Ev təsərrüfatlarının gəlirlərinin mövcud vəziyyəti: kənd təsərrüfatı fəaliyyəti sahələri üzrə gəlirlərin təhlili

Kəndlər	Plankənd					Atabəy
Kərəmli
Kənd təsərrüfatı fəaliyyətləri	Vahid	Mənfəət'>Gəlir	Cəmi xərclər	Mənfəət	Rentabellik səviyyəsi, %	Gəlir		Cəmi xərclər	Mənfəət	Rentabellik səviyyəsi,%	Gəlir		Cəmi xərclər	Mənfəət	Rentabellik səviyyəsi,%
Südlük inək	AZN/bir baş südlük inək	741	341	400	117	828		348	480	138	884		436	448	103
Qoyunçuluq	AZN/bir baş qoyun	97	27	70	259	117		39	78	200	107		41	66	161
Keçiçilik	AZN/bir baş keçi	103	28	75	268	100		39	61	156	103		39	64	164
Toyuq	AZN/bir baş toyuq	53	30	23	77	31		19	12	63	24		14	10	71
Qaz	AZN/bir baş qaz	22	11	11	100	22		11	11	100	22		11	11	100
Arıçılıq	AZN/bir arı ailəsi	147	55	92	167	180		53	127	240	216		58	158	272
Kartofçuluq	AZN/hektar	4144	1331	2813	211	5857		1625	4232	260	3798		2240	1558	70
Buğda	AZN/hektar	-	-	-	-	697		357	340	95	697		342	355	104
Moruq	AZN/hektar	-	-	-	-	-		-	-	-	5000		1980	3020	153
Biçənək	AZN/hektar	338	235	103	44	360		223	137	61	389		309	80	26

Cədvəl sorğu məlumatları əsasında müəllif tərəfindən tərtib edilmişdir.

Moruqda isə bu göstərici 39,6 faizdir. Kərəmli kəndi üzrə ən diqqət çəkən məqam isə kartofçuluqda rentabellik səviyyəsinin Plankənd və Atabəy kəndlərinə nisbətən aşağı olmasıdır.Kartofçuluq Kərəmli kəndində biçənəkdən sonra ən az rentebelli fəaliyyət sahəsidir. Bunun səbəbi isə bir hektar kartof əkinin çəkilən xərclərin daha çox olmasıdır. Rentabellik səəviyyəsinin

aşağı olmasına baxmayaraq, Kərəmli kəndində model ev təsərrüfatı moruqdan sonra ən çox gəliri bir hektar kartof sahəsindən əldə edir. Bütün tədqiqat kəndlərində olduğu kimi ev təsərrüfatının gəlirdə ən az payı quşçuluq sahələrindəndir. Ümumilikdə isə Kərəmli kəndində ev təsərrüfatlarının heyvandarlıq sahəsindən əldə etdiyi gəlir ümumi kənd təsərrüfatından əldə etdiyi gəlirin cəmi 12%-nə bərabərdir.

