Evl‹YÂ Çeleb‹ seyahatnâmes‹

Der-alâmet i aflağ› kal‘a i varofl › amâristân: Evvelâ mezkûr ve memdûh K›z›lelma Sarây›'ndan lodos cânibine yokufl aflağ› flekillice sarây alt›ndan giderken iki kat metîn kal‘a dîvârlar› aras›nda on aded neferât evlerin ve azîm tabyalar›n geçüp andan aflağ› Suluk kapusu vard›r. Ol kapunun iç yüzünde bir tabya i azîm var kim cemî‘i Budin tabyalar›ndan büyük sedd i Ye’cûc-misâl bir burc › tâcd›r kim üstünde befl yüz atl› cirid oynamak mümkündür. Tabaka i fevkânîsinde on pâre balyemez toplar› var ve tabaka i tahtânîsinde dahi on aded flayka toplar› var kim her birinin içine birer âdem s›ğar kim her bir top › kal‘a-kûp ejder i heft-ser gibi çit siperlerin ard›nda arabalar üzre ağ›z açup durur. Bu tabyaya yedi ağa ve yedi yüz aded mustahf›zân kullar me’­mûr­lard›r, zîrâ bu kulleye Gerz İlyâs dağ› havâledir.

Ve bu tabya i azîmin taflras›nda çâh › gayyâdan niflân verir bir ka‘r › azîm ve arîz kesme kayal› han­dak› var, aflağ› benî Âdem bakmağa cür’et edeme­yüp zehresi çâk olur. Bu tabya etrâf› kral sarây›n›n sû­run ihâta etmifl bir kat bölme hisâr dahi var, için­de aslâ evler yokdur, hemân meydân › ma‘rekedir.

Andan bu mezkû[r] Su kapusundan teper aflağ› Tabahâne varofluna bu kapudan kâmil bin ad›mda Tabahâne'ye gider, flâhrâh yoludur, ammâ bu Suluk kapusunun iç yüzünde ve taflra yüzünde zincîrler ile asma hafleb cisirleri var. Her gece içerden ve taflra­dan bu iki aded cisirleri hüddâmlar kaldurup içerde ve taflrada derk i esfel-vâr handaklardan deyyâr zî-rûh k›sm› ubûr edemez.

Ve bu iç yüzün­deki handak içre yine kesme kayadan nerdübânlar ile yer alt›ndan iki aded su yollar› vard›r. Yokufl aflağ› tâ nehr i Tuna'ya varup al›n›r, bir yoldan gidilir ve bir yoldan su al›nup ge­linir. Hîn i muhâsarada izdihâm olmas›n içün iki kat su yolu etmifller. Aslâ düflman bu yollardan gidip gelenleri göremez. Bu Suluk kapusundan yokufl aflağ› cânib i flarka bin ad›m gidüp,

Sitâyifl i varofl › ma‘mûr Tabahâne i müzey­yen: Nehr i Tuna kenâr›nda Budin kal‘as› kayalar› ve Gerz İlyâs dağ› kayalar› deresinde bir vâsi‘ öz içre kâmil bin hâneli ma‘mûr varofldur kim [84a] cümle flindire tahtas› örtülü ikifler kat kârgîr binâ evlerdir, ammâ yukaru hisâr evleri gibi dörder ve befler kat evler değildir.

Ve cümle tokuz mahalledir. Il›ca mahallesi, Yeflil Direkli mahallesi, Ömer Sipâhî mahallesi, Ağa mahallesi. (   ) (   ) (   ) (   ). Ma‘lûmumuz olan bunlard›r.

Ve cümle on bir mihrâbd›r. (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) mâ‘adâ mesâcidlerdir.

Ve cümle dörd mekteb i s›byân ve cümle üç aded hân {bir mükellef hân› Yeflil Direkli hammâm› önündedir}.

