Eşleştirme Projesi tr 08 ib en 03

6.3Toprak ve yer altı suları

Rafineriler, proseslerin çeşitli aşamalarında yeraltından veya yüzey tankları ve borulardan kaynaklanan potansiyel petrol ürünü sızıntılarından dolayı sıklıkla toprak ve yer altı suyu kirliliğine yol açar.

Hidrokarbon kirliliğinin yol açabileceği çevresel etki uç noktada olabilir ve bu durum, acil iyileştirme faaliyetlerine duyulan ihtiyacın yanı sıra yeterli önleyici tedbirlerin alınmasına dikkat çeker.

Asıl kirleticiler genel olarak şunlardır:

• 
  Toprakta bulunan Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH)
  
• 
  Yeraltı suyunda bulunan Benzen – Tolüen – Etilbenzen – Ksilenler (BTEX)
  
• 
  Toprak, zemin gazı ve yeraltı suyunda bulunan Toplam Petrol Hidrokarbonları (TPH)
  
• 
  Yeraltı suyunda bulunan Metil – Tersiyer – Bütil – Eter (MTBE)
  
• 
  Mevcut akiferin yüzeyinde bulunan Suda Çözülmeyen Faz Sıvıları (LNAPL) katmanı.
  

Mevcut kirliliğin görünümü, nitelikleri ve özellikleri, aşağıdaki hususları sağlayabilmesi gereken uygun bir program geliştirme ihtiyacını doğurabilir:

• 
  alan kirliliğine ilişkin gerçekçi ve güvenilir bir görüntü,
  
• 
  gelecekteki potansiyel sızıntıların zamanında tespit edilme olasılığı,
  
• 
  uygun iyileştirme faaliyetlerinin seçilmesine esas teşkil edebilecek yararlı bir veritabanı.
  

İZLEME PROGRAMI

Bir saha incelemesinin yürütülmesi ve entegre bir izlemenin ve gerekmesi halinde bir iyileştirme sisteminin geliştirilmesi.

Eksiksiz bir izleme programı üç farklı fakat birbiriyle bağlantılı aşamadan oluşabilir:

• 
  1. Aşama: Saha incelemesi / mevcut kirliliğin nitelendirilmesi,
  
• 
  2. Aşama: İzleme,
  
• 
  3. Aşama: İyileştirme.
  

1. Aşama: Saha incelemesi / mevcut kirliliğin nitelendirilmesi

Bu aşamanın amacı, saha koşullarını ve rafineri alanındaki jeoloji, hidroloji ve mevcut kirlilik seviyelerini mümkün olduğunca ayrıntılı ve eksiksiz bir biçimde kayıt altına almaktır.

Bu aşamada yapılan temel faaliyetler şunlardır:

• 
  Aşağıdaki hususlar dâhil olmak üzere rafineri alanının haritalandırılması:
  

• 
  Proses ve depolama ünitelerinin konumları (olası tarihi kirliliği dolayısıyla kapalı üniteler dâhil olmak üzere)
  
• 
  Yer altı sularının akım hatları.
  
• 
  Yer altı suyu hassasiyeti (Türkiye’deki rafineri konumlarının yer altı suyu hassasiyeti, temel olarak akifer türünden etkilenecektir).
  
• 
  Alandaki jeolojik ve Hidrojeolojik çalışmalar.
  
• 
  Mevcut kirleticilerin türünün belirlenmesi amacıyla yer altı suyunun, toprağın ve toprak havasının numunesinin alınması ve analiz edilmesi.
  
• 
  Her bir kirleticinin konsantrasyonunun belirlenmesi amacıyla suyun, toprağın ve toprak havasının numunesinin alınması ve analiz edilmesi.
  
• 
  Varsa değişken serbest fazın bileşiminin ve muhtemelen kaynağının belirlenmesi amacıyla değişken serbest fazın numunesinin alınması ve analiz edilmesi.
  
• 
  Daimi izleme ağının uygulanması amacıyla kritik noktaların analiz edilmesi ve belirlenmesi.
  

Kirleticilerin belirlenmesi, rafinerinin farklı işlem aşamaları ve tesisleri arasında sızıntı noktalarının tespit edilmesine imkân verir. Bu şekilde, gözlemlenen sızıntıların önlenmesi uygulanabilir hale gelerek toprağa ve yer altı suyuna yönelik kirletici girişinin büyüklüğünü önemli oranda sınırlandırır.

Temel amaçlar, kirleticiler için aşağıdakilerin elde edilmesi olmalıdır:

• 
  Rafineri alanındaki mevcut dağılım haritası.
  
• 
  Rafineri alanının potansiyel dağılım haritası.
  

