Eşleştirme Projesi tr 08 ib en 03

Polyester lifleri (PES)

Polyester lifleri, zincirinde en az % 85 ester içeren lineer makromoleküllerden oluşmaktadır. Halen piyasada 3 çeşit polyester polimeri bulunmaktadır:

• 
  yapıtaşı etilen glikol olan poli (etilen tereftalat) (PET)
  
• 
  yapıtaşı bütil glikol olan poli (bütilen tereftalat) (PBT)
  
• 
  yapıtaşı trimetilen glikol olan politrimetilen tereftalat (PTT).
  

Ancak tekstil sanayiinde bu üç polimer türünden yalnızca PET olarak da bilinen poli (etilen tereftalat) bugüne kadar yaygın olarak kullanılmaktadır.

PET lifleri oldukça yüksek bir kristalizasyon derecesine sahiptir; bu da bu liflerin ısı direncinin ve diğer mekanik özelliklerinin mükemmel olmasını sağlamaktadır. Diğer taraftan bu sıkı yapı, boyama sırasında boyar maddelerin liflerin içine nüfuz etmesini zorlaştırmaktadır. Sonuç olarak PET lifleri, boyama hızlandırıcıları (carrier olarak adlandırılır) kullanılmıyorsa 100 ^C’nin altındaki sıcaklıklarda boyanamazlar. Carrierler çevre için zararlıdır ve birçok durumda insanlar için toksik özellik göstermektedir.

Bugün piyasada carriersiz boyanabilen PES lifleri de bulunmaktadır. Lif üretimi sırasında lif strüktüründe yapılan fiziksel ve kimyasal değişikliklerle bu lifler, carrier kullanılmadan boyanma özelliği sağlayan düşük kristalizasyon derecesi göstermektedirler. Ancak yüksek fiyatlarından dolayı bu lifler pazarın sadece spesifik alanlarında kullanılmaktadırlar.

Poliamid lifleri (PA)

Başlangıç polimeri, bir diamin ile bir dikarboksillik asidin polikondenzasyonu sonucu oluşmaktadır. Nihai üründeki karbon atomu sayısına göre PA 6,6 veya PA 6’dan bahsedilebilmektedir.

Akrilik lifler (PAC)

Polimer, sulu emisyondaki veya çözücü içerisindeki akrilnitrilin polimerizasyonu sonucu elde edilmektedir. Elde edilen % 100 akrilnitrilden oluşan polimer (PAN olarak da isimlendirilmektedir), yüksek camlaşma noktası nedeniyle (100 ^C’nin üzerinde) yetersiz boya bağlama yeteneğine sahip lifler oluşturmaktadır. Bu nedenle, bu polimer artık tekstil sanayiinde kullanılmamaktadır. Bugün piyasada bulunan normal akrilik lifler (PAC), % 85-89 akrilnitril, % 4-10 non-iyonik komonomerler (vinilklorür, vinilasetat, metilakrilat) ve % 0,5-1 de sülfonik ve sülfat grupları içeren iyonik komonomerlerden oluşan anyonik komonomerlerdir.

Lif üretimi için, kuru ve yaş lif çekim yöntemleri kullanılabilmektedir. Kuru lif çekim yönteminde polimer dimetilformamid (DMF)’de çözülmektedir. Eğer lifler yaş lif çekim yöntemine göre üretileceklerse, DMF’in yanında, dimetilasetamid, dimetilsülfoksit, etilkarbonat ile inorganik tuz veya asitlerin sıvı çözeltileri de kullanılabilmektedir. Bu çözücülerin artıkları (lif ağırlığının % 0,2-2’si kadar) ön terbiyeden gelen atık sularda bulunmaktadırlar.

Polipropilen lifleri (PP)

Lif üretimi için isotaktik polimerler kullanılmaktadır. Tersiyer karbon atomu nedeniyle, PP yüksek sıcaklıklara ve oksidasyona karşı çok hassastır. Stabilizatör olarak, alkillenmiş fenoller veya p-ksiloller, sülfürler veya tiyo-türevleriyle birlikte kullanılmaktadırlar. UV absorbantı olarak, benzotriazol grupları içeren maddeler, Ni kompleksleri, antrakinon türevleri ve sterik olarak engellenmiş diaminler kullanılmaktadırlar. Bu düşük molekül ağırlıklı maddeler PP lifleri içinde kalmakta ve olası emisyon kaynağı maddeler olarak değerlendirilmektedirler.

Elastan (EL)

Elastan lifleri en az % 85 poliüretan içeren bir elastomerden yapılmaktadır. Lif üretimi (kuru lif çekimi) için polimer dimetilasetamid içinde çözülmektedir. Bu çözücünün artıkları lifte kalmakta (lif ağırlığının % 1’i kadar) ve ön terbiye işlemleri sırasında atık suda bulunmaktadır.

Lifin yüksek yapışkan özelliğini azaltmak ve etkili kayganlık özelliği sağlamak için proses sırasında preparasyon maddeleri (yaklaşık % 6-7 miktarında) life ilave edilmektedir. Bu yardımcı maddeler, % 95 oranında silikon yağları ve % 5 oranında yüzeyaktif maddeler içermektedirler. Bu maddelerin uzaklaştırıldığı ön terbiye işlemlerinde, silikon yağlarının bu yüksek oranlar çevresel sorunlara neden olmaktadır.

Kimyasallar ve yardımcı maddeler

Tekstil endüstrisinde çok sayıda boya, pigment ve yardımcı madde kullanılır. Bunlar temel olarak şöyle sınıflandırılabilir:

• 
  Boyarmaddeler ve pigmentler
  
• 
  Bütün inorganik kimyasallar ile organik indirgen ve yükseltgen maddeleri, organik asitleri ve de alifatikleri içeren temel kimyasallar
  
• 
  Esasen organik bileşikler ihtiva eden, bir önceki bölümde yer alanlar hariç yardımcı ürünler. Bu da özel ürün olarak bilinir ve tam kompozisyonu bilinmemektedir.
  

Şu anda ticari ürünler ve yardımcı ürünler için 7.000’in üstünde pazar vardır (yaklaşık 600 aktif katkı maddesi bazlı).

1.