Ve cümle üç aded tekye i dervîflân ve cümle yüz aded dükkân › debbâğân › gassâlân ve cümle üç aded ›l›ca i germâbân; biri Tabahâne ›l›cas› ve biri Yeflil Direkli ›l›cas› ve biri bu varoflun k›ble­sinde Tuna kenâr›nda Gerz İlyâs dağ› dâmeninde üstü aç›k ›l›ca. Bu üç germâblardan mâ‘adâ bu tabahâne varoflu evlerinde niçe ›l›calar vard›r kim her biri ha­yât-efzâd›r, lâkin bu varofl hâneleri ol kadar vâsi‘ ol­mamağile evlerinde bâğçeleri yokdur, ammâ ahâ­lîsi çokdur ve baflka niyâbetdir ve baflka subafl›s› vard›r.

.................. (1 sat›r bofl)....................

Bu tabahâne varoflun dahi seyr [ü] temâflâ edüp cânib i garba İskele kapusundan girüp

Der-hakk › tavsîf i aflağ› varofl › kebîr Budin: Evvelâ bu İskele kapusuna ahâlî i Budin Boflnak kavmi olmağile Iskala derler. Cânib i k›bleye mek­flûf iki kat metîn kapudur. Bu bâb › kebîrden içeri girüp cânib i garba çârsû y› bâzâr içre tâ Âhûr › kebîr kapusuna var›nca bir flâhrâh › vâsi‘ yol ile gi­düp bir kat bölme hisârd›r kim bu mahal dîvâr›nda Âhûr kapusu derler bir hisâr kapusudur. Bu hisâr[a] âhûr bölmesi derler.

Bu kapusundan girüp yine taraf › garba gidüp bu mahallere Toykun Pafla bölmesi derler, baflka bir hisâr dîvâr› vard›r. Bunun kapusun­dan içeri girüp yine ol flâhrâh ile semt i garba gidüp bu mahallere Süleymân Pafla bölmesi derler, bir sedd i metîn dî­vâr› var. Bunun dahi kapusundan girüp yine mez­kûr tarîk › âm ile mahall i garba gidüp tâ Gül Baba'ya karîb Horos kapusun(d)a var›nca dörd kat bölme bölme hisâr dîvârlar› Tuna kenâr›ndaki varofl kal‘a dîvâr›na muttas›l bu dörd kat bölme hisâr dî­vârlar› tâ Ortahisâr kal‘as› dîvâr›na var›r bölme hisâr dîvârlar›d›r.

Ve dörd aded kapulard›r ve ibtidâ zikr olunan İskele kapusundan bu dörd aded bölme hisâr dîvâr­lar›n geçüp tâ Horos kapusuna var›nca bu varoflun tûlu kâmil iki bin germe ad›md›r. Bu hisâb üzre bu varofl › kebîr Tuna kenâr›yla iki bin germe ad›md›r. Ve Tuna kenâr› fieddâdî dîvârd›r, ammâ yal›n katd›r.

Ve yedi yerde su kuyular› vard›r, lâkin bu Tuna kenâr›nda câ-be-câ metîn kulleler vard›r, ammâ yu­karu Horos kapusu taraf›nda ve aflağ› İskele kapusu dibinde birer kal‘a i azîm gibi Tuna içinde cezîre gibi Kahkahâ-vâr tabyalar var. Her birinde k›rkar ve ellifler aded flayka ve balyemez toplar var. Her bir tabyan›n befler yüz aded kullar› var. Budin'in bu tabyalar Tuna kenâr›nda cânlar›d›r.

Ve dahi Horos kapusundan taflra cânib i cenûba handak kenâr›nca bay›r yukaru tâ Yeni kapuya va­r›nca andan Minâre kapusuna var›nca andan Siyâvufl Pafla kullesine va­r›nca kâmil bin ad›m yal›n kat aflağ› varofl dîvâr›d›r, ammâ gâyet sarp dirsek dir­sek köfle köfle ebrâcl› ve dendân › bedenli sarp dîvâr­d›r, ammâ handak› al­çakd›r, derin kaz›lsa su ç›kar.

Ve bu tarafda olan dîvârda cümle k›rk aded metîn kullelerdir, ammâ bu mahallere Gül Baba Sultân bay›rlar› ve Türbe bay›rlar› havâledir, ammâ yukaru Orta kal‘adan ve Beç kapusundan ve Siyâvufl Pafla kullesinde olan toplar cümle bu Gül Baba bay›rlar›nda ve Türbe çay›rlar›nda olan düfl­manlar› târumâr eder, gerekse yüz bin meteris sür­sünler, bu mahallerde düflman karâr edemez.