Gürcüstanın tədqiqat kəndlərindən əldə olunan nəticələrə əsasən deyə bilərik ki, bu kənddə olan rentabellik bizim tədqiqat kəndlərinə nəzərən daha yüksəkdir. Bunun isə əsas səbəbi bu ölkədə ümumilikdə qiymətlərin bizim ölkəyə nəzərən daha ucuz olmasıdır.Belə ki, yem bazasının geniş olması yemə çəkilən xərclərin azalmasına gətirib çıxarır. Gürcüstanın da tədqiqat sahələrinin göstəriciləri də hesablanma metodu Azərbaycanda olduğu kimidir. Bizdən fərqli olaraq göstəricilər Gürcüstanın milli valyutası olan lari (GEL) ilə hesablanmışdır. Bununla belə, ayrı-ayrı fəaliyyət sahələrinə bütün kəndlərdə rast gəlindiyi üçün dolğun məlumat götürülmüş bir kəndin məlumatlarına əsasən digər kəndlərdə də bu göstəricilər hesablanmışdır. Məsələn: Qombori kəndinin göstəriciləri əsasında Araşenda və Şaxvetila kəndləri üçün bir hektar biçənəkdən, Araşenda kəndinin göstəriciləri əsasında Şaxvetila kəndi üçün bir hektar üzüm sahəsindən, Araşenda kəndinin göstəriciləri əsasında Qombori və Şaxvetila kəndləri üçün bir hektar buğda sahəsindən və Qombori kəndinin göstəricləri əsasında Araşenda kəndi üçün bir baş donuzçuluqdan əldə edilən göstəricilər hesablanmış və təbii olaraq həmin göstəricilər eynilik təşkil edir. Bütün bunların fonunda Gürcüstanın tədqiqat kəndlərindən əldə olunan nəticələrə əsasən deyə bilərik ki, bu kəndlərdə olan rentabellik bizim tədqiqat kəndlərinə nəzərən daha yüksəkdir. Bunun isə əsas səbəbi bu ölkədə istehsala çəkilən xərclərin qiymətinin bizim ölkəyə nisbətən daha ucuz olmasıdır. Belə ki, örüş sahələrinin çox olması yemləmə xərclərinin azalmasına gətirib çıxarır. Gürcüstanın da tədqiqat sahələrinin göstəriciləri də hesablanma metodu Azərbaycanda olduğu kimidir. Bizdən fərqli olaraq göstəricilər Gürcüstanın milli valyutası olan lari (GEL) ilə hesablanmışdır.

Gürcüstanın Qombori kəndi üçün hesablanmış maliyyə göstəriciləri yalnız kənd təsərrüfatının doqquz əsas fəaliyyət sahəsini əhatə edir. Bu fəaliyyət sahələri içərisində ən çox rentabelliyə malik olan sahə kartofçuluqdur (245%). Buna baxmayaraq kartofçuluq əldə edilən gəlirə görə bir hektar buğda və biçənəkdən, heyvandarlıqda isə südlük inək və donuzçuluqdan geri qalır. Biçənək sahəsindən gəlir yeksək olsa da xərcləri çoxluğu onun rentabellik səviyyəsini aşağı salır. Ölkəmizin tədqiqat kəndlərində olduğu kimi Gürcüstanda da quşçuluq məhsul vahidi üzrə ən az gəlir gətirən fəaliyyət sahələridir. Ancaq əldə edilən məlumatların azlığı qonşu ölkə üzrə ev təsərrüfatlarında bir baş qaz üçün maliyyə göstəricilərini hesablamaq mümkün olmamışdır. Bu ölkədəki ev təsərrüfatlarının, Azərbaycanın ev təsərrüfatlarından daha bir fərqi isə bu ev təsərrüfatlarında ümumilikdə ölkə üçün spesifik olan donuzçuluqla məşğul olmalarıdır. Donuzçuluq, rentabellik səviyyəsi yüksək olmasa da Qombori kəndi üçün ən çox gəlir əldə edilən fəaliyyət növüdür. Xərclərin yüksək olmaması donuzçuluğu əldə edilən mənfəətə görə də ev təsərrüfatları üçün ən vacib kənd təsərrüfatı fəaliyyəti sahəsidir. Qombori kəndində ev təsərrüfatlarının məhsul vahidinə görə 1000 laridən (690 manat) çox gəlir əldə etdiyi fəaliyyət sahələri donuzçuluq, südlük inək və bir hektar ərazidən buğda əkinidir. Donuzçuluq və Südlük inək ev təsərrüfatlarının heyvandarlıqdan əldə etdiyi gəlirin 81 faizini təşkil edir. Bir hektar buğdadan əldə edilən gəlir isə bitkiçilikdən əldə edilən gəlirin 39 faizinə bərabərdir.

