Evliya deneme

- Z -

za‘afrân : 152

Za‘afrânborlu : 152, 247

Za‘ğâ‘ Urbânı : 187

Zadra : 249

Zağanos : 50, 54, 55

Zağanos : 50, 75

Zağapa Deresi : 3, 102, 199

zağarcıbaşı : 80, 142

Zağpa deresi : 222

Zâhîd Efendi Câmi‘i (kal‘a-i Bâyburd) : 174

zahîre : 64, 66, 198, 241

Zahîreddîn-i Fâryâbî : 133

Zâhid Câmi‘i (kal‘a-i Bâyburd) : 174

Zahile : 49

Zâhireddîn, Sultân : 196, 197, 199

Zahor ülkesi : 158

Zaklise : 79

Zâl Paşa hammâmı : 119

Zâl-ı bî-amân : 250

Zâl-ı Köstehem : 186

Zâlim Ahmed kal‘ası : 115

Zânâ kabîlesi : 148

Zanılsa : 153

Zapçe iskelesi : 56

Zaposho (Mikril Beği) : 181

Zâr nehri : 105

zârbûne gemisi : 175

Zârçayırı : 181

Zarşâd : 168, 170

Zârşed kal‘ası : 4, 170

zâteri : 110

zâviye : 36, 134

ze‘âmet : 39, 43, 46, 47, 48, 56, 66, 77, 80, 82, 90, 92, 95, 101, 102, 104, 113, 157, 163, 164, 165, 166, 167, 169, 170, 171, 172, 173, 176, 193, 196, 199, 202, 209, 213, 241