Ve Horos kapusunda Tuna kenâr›nda bir h›sn › hasîn ve sedd i metîn bir tabya, ammâ Âhûr ka­pusuna var›nca Tuna kenâr›nda yal›n kat palanka çit dîvârlar vard›r. Bu mahallerin evleri cümle Tuna'ya nâz›rd›r.

Ve Âhûr kapusu dibinde dahi Tuna içinde bir kulle i azîmi var. On aded kolumburna toplar› Tuna kenâr›ndaki hânedânlar› korudur. Ve bu kul­leye yak›n bir kulle dahi var, Ortahisâr'a zemberek ve çarhlar ile giden Tuna suyu bu kulleden bir san‘at ile ç›kar kim ilm i hendese ve ilm i mi‘mâ­rîden ha­berdâr olan bilir. Yohsa bî-ma‘rifet âdem görse "Nedir buncuğaz?" deyüp geçer. İm‘ân › nazar ile nazar eden erbâb › ma‘ârif bilir kim sihr-âsâr bir san‘at › pür-me’âldir ve ak›llar perîflân olur, gö[r]­meğe muh­tâc bir ma‘rifet i kübrâd›r.

Bu kulleden tâ İskele kapusuna gelince Tuna ke­nâr›nda kal‘a dîvâr› yal›n katd›r.

Ve İskele kapusu önünde nehr i Tuna kenâ­r›nda ve cisir bafl›na nâz›r bir gûne [84b] h›sn › me­tîn ve kavî sedd i İskender-vâr Ali Pafla tabyas› cemî‘i tabyalar›n anas› ve Peflte kal‘as›n›n babas› ve Budin kal‘as›n›n cân› pâresi bir sedd i Ye’cûc-vâr bir tabya i üstüvârd›r kim yukar[u] Ortahisâr'dan aflağ› Su tabyas› ve bu Ali Pafla tabyas› cihân-ârâ ve bir rükn i velvele-ârâ tabyad›r kim diyâr › serhadde misli yokdur. Hattâ nehr i Tuna taflsa bu tabya bir cezîre-misâl olur. İki kat top çeker, her kat›nda yi­girmifler pâre balyemez serâmed toplar› var kim tâ Gül Baba burnundan yukaru Eski Budin karflu­sunda K›z adas›n döğer. Yukaru kat›nda olan toplar› Peflte sahrâs› ve Keçkemet sahrâs› ve Vaç kal‘as› vâdîlerin döğüp ol fezâlarda kufl kondurmaz tab­yad›r.

Ve cümle top delikleri demir kapuludur. Ve bu tabyan›n Tuna'ya nâz›r göğsünde çâr-kûfle beyâz mermer üzre sülüs hat ile bir âsâr › kitâbet var, ammâ mesâfe i ba‘îde olmağile ne gûnâ hat idüğü ma‘lûmum olmayup hemân hakîr bir kay›ğa binüp varup tilâv[et] etdiğim tabyan›n târîhi budur:

Bi-hamdillâh yine Sultân Süleymân rûhu flâd oldu

Yap›ld› flol sütûn › sedd Ali Pafla zamân›nda

Budur Hak'dan ricâm›z Feyziyâ ol gâzî i dînin

Hilâf›nda olanlar cân vere beflr ü gümân›nda

deyü bu ebyâtlar terkîm olunmufldur. Sene (   )

Ve bu tabyan›n iç yüzünde bir kat bölme hisâr dahi var, içi cümle mâl-â-mâl top güllesidir kim hi­sâb›n Hudâ bilür.

Ve bu bölmede Tuna'ya nâz›r top deliklerinde âdem s›ğar flayka toplar var kim Tuna üzre bir kay›k ve bir mart› kuflu gezdirmez.