2. Aşama.-İzleme

Bu aşamanın amacı, sahanın ve daha belirgin bir biçimde kirlilik özelliklerinin sürekli olarak kaydedilmesidir.

Rafineri alanını yakından izleme ihtiyacı, beklenmeyen faaliyetlerden dolayı hüküm sürebilecek koşulları önlemek için gereklidir; olası sızıntı, alanın bilinen kirlilik statüsünü tamamen değiştirerek sahada daha büyük veya geniş çaplı kirliliğe bile yol açabilir. İzleme programının temel amacı budur: saha kirliliği ve bundan dolayı da “Kirlilik dumanı” hakkında sürekli bilgi.

Buna dayanarak, sahanın sürekli olarak izlenmesi fazlasıyla gerekli görülmektedir.

İzlemenin kapsamı en azından aşağıdaki hususları kapsamak zorundadır:

• 
  Piyezometreler.
  
• 
  Toprak, zemin gazı, yer altı suyu ve serbest fazın (varsa) belirli aralıklarla numunelerinin alınması²⁴ ve analiz edilmesi.
  
• 
  Tesislerdeki çeşitli noktalardan alınan numuneler.
  
• 
  Bu numunelerin kapsamı.
  
• 
  Yer ve zamanla bağlantılı olarak kirlilik değişiminin görüntülü temsilleri: grafiksel temsil.
  
• 
  Kirlilik ve kirliliğin olası konum değişikliklerinin değerlendirilmesi (kirlilik dumanı)
  

3. Aşama: İyileştirme

Yüksek kirlilik seviyelerinin tespit edilmesi halinde aşağıdaki hususlar temel alınarak bir iyileştirme metodunun seçilmesi gerekir:

• 
  Kirlilik ve kirlilik konsantrasyonlarının mevcut bileşenleri.
  
• 
  Saha üzerinde bulunan geçerli hidrojeolojik koşullar.
  

Söz konusu iyileştirme her durumda 25831 sayılı Tüzük Ekine ait eşiklerin aşılması durumunda yapılmak zorundadır.

6.4Atıklar

Çevre İzleme Planında bahsedilen atık verilerinin bütünleştirilmesi, bu kapsamda mevcut Tüzüklerin rafinerileri yükümlü tuttuğu raporları birleştirmek için iyi bir fırsattır.

Bu anlamda, mevcut Türkiye Tüzüklerinin raporları olan:

• 
  24736 Katı Atıkların Kontrolü Yönetmelikği
  
• 
  26952 Atık YağlarınKontrolü Yönetmeliği
  
• 
  26739 PCB-PCT Kontrolü Hakkında Yönetmelik
  
• 
  25755 Tehlikeli AtıklarınKontrolü Yönetmeliği
  
• 
  25569 Atık pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği
  

bütünleştirilebilir.

Raporlar, aşağıda gösterilen ve beraberinde bir örnek verilen formatlara sahip olabilirler:

TEHLİKELİ ATIKLAR

Proses	Atık açıklaması	AtıkKodu	Üretim (T/ay veya yıl)	Varış Yeri
Bakım faaliyetleri	Tehlikeli maddelerle kirlenmiş emiciler, filtre malzemeleri (başka şekilde tanımlanmamış ise yağ filtreleri), temizleme bezleri, koruyucu giysiler	15 02 02	---- /ay ----/yıl	Atık depolama alanı
	Uçucu yağ külü ve kazan tozu	10 01 04	---- /ay ----/yıl
	Tehlikeli maddelerin kalıntılarını içeren ya da tehlikeli maddelerle kontamine olmuş ambalajlar	15 01 10	---- /ay ----/yıl	Etkisizleştirme
	Diğer çözücüler ve çözücü karışımları	14 06 03	---- /ay ----/yıl	Geri kazanım
	Sulu yıkama sıvıları	12 03 01
…	…	…	…

TEHLİKESİZ ATIKLAR

Proses	Atık açıklaması	AtıkKodu	Üretim (T/ay veya yıl)	Varış Yeri
Temizleme üniteleri, tesisler, makineler ve donanım.	15 02 02 dışındaki emiciler, filtre malzemeleri, temizleme bezleri, koruyucu giysiler	15 02 03	---- /ay ----/yıl	Atık depolama alanı
	Karışık belediye atıkları	20 03 01	---- /ay ----/yıl
	Başka bir şekilde tanımlanmamış fraksiyonlar	20 01 99	---- /ay ----/yıl	Etkisizleştirme
	Metaller	20 01 40	---- /ay ----/yıl	Geri kazanım
	Kağıt ve karton	20 01 01
…	…	…	…