zeberced : 62

Zeberha : 59

Zebhûs : 186

zehâ’ir : 181

zeheb-i hâlis mutallâ şem‘dânlar : 33

zeheb-i kibrît : 79

Zehebî : 33

zekât : 7

Zekeriyyâ-yı belâ : 211

Zekeriyyâ-yı Halvetî, Şeyh : 29, 98

Zekim kal‘ası : 4, 159

zekim ipeği : 144

zelzele-i azîm : 124

zemîn-i Revân : 141

Zemînî : 118

Zenân : 152

zenberekçibaşı : 56, 80

zenbûrî : 51

Zencî : 58

zencîrbâf : 139

Zengi nehri : 3, 113, 117, 118, 122, 141, 142, 143, 144, 145, 169, 171, 232

Zennûse kendi : 122

zer-gerân : 53

zer-nişâncılık : 53

zerbâf : 139, 252

Zerçü dervâzesi hammâmı : 128

zerdâlu-yi hulvîn : 128

zerdâlü : 109, 122, 198

zerdava : 45, 48, 56, 59, 60, 158, 182, 184, 200

zerde : 89, 243

zerdûz harîr : 33, 179

zerdûz hil‘at : 178

zerdûz makramalar : 190

zerger : 53, 128

zerrîn : 109

Zerrinoğlu : 187

Zevâlîzen : 131

Zevce-i Şâh Cihân Medresesi : 126

zeyl-i Bakü : 151

Zeyn Hân kal‘ası : 172

Zeyn-i Alî b. Hazret-i Alî : 134

Zeyne'l-‘âbidîn, İmâm : 25

Zeyneb Ağam Tekyesi : 126

Zeyneddîn Hâfî, Şeyh : 34, 35, 208

Zeyneddîn-i Hâfî Medresesi : 14

Zeynhân : 4

Zeynî Efendi (Câmi‘-i Kebîr İmâmı) : 111

Zeynîler : 33, 34, 35, 244

Zeynîler Mescidi : 14

Zeynîler Tekyesi : 14

Zeynîler Zâviyesi : 33

Zeynüddin , Hazret-i : 35

Zeytûn kasabası : 5, 95, 205, 210

zeytûn : 53

zeytûn bâğları : 51

zeytûn yağı : 54

Zeytûnâbâd : 96

Zeytûnburnu karyesi : 39

zırh : 179

zırh-ı Dâvûdî : 176

Zırhkenli (bölükbaşı) : 180

zîbâ : 103, 252

zîhler : 217

zift : 46, 110

ziğola (düdük) : 177

Zihne fethi : 26

zil : 73

Zindân Kapusu : 10, 50

zirâ‘-ı melikî : 132

Ziyâeddîn (Azerbaycân Şâhı) : 113, 114

Ziyâeddîn kal‘ası : 3, 113, 114, 193

Zohorya kendi : 158

Zubad nehri : 181

Zuchân : 116

Zuday Tekyesi karyesi : 202

zurzuvîle : 116, 119, 127

Zübeyde Hâtûn : 124, 128

Zübeyde Hâtûn Câmi‘i : 125

Zübeyde Hâtûn imareti : 129

Zübeyde kârbânsarâyı : 127

Züfer, İmâm-ı : 16

zülbiyyât : 206

Züleyhâ-yı Mısır : 186

zülf-i nigâr (Nakış) : 44

zülfeler : 217

Zülfikâr Ağa sarâyı : 90

Zülfikâr Hân : 118

Zülüfli baltacı : 249

Zümreburnu dağları : 47

zümrüd : 62

1Kur’ân, Zâriyât, 56 "Ben cinleri de, insanları da ancak bana kulluk etsinler diye yarattım".

2"fiefaatim, seyahatim ve ziyaretim. Allah'ım ona (bu yolda) sıhhat ve selâmet ver"

3"Allah bir şeyi irâde ederse sebeplerini de hazırlar".

4"Önce yoldaş, sonra yol".

1Kur’ân, Neml, 69; Ankebût 20, Rûm 42; "..Yerde gezin, dolaşın..."

2Kur’ân, Sebe, 18; "Gecelerce ve gündüzlerce oralarda korkusuz gezin, dolaşın".

3"Yolculuk, bir fersah da olsa cehennemden bir parçadır".

4Kur’ân, Yunus, 22; "O, sizi karada ve denizde gezdi­rendir...".

5"Önce yoldaş, sonra yol".

6"Denizde (inci, mercan; yolculuk, ticaret vs.) sayısız menfaatler vardır. Ancak yine de selamet ve emin olmak isitiyorsan, işte o kenarındadır (sahildedir)".

1Ümmü'l-fütûhîn, lafzının ebced karşılığı 626 rakkamını verir ki, Evliya Çelebi'nin de tesbit ettiği gibi bu tarih noksandır.

1Tamir edenin ömrü uzun olsun.

2Tarih ibaresinin ebced karşılığı 736 rakkamını vermektedir.

1Kur’ân, Dehr, 21; "Rableri de onlara gâyet temiz bir şarab içirmişdir".

1Mânası şaîrin içindedir.

2Garib (gurbete düşen) kör gi­bidir.

1Kur’ân, Zümer, 63;"Göklerin ve yerin anahtarları O'nundur".

2Kur’ân, Nebe, 7; "Dağları kazıklar yap­madık mı?".

3Kur’ân, Kâf, 1;"Kâf. fianı yüce Kur’an'a andolsun ki (o azim bir kitaptır)".

1Kur’ân, ‹brâhîm, 27; "Allah ne dilerse yapar" (Allah dilediği gibi (izzetiyle) hükmeder).

1Kur’ân, Sâffât, 164; "Bizden kimse müstesnâ olmamak üzre herbiri için malum birer makam vardır".

2"Osman" lafzının ebced karşılığı 661'dir.

1‹barenin ebced karşılığı 720 rakamını vermektedir..

1Kaza gelince göz kör olur.

1Kur’ân, Bakara, 156;"Biz Allah'ın kullarıyız ve biz ancak ona dönücüleriz".

2Cem'in ömür devletinin baharı yaz gelmeden harâb oldu. Ona gaybdan şu tarih ulaştı: "Cem dünyadan göçtü. Yazık yazık!..."

1Yaptığın doğru mu? Allah gözünü kör etsin.

2Toprak âlimlerin tenini çürütmez.

1Oğul! Anadolu'ya doğru elinde bir kandil ile yürüyesin.

2Mü’minin gönlü Allah'ın Arş'ıdır.

1Kur’ân, Yusuf, 99; "Allah'ın iradesiyle hepiniz emîn emîn Mısır şehrine girin".

2Bursa'da ikamet eden Abdurrahman'ın çağrısı üzerine garib ve fakir kişi, Rum ilini ziyaret için geldi. (Müfredin vezni hatalıdır).

1Tarih mısraındaki "... a‘lâ" kelimesinin son harfi metinde "elif" olarak yazılmış olup bu durumda mısraın ebced toplamı 971 eder. "Elif" yerine "ya" yazılması hem imlayı hem de tarihi düzeltmiş olur.

1Tarih mısraının topla 992 tutmaktadır. Ta‘miye gereği "be (2)" ve "elif (1)" düşüldüğünde 989 rakkamı elde edilir.