Gürcüstanın Araşenda kəndində Qombori kəndinə nisbətən daha çox fəaliyyət sahələri vardır. Nəticələr on fəaliyyət sahəsinə görə hesablanmışdır. Araşenda kəndinin isti iqlimi burada üzümçülüyün və taxılçılığın inkişafına münbit şərait yaradır. Xüsusi ilə üzümçülük bu kənddə əsas gəlir mənbələrindən biridir. Daha əvvəl üzümçülüyün Gürcüstan iqtisadiyyatı üçün hansı əhəmiyyətə malik olduğunu qeyd etmişdik. Buna baxmayaraq üzümçülükdə xərclərin çoxluğu rentabellik səviyyəsinə təsirsiz ötüşməmişdir (51%). Üzümçülük bu göstəriciyə görə yalnız biçənək sahəsinin rentabellik səviyyəsini (30%) üstələyir. Bununla belə, üzümçülük əldə edilən mənfəətə (609 manat) görə yalnız kartofçuluqdan geri qalır. Üzümçülüklə bərabər kartofçuluq, donuzçuluq, südlük inək, taxılçılıqda isə buğda əkini ev təsərrüfatlarının ən gəlirli fəaliyyət sahələridir. Bu kənddə arıçılığın rentabelliyi nəinki digər fəaliyyət sahələrinə, hətta bütün tədqiqat kəndlərinə nisbətən çoxdur. Belə ki, bu fəaliyyət sahəsinin rentabelliyi 368%-ə bərabərdir ki, bu altı kənddə bütün kənd təsərrüfatı fəaliyyətləri içərisində ən yüksək göstəricidir. Arıçılıqla yanaşı kartofçuluq, qoyunçuluq, südlük inək və keçiçilik yüksək rentabellik səviyyəsinə malik fəaliyyət sahələridir. Araşenda kəndində ev təsərrüfatları heyvandarlıq fəaliyyətindən əldə etdiyi gəlirin 43 faizini donuzçuluqdan, 38 faizini südlük inəkdən əldə edir. Ev təsərrüfatlarının bitkiçilikdən əldə etdikləri gəlirin isə 43 faizini üzümçülük, 28 faizini kartofçuluqdan əldə edir.

Şaxvetila kəndində göstəricilər digər iki Gürcüstan kəndinə olduqca yaxındır. Bunun əsas səbəblərindən biri Gürcüstanda sorğuları cavablandıran respondentlərin müvafiq suallara dolğun cavab verə bilməməsidir. Buna görə də daha əvvəl qeyd edildiyi kimi bəzi fəaliyyət sahələrindəki göstəricilər digər kəndlərə istinad edilərək hesablanmışdır. Ev təsərrüfatlarının əsas gəlirini müvafiq olaraq üzümçülük, kartofçuluq, donuzçuluq, südlük inək və buğda əkinindən əldə edilir. Arıçılıq Araşenda kəndinə nisbətən az rentabelli olsa da, bu kənd üçün ən rentabelli fəaliyyət növüdür. Arıçılıqla yanaşı, kartofçuluq, qoyunçuluq, südlük inək, keçiçilik, ən rentabelli fəaliyyət sahələridir. Ən az rentabelli fəaliyyət sahələri isə biçənək (30%) və üzümçülkdür (51%). Sorğunun nəticəsinə görə Şaxvetila kəndində ev təsərrüfatları əsas fəaliyyət sahələrindən olan kartofçuluq, donuzçuluq, südlük inək və qoyunçuluqdan əldə edilən gəlirdən daha azdır. Qombori kəndindin ev təsərrüfatlarına nisbətən isə bir baş südlük inəkdən əldə edilə gəlir 115 lari (79 manat), kartofçuluqdan əldə edilən gəlir isə 2.2 dəfədən çoxdur. Bu Şaxvetila kəndinin, Qombori kəndinə nəzərən daha yaxşı infrastruktura (bazar infrastrukturu) malik olması ilə əlaqədardır. Yəni Qombori kəndində ev təsərrüfatları satış kanallarının az olması, yetişdirilən məhsulların gec satılması, əsasən şəxsi istehlak istiqamətli istehsalın olunması məhsulların bazar qiymətini almamasına gətirib çıxarır. Ümumilikdə südlük inək və donuzçuluq heyvandarlıqdan əldə edilən gəlirin 81 faizini, təşkil edir. Bu göstərici Araşenda kəndi ilə eynidir. Ev təsərrüfatlarının bitkiçilikdən əldə etdikləri gəlirin isə 70 faizini üzümçülük və kartofçuluqdan əldə edir. Müvafiq göstərici üzrə Şaxvetila kəndi Araşenda kəndindən yalnız 1 faiz bəndi azdır.
Cədvəl 2.

Gürcüstanın tədqiqat kəndlərində ev təsərrüfatlarının maliyyə nəticələri