Bu kal‘an›n miftâh› cemî‘i zamânda dizdâr ağa elindedir. Bir oda neferâtlar› bu kal‘an›n h›fz [u] h›râ­setlerine me’mûr­lard›r. Aslâ gayri âdem ko­maz­lar. Hattâ Köpürlüzâde Sadr›a‘zam Ahmed Pa[fla] girüp temâflâ etdikde hakîr dahi bile girüp temâflâ etdik.

Bu hisâb üzre bu aflağ› varofl befl kat bölme hisârd›r. Ve su kapular›yla ve bölme hisâr dîvâr­la­r›n­daki ka­pular ile bu aflağ› varofl cümle sağîr ü kebîr on aded kapulard›r. Ve dâ’iren-mâdâr cümle alt› bin ad›md›r, ammâ Tuna kenâr›yla ve Ortahisâr beden­leriyle ve'l-hâs›l hemân aflağ› varoflun cümle amâris­tân olan evleri etrâf›ndan kal‘a dîvârlar› dibinden ad›mlayup cümle alt› bin ad›md›r.

Ve bu aflağ› varofl cümle tabahânenin varofluyla cümle yigirmi dörd mahalle add olunur. Evvelâ Iskala mahallesi ve Âhûrkapu mahallesi ve Mustafâ Pafla mahallesi ve Dollâb mahallesi ve Ali Pafla Burcu ma­hallesi ve Toykun Pafla mahallesi ve Hac› Sefer ma­hallesi ve Osmân Beğ mahallesi (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   )

Ve cümle iki bin befl yüz aded tahtânî ve fev­kânî ve bâğ u bâğçeli ve flindire tahta örtülü kârgîr binâ hânedân › ra‘nâlard›r, ammâ câ-be-câ henüz binâ olunan büyût › ra‘nâlar›n niçeleri kiremit ile mestûr hâne i ma‘mûrlard›r. Ve ba‘z› hâne i vîrân› da var ve birkaç yerde vâsi‘ meydânlar› da var, lâkin yine sâhibleri de var.

Ve cümle yigirmi dörd mihrâbd›r. Yigirmisi kârgîr minâre i serâmedlerdir. Dördü tahta minâre­lerdir ve dörd câmi‘i kurflumlu imâretlerdir. Cüm­le­den mükellef ü mükemmel ve ma‘mûr Toykun Pafla câmi‘i ve Hac› Sefer câmi‘i ve Osmân Beğ câmi‘i ve Makbûl Mustafâ Pafla câmi‘i (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ). Bunlar cemâ‘at i kesîreye mâlik cevâmi‘lerdir. Bunlardan mâ‘adâs› kiremit ile mestûr câmi‘ i pür-nûrlard›r. Dahi mâ‘adâs› mahalle mesâcidleridir.

Ve cümle befl aded medrese i talebe i ilimdir. Evvelâ Yeni medrese Makbûl Mustafâ Pafla'n›nd›r. Ve Toykun Pafla medresesi (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   )

Bunda dahi dârü'l-hadîs ve dârü'l-kurrâ i huffâ­zân yokdur, ammâ bu flehirde ulemâya i‘tibâr eder çokdur, zîrâ bu serhadlerde fuzelâyi'd-dehrden ki­mesneler yokdur, zîrâ bu serhadlerde bir alay mü­câhidün fî-sebîlillâh hac›yân gâziyân âfl›kân sâ­dikân muhibbân yeridir. Ve fleb [ü] rûz ceng [ü] cidâl ve harb [ü] kıtâl yeridir. Hey’et ve hikmet okuyan ihtimâlci olan âdem bu dâr › diyârda dey­yâr bir hafta karâr edemeyüp elbette firâr eder. An›niçün bu flehirde ulemâ makbûldür. (   )

Ve cümle alt› aded mektebi var. Niçe hâceler dahi ba‘z› dükkânlarda ciğer-kûfle püserân oku­dur­lar. Ve cümle bir aded hân › tüccârân › hâcegân› va[r]. Çok metâ‘ › zî-k›ymet sâhibi tüccâr bu hânda sâkin olamayup yukaru kal‘adaki hânlara giderler, zîrâ anlar dâ’imâ emîn ve mahfûzdur.