1Kanaat tükenmez bir hazinedir.

2Beytin burada yazılmayan ilk dizesi şöyledir:

Pâran isrâf eylemekden kendini pek sakla pek

1‹şitmek, görmek gibidir.

1Kefken adası ile Kerpe limanının isimleri yekdiğeri yerine kullanılmıştır.

1Kur’ân, Feth, 3; "Ve sana kimsenin güç getiremeyeceği şekilde yardım eder".

2Selim! Anadolu'ya ve Acem'e git. Sonra Mısır'a yürü.

1Kur’ân, Bakara, 144; "Yüzünü artık Mescid i Haram tarafına çevir".

2‹steğiyle ibadethâneye gitti. (Mısranın ebced karşılığı 920 rakkamını vermemektedir.

1Kur’ân, Bakara, 34; "[Hani me­leklere, Âdem'e secde edin demiştik de] ‹blis'den baş­kası hemen secde etmişlerdi".

1Kur’ân, ‹brahim, 27; "... Allah dilediğini yapar"; Mâide, 1; "... (Allah) istediği hükmü verir".

1‹nsanlara anlayışlarına göre (akıllarının alacağı şeklide) hitap edin.

2Tedbir kuldan takdir Allah'tan

1Tedbir kuldan takdir Allah'tan

2Kur’ân, Âl i ‹mrân, 37; "...‹ş hususunda onlarla müşavere et...".

1Kur’ân, Kamer, 19; "Çünkü biz uğursuz, sürekli bir günde (onların üstüne çok gürültülü fırtına gönderdik)".

2Kur’ân, Fussilet, 16; "Uğursuz günlerinde (üzerlerine çok gürültülü bir bora gönderdik)".

1Kur’ân, Mü’min, 44; "Ben işimi Allah'a ısmarlıyorum".

2Kur’ân, Talak, 2-3; "Kim Allah'dan korkarsa (Allah) ona bir çıkış yeri ihsan eder. Onun hatır ve hayaline gelmeyecek bir cihetten de rızıklandırır".

1Denizde sayısız faydalar vardır. Ancak sen selamet istiyorsan kenarında dur.

1Kur’ân, Sâffât, 79; "(Bütün) âlemler içinde bizden Nûh'a selâm".

1Mânâ, şairin karnındadır.

1Paranı, yolunu ve mezhebini (düşünceni) gizle.

1Tedbir kuldan takdir Allah'tan

2‹nsanların dilleri.Allah'ın kalemleridir (Keşfü'l-Hafa, C. I/66) Hadis nr. 532, s. 180.

1Eden bulur.

1‹nsanlara anlayışlarına göre hitap edin.

1‹şitmek, görmek gibidir.

1Kur’ân, Nûr, 35; "Allah göklerin ve yerin nûrudur".

1Çalışıp kazanan Allah'ın sevgilisidir.

1Ruhu'l-Kuds, onun vefatına şu tarihi söyledi:

"Ruhunun barınağı cennetler olsun".

1Ölüm tarihini söyleyen tarihçi der ki,

Müeyyed'in makamı rahmet ve merhamet içindedir.

Mısraın vezni hatalı olup sondaki kelimenin "saîd" olma ihtimali yüksektir.

Tarih mısraının toplamı 758 rakkamını vermektedir.

1Hainlerin oyunları suya düştü.

1Kur’ân, Mürselât, 27; "Size tatlı bir su da içirmedik mi?".

1Müslim, 52/29; "Resûlullah (S.A.V.) şöyle buyurdu: Furat nehri (suları gitmesi sebebiyle) altından bir dağı açıp meydana çıkar­madıkça kıyâmet kopmaz. ‹nsanlar onun üzerinde ceng edip birbirlerini öldürürler. Neticede her yüz kişiden doksan dokuzu öldürülür. Onlardan her bir kimse, kurtulacak olan kişi belki ben olurum, der".

1Kur’ân, Enbiya, 30; "Diri olan her şeyi de sudan yarattık".

1Ey yılan dur

2Allah'ın izni ile taş kesil ve ey Sübhan Dağı sen de bu yılanın zürriyetini koru.

1Kur’ân, Kasas, 88;"(O'nun zâtından başka) herşey helâk olucudur".

1"Ni‘meteş dâ’im" ibaresinin ebced karşılığı 915 rakkamıdır.

1Tarih mısraının ebced karşılığı 949 rakkamını vermektedir.

2Tarih mısraının ebced karşılığı 993 rakkamını vermektedir.

1Hakkını vererek...

1Olgun gençten daha tatlıdır.

1Kur’ân, ‹nsan, 21; "Rableri de onlara gâyet temiz bir şarab içirmişdir".

2 Kur’ân, Nisa, 4; "... afiyetle yiyin".

3Tarih mısraının ebced karşılığı 701 rakkamını vermektedir.

1Kur’ân, Mâide, 90; "... içki, kumar, (tapmaya mah­sus) dikili taşlar, fal okları ancak şeytanın amelle­rinden birer murdardır...".

1Resûlullah sallallahu aleyhi vesellem buyur­muşlardır: Her doğan ‹slâm fıtratı üzre doğar, sonra onu ebeveyni Yahudi, Hristiyan veya Mecûsî yaparlar.

1Kur’ân, ‹nsan, 8; "Yemek yedirirler...". (Ayetin tamamı: yok­sula, yetime ve esire O'nun sevgisi için yemek yedirirler).

2‹slâm'dan daha yüce bir şeref yoktur.

3Bir mekânın şerefi orada oturandan gelir.

4Bir evin şerefi o evin sâkinlerinden kaynaklanır.

5Bir toplumun şerefi ise kereminden gelir.

6Kur’ân, Nâziat, 24; "‹şte ben sizin en yüce Rabbinizim".

7Kur’ân, Mâide, 38; "Erkek hırsızla kadın hırsızın -o irtikab ettiklerine bir karşılık ve- ceza ve Allah'dan (insanlara) ibret verici bir ders olmak üzere elle­rini kesin".

8Kur’ân, Mâide, 45; "Biz onda (Tevrat'da) onların üzerine şunu da yaz­dık: Cana can...".

1Paranı, yolunu ve mezhebini (düşünceni) gizle.

1Bu çıkma "Beşir Ağa" ve "Pertev Paşa" nüshalarında yoktur.

2Kur’ân, Araf, 160; "[(Tih'de Susayan) kavmi (Mûsâ'dan) su istediği zaman] ‘asanı taşa vur’ diye (vahyettik de) ondan on iki pınar kaynayıp aktı".

1Kur’ân, Bakara, 159; "... (yapacağın) iş hakkında onlara danış...".

1Afetlerden korusun...

1Tarih mısraının ebced karşılığı 955 rakkamını vermektedir.

1Kur’ân, Kehf, 94; "Onlar dediler ki, ya Zülkarneyn hakikat­te Ye‘cuc ve Me‘cuc bu yerde fesat çıkaran kabîlelerdir".

2‹şitmek, görmek gibidir.

1Kur’ân, Kevser, 1; "Muhakkak biz sana Kevser'i verdik".

1Bu kutlu kalenin inşası meliklerin veziri Firuzka-yı Akay (Allah onun yardımcılarını aziz kılsın), Sultan Melik ‹zzeddin devrinde (Allah onun devletini ebedî kılsın) ve tamiri Sultan Kerimüddin Begüm'ün Nurullah (Allah kabrini nurlandırsın) diye maruf olan kızının yardımlarıyla tamamladı.

2Kutlu şehîd Harakanî... ‹şte o benim!...

1Kur’ân, Bakara, 144; "Yüzünü artık Mescid i Haram tarafına çevir".

1Resulullah (s.a.v.) buyurdu: Fırat'ın suyu altın bir hazineden yaratılayazdı.

1Kur’ân, Kehf, 71;"Nihâyet bir gemiye bindikleri zaman o bunu deliverdi. (Musa) dedi ki: Sahiplerini suda boğasın diye mi onu deldin?".

1Kur’ân, Tîn, 4; "Biz, gerçekten insanı en güzel bir şekilde yarattık".

1Kur’ân, Fecr, 28; "Dön Rabbine".

2‹lim ve mal insanın her ayıbını örter.

3Kur’ân, Rûm, 30; "Allah'ın yaratışına (hiçbir şey) bedel ol­maz".

1Denizde sayısız menfaatler vardır. Ancak sen emniyette olmak istersen yine de kenarında dur.

2Önce yoldaş, sonra yol.

3Ey Karaman toprağının çocuğu, soyun!

4Ey hayal ülkesinin çocuğu, asıl sen benden açıl!

1‹nsan iyiliğe kuldur.

