Eşleştirme Projesi tr 08 ib en 03

Yüklə 2,67 Mb.

səhifə	10/178
tarix	05.01.2022
ölçüsü	2,67 Mb.
	#73288

1 ... 6 7 8 9 10 11 12 13 ... 178

Doğal kaynaklı lifler	Hayvansal kaynaklı	Yapak Kıl

	İpek
Bitkisel kaynaklı	Pamuk Kenevir
	Keten Rami
	Jüt
Mineral	Asbest
Sentetik lifler	Doğal polimer lifler	Asetat Bakır Lyocell Triasetat Viskon
	Sentetik polimer lifler	İnorganik polimerler	Metal (Metal Elyaf) Cam (GRP)
		Organik polimerler	Akrilik (PAC) Elastan (EL) Poliamid (PA) Polyester (PES)
			Polipropilen (PP)

Tablo 1.1.Liflerin sınıflandırılması
Bu dokümanda yer alan lifler aşağıda, özellikle içerdikleri tipik safsızlıklar üzerinde durularak, daha ayrıntılı bir şekilde açıklanmaktadır. Bu safsızlıkların bir kısmı tekstil prosesine girmekte ve ilişkili emisyonları etkilemektedir.

Doğal lifler – Hayvan kökenli

Yün

Yün, koyun vücudundan elde edilen bir hayvan kılıdır. Bu kıl normalde, senede bir veya bazen iki kere kırkılmaktadır, niteliği ve niceliği koyunun ırkına ve çevre koşullarına bağlı olarak büyük oranda farklılık göstermektedir. Yün, keratin olarak bilinen ve boynuz, tırnak, vb.’nde de bulunan bir protein grubunun üyesidir.

Ham yün, yün liflerinin yanı sıra aşağıdakileri de içermektedir:

Yün yağı, yün teri (kuru ter) ve kir gibi doğal safsızlıklar:
Koyunu koruma amaçlı veteriner ilaçlar olarak kullanılan insektisitlerin (organik klor (OC’ler) ve organik fosfor (OP’ler)) ve akarisitlerin veya böcek üreme düzenleyicilerinin kalıntıları.

Yukarıda bahsedilen bileşenlerin oranları, yünün menşeine bağlı olarak büyük oranda farklılık gösterebilmektedir. Ham yündeki temiz elyaf içeriği genellikle % 60-80 civarında olmakla beraber, % 40-90 arasında değişebilmektedir.

Organik klorlar, kalıcı olması ve biyolojik olarak birikmesi nedeniyle zararlıdır. Bu nedenle (hem kaynağa olan mesafe, hem de salınımdan sonra geçen süre bakımından) geniş aralıklı etkilere yol açmaktadır. Sentetik piretroid insektisitleri yüksek akuatik toksisite sergilemektedir. Organik fosfatlar sentetik piretroidlerden daha düşük akuatik toksisiteye sahiptir, ve kalıcılıkları da organik klorlardan daha düşüktür. Önemli yün üreticisi olan bütün ülkeler koyun bakımında organik klor pestisitlerinin kullanımını yasaklamıştır. Yün üretimi yapan ülkelerin çoğunluğundan gelen yünler, yasal olarak kullanılan koyun bakım ilaçları kalıntılarını içermektedir. Bu maddeler arasında organik fosfatlar, sentetik piretroidler ve böcek üreme düzenleyicileri bulunmaktadır. Bu materyallerin yün üzerindeki miktarları değişkendir ve her ülkenin izin verdiği yasal kullanım şekline bağlıdır.

İpek

İpek toplam lif üretiminin yalnızca % 0,2’lik kısmını oluşturmaktadır. Nitekim bu lif, kadın bluzları, ceketleri ve eşarpları ile kravatlar gibi bazı özel “niş” sektörlerde çok önemlidir.

İpek, kendi etrafında bir koza ören ipek böceği tarafından oluşturulmaktadır. İpek, yün lifi gibi bir protein lifidir ve tekstil sanayiinde başarıyla kullanılan tek doğal filamenttir (filament uzunluğu 700 ile 1500 m arasındadır). İpek lifleri, etrafı serisin (ipek zamkı) ile sarılmış fibroin filamentlerinden oluşmaktadır ve serisinin ön terbiye işlemleri sırasında giderilmesi gerekmektedir.

Doğal Lifler– Bitki kökenli

Pamuk ve keten

Pamuk lifleri esas olarak selülozdan oluşmaktadır (88 – 96%) ve bazı başka bileşenleri de içermektedir: pektin maddeleri, mum, proteinler, kül ve diğer organik bileşenler.

Pamuk üretiminde pestisitler, herbisitler ve defoliyantlar gibi bazı kimyasal maddeler kullanılabilmekte ve bunlar tekstil tesisine ulaşan ham pamuk liflerinde kalıntı olarak kalabilmektedir. Ancak bu tekstil sanayii için küçük bir sorundur (sorun daha ziyade yetiştiricilerle ilgilidir).

Keten bir sak lifidir. Bu lifin daha önceki önemini kaybetmesinde birçok ekonomik faktör rol oynamıştır. Bununla birlikte geniş bir kullanım alanında halâ asil bir lif olarak yerini korumaktadır.

Sentetik lifler - doğal polimer lifler

Viskon (CV)

Selüloz için başlangıç materyali, iğne yapraklı ağaçtan çıkarılarak lif imalatına 1 cm kalınlıktaki tabakalar halinde getirilen selülozdur. Bu ahşap, Viskon üretilmesi için uygun nitelikte % 40 ila 50 oranında selüloz içermektedir. Selüloz ilk önce NaOh çözeltisine batırılarak emdirilir. Daha sonra elde edilen beyaz pullar, sodyum selüloz ksantogenat elde edilene dek karbon disülfit ile işlemden geçirilir. Ksantogenat, seyreltilmiş sodyum hidroksitte çözünebilir ve meydana gelen çözeltiye (hamura) henüz o haliyle Viskon denir. Daha sonra bu hamurun eğirilmesi gerekir. Çekme işlemi, ksantogenat çözeltisinin düze başlığında sülfürik asit, sodyum sülfat ve çinko sülfat içeren bir asit banyosu içinde koagülasyonundan (pıhtılaşmasından) oluşmaktadır.

Bakır (CU)

Selüloz (odun hamuru), amonyak ve bakır sülfat bulunan bir sulu çözeltide de çözünebilir. Bakır lifleri yaş çekim ile oluşturulur.

Asetat lifler

Selüloz moleküllerinde 3 alkol grubu bulunur. Bu 3 grubun 2 ila 2.5’i asetik asit ile esterleştirildiğinde, polimere diasetat adı verilir. Eğer üç alkol grubu da esterleştirilirse o polimere triaseatat denir. Asetat lifleri %92'den az selüloz asetat içermektedir ama hidroksil grubunun en az %74’ünün asetillenmesi gerekir.

Sentetik polimer lifler – organik polimerler

Yüklə 2,67 Mb.

Dostları ilə paylaş: