Eserin özgün adı: روش تفسیر قران Reveş-i Tefsir-i Kur’an Yayın Yönetmeni

Tefsirde Usul İlmine İhtiyacın Sebebi

Usul hakkında sunulan tanım dikkate alındığında usul ilmi kaidelerinin fıkıh havzasında şer’i hükümleri istinbat etmek için temelinin atıldığı anlaşılmaktadır. Fakat onun istinbat yöntemi sadece fıkhi kavramlarla sınırlı kalmamış, din bilgisinin diğer havzalarında da başta Kurân mefhumlarını elde etmede etkin kullanım alanı olmuştur. Yazarlardan birisinin ifadesine göre usul ilmi, tefsir kaidelerinde faydalanılan en önemli ilimlerden biridir.¹¹⁰³

Tefsir usulü ve karineleri ile ilgili geçen bahisler arasında usul ilminin rolü ve zikri geçen mevzuların işlevi aşikâr olmuştu ama biz yine de bunlardan bazılarını hatırlatmayı zaruri görüyoruz:

1- Açıktır ki Kurân mefhumlarına ulaşmak için Kurân lafızları ve ibarelerine itimat etmekten başka çare yoktur. Öte yandan ayetlerin farklı mana ve mefhumlara olan delaleti eşit düzeyde olmayıp, beşer arasında yaygın olan yöntem gereğince bazılarında olan delalet “nas” ve bazılarında “zahir” şeklindedir. Yine onlardan bazıları genel, bazıları ise özel şekildedir; aynı cümle akışında ya mutlaktır veya mukayyettir, mücmel veya mübeyyendir, muhkem veya müteşabihtir, nasih veya mensuhtur…

Bu tür ayetlerin sahih manasına ulaşmanın ön koşulu öncelikle müfessirin bu unvanları çok iyi bilmesine bağlıdır. Mesela o, zahir ve nassın, umum ve hususun, nasih ve mensuhun birbiriyle ne gibi farkı olduğunu bilmeli, sonra da bunları içeren ayetlerin delalet kapsamını bulmada bu kavramlardan nasıl istifade edeceğini anlamalı ve ona göre ayetlerin manasına ulaşmalıdır.

2- Kurân-ı Kerim, ayetlerin zahiri manasına ilave olarak fehva, karşıt mefhum, hitap tarzı, cümle akışı gibi delaletleri de ihtiva etmektedir ve Yüce Allah’ın Kurân’da beyan edilmiş bazı maksatları bu yollardan elde edilmektedir.

Usul ilmi, konularında bu tür delaletleri de işlemektedir. Binaenaleyh bu tür delaletlerden faydalanmanın temel şartı, delalet türlerini tanımaya, onların hücciyet hududu ve şartlarını bilmeye ve nihayetinde usul-u fıkıh ilmine aşina olmaya bağlıdır.