı sadece nakle ve rivayete dayalı yöntemle yetinmiş, ayetler hakkında her türlü içtihattan kaçınmıştır.⁹⁷⁰ Fakat Kurân tefsirinde istinbatın zaruri olduğunu hisseden bir kesim ise tefsir için birtakım kaideler tedvin etme çabasına girmişler, Kurân ayetleri konusunda her türlü görüş ve içtihadı da bu daire içinde sınırlamışlardır.

Beğenilmiş bir tefsiri reye dayalı tefsirden ayırt eden en önemli kaidelerden birisi, müfessirin tefsirde gerekli olan önbilgilere yeterli ölçüde sahip olması ve tefsirinde bunlardan faydalanmasıdır. Kurân âlimlerinin çoğunluğunun görüşüne göre tefsir için gerekli ilimlerden nasipsiz olduğu veya bu ilimlerde kemal haddine ulaşmadığı halde zan ve tahmin ile tefsir yapan kişi, reye dayalı tefsirin mısdak ve örneklerinden birisidir. Ama eğer bu ilimlerde kemal haddine ulaşır veya en azından bu ilimlerde uzmanlaşmış olanlardan destek alırsa ve Kurân’ı doğru anlamada etkili olan diğer hususları da dikkate alıp, bunlardan faydalanarak ayetleri tefsir edecek olursa reye dayalı tefsir dairesinin dışında kalacak ve onun afetlerinden korunmuş olacaktır.⁹⁷¹ Bu mevzuya riayet etmek, tefsirde diğer ilimlerden faydalanma ideali için zemin hazırladı ve bir ayeti açıklamak isteyen müfessirin, onun çeşitli boyutlarını münasebetine göre beyan eden çeşitli ilim dallarından faydalanma noktasına getirdi. Tefsir kitaplarına ve sözü geçen ilimlere dayandırılan tefsir semerelerine bakıldığında, bu gerçek net olarak görülür.⁹⁷²