1Bu Rabbimin bana faziletindendir.

1Bu çıkmanın yeri sayfada belirtilmemiş olup birkaç kelimesi okunamayacak durumdadır.

1Hainlerin oyunları suya düştü.

2Elbisenin iyisi (eteği) kısa (yerden sürünmeyen) olandır.

1Yolculuk, bir fersah da olsa cehennemden bir parçadır.

1Kur’ân, ‹brâhîm, 27; "Allah ne dilerse yapar" [Allah dilediği gibi (izzetiyle) hükmeder].

1Kur’ân, Bakara 106; "Allah her şeye kâdirdir".

1Yemeğin alası yenilmeye hazır olandır.

1Kur’ân, Bakara, 261; "... her başakda yüz dâne (habbe) bulunan...".

1Fakirliğin övüncümdür.

2Tedbir kuldan takdir Allah'tan

1Allah'ın bildiği ve şahitlik ettiği ve kafi olduğu Hz. Muhammed'in de onun Resulü olduğu...

1Kur’ân, Âl i ‹mrân, 37; "... aziz ve intikam sahibidir".

2Kur’ân, Ra‘d, 17; "Allah gökten yağmur indirmiştir vadiler kendi miktarınca (sel olmuştur)".

3"‹şlerinizde dara düştüğünüzde kabir ehlinden yardım isteyiniz." (Bkz. Keşfü'l-Hafa, C. I, s. 85, Hadis nr. 213)

1Kur’ân, Âl i ‹mrân, 37; "Zeke­riyya (a.s.) ne zaman mihrâba girse...".

2Kur’ân, Âl i ‹mrân, 39; "Melekler O'na nidâ etti...".

1Kur’ân, ‹nşirah, 6; "Muhakkak güçlükle berâber kolaylık var".

1Dünya kalesinin tamamını gördük fakat böyle bir şey görmedik.

1Kur’ân, Fâtır, 10; "Güzel kelimeler ancak ona yükselir. Onu da iyi amel yük­seltir".

2Kur’ân, Tahrim, 8; "Tam bir sıdk u hulûsa mâlik bir tevbe ile Allah'a dönün"

1En‘am, 160; "Kim Allah'a bir iyilikle, güzellikle gelirse işte ona bunun on katı...".

1Mânâ, şaîrin karnında (gönlünde) dır.

1Tedbir kuldan takdir Allah'tan

1Kur’ân, Hûd, 6;"Yeryüzünde hiç bir canlı hariç olma­mak üzere rızıkları Allah'ın üstünedir".

1Layıkını buldu.

2Allah'ım. Sen affedicisin. Affetmeyi Seversin. Beni de Affet!

1Dilini tutan, tehlikeden emin olur.

1Dilini tutan, tehlikeden emin olur.

2Çalma kapını çalarlar kapını.

1Tarih mısraının ebced karşılığı 1054 rakkamını vermektedir.

2Tarih mısraı derkenar olduğundan kitabın cildlenmesi esna­sın­da bir kelimesinin kesildiği vezinden anlaşılmaktadır.

1Tarih mısraının ebced karşılığı 959 rakkamını vermekte olup bir kelimenin eksik olduğu vezinden anlaşılmaktadır.

2Beyitte ebced ile tarih mevcut değildir.

1Kur’ân, Nahl, 125; "‹nsanları Rabbinin yoluna hik­metle, güzel öğütle dâvet et. Onlarla mücadeleni en güzel tarîk hangisi ise onunla yap".

2Kur’ân, Hucurat:, 9; "Eğer müminlerden iki zümre birbirle­riyle döğüşürlerse aralarını bulup barışdırın".

3Kur’ân, Hucurat:, 9; "Eğer onlardan biri diğerine karşı hâlâ tecâvüz ediyorsa siz, o tecâvüz edenlerle Allah'ın emrine dönünceye kadar savaşın".

4Kur’ân, "En‘am, 45; "‹şte, bu suretle zulmedenler güruhunun ardı arkası kesilmişti. Hamd âlemlerin Rabbi olan Allah'ındır".

1Beşir Ağa nüshası, varak: 152b'den tamamlanmıştır.

2"Güç yetiştiremeyeceğin durumda kaçmak peygamberin sünnetidir".

3Kazanın önü alınamaz (kadere dönüşür):

Allah'ın hükmüne de kimse mânî olamaz.

1Mısraın ebced karşılığı 692 rakkamını vermektedir.