Ve cümle bir aded Toykun Pafla hammâm› var, o da kifâyet eder, zîrâ bu flehrin hammâma ihtiyâc› yokdur, zîrâ ›l›calar› çokdur.

Der-vasf › yenâbî‘ i germâbhâ y› rûy › zemîn, ya‘nî ›l›ca ve banya menâfi‘ i flehr i Budin [85a]

Cümle sekiz yerde belki on sekiz yerde uyûn › hârra i arzîn, ya‘nî kapl›ca i Budin vard›r, ammâ sekizi gâyet mükellef ü mükemmel ve tekel­lüflü binâ y› azîm kavza ve humma ve ›l›ca ve bana ve germâb ve issilik ve ›l›su nâmân ›l›calar vard›r, ammâ tertîb üzre tahrîr edelim:

Evvelâ kal‘a i Budin'in cânib i k›blesi hâricinde Tabahâne varoflundan ileri Gerz İlyâs kayas› di­binde hemân nehr i Tuna kenâr›nda,

Ta‘rîf i Aç›k ›l›ca: Boflnaklar Üstü Aç›k ›l›ca derler. Cemî‘i krallar bu ›l›ca üzre kubâblar ve tâk › Kisrâlar yapup tamâm olunca hemân yere geçer. Ol ecilden hâlâ küflâde bir ›l›cad›r, ammâ gâyet nâfi‘ olduğundan tâ Dib Firengistân ve Macaristân'dan araba araba niçe bin küffâr vere ile gelüp bu ger­mâbe çimüp cemî‘i ilel ve illetden ar› olup vücû­dunda olan cereb ve bahak ve cüzâm gidüp vücûdu bir dürr i yetîm-misâl pâk olur. Hattâ k›rk gün bu germâba girüp âb › hummas›ndan nûfl eden bera[s] zahmeti ve Fireng zahmetinin yedi gûne emrâz › muhtelifelerin­den halâs olur, ammâ gâyetü'l-gâye perhîz ve kendüyi ›s›cak dutmak lâz›md›r, zîrâ bu germâb ol kadar issidir kim tavuk yumurtas›n pifli­rir. Belki âdemin hayâs›n yumurtas›n bile piflir[ir]. Tâ flol mertebe issi germâbd›r, ammâ bu ›l›caya avretler girse anlar›n bir fley’i piflmez, zîrâ anlar hayâs›zd›r. Hakkâ anlar›n dahi bu Üstü Aç›k Il›ca'da avretlere mah­sûs ›l›calar› vard›r.

Hemân bu ›l›calara girmenin flart› oldur kim gi­rüp k›pk›rm›z› olup taflra ç›k›nca tarfetü'l-ayn içre ol kimesne esvâb›n geyüp kendüyi issi duta. Gâyet nâfi‘dir, ammâ bu diyâr gâyet sovuk diyârd›r. Ham­mâm › germâbdan ç›km›fl k›p k›rm›z› piflmifl âdem so­vuğa aç›l›rsa cemî‘i vücûduna fliddet i flitâ te’sîr edüp ciğerine ve cemî‘i uzvuna geçüp yetmifl hâ­siyyeti var iken yüz yetmifl belâya uğrar. Gâyet ihti­râz lâ­z›m­d›r.

Ve bu Üstü Aç›k Il›ca'n›n üstündeki evc i âsu­mâna ser çekmifl kayalar üzre Gerz İlyâs kal‘a­s›­d›r. Mahalliyle an›n dahi evsâf› tahrîr olunur. Andan,

Tavsîf i germâb › Yeflil Direkli: Tabahâne va­roflu içinde nehr i Tuna kenâr›nda sekiz aded tâk › Kisrâ'dan niflân verir âlî kemerler üzre bir serâmed kubbe i müdevveri var, serâpâ la‘lgûn k›rm›z› kire­mit örtü[lü] kubbe i ser-nigûn › azîmdir kim mez­heb i Hanefî'den ziyâde aflren fe-aflren değil belki erba‘a iflrîn k›rât ziyâde bir flekl i müdevver bu­hey­re-vâr bir havz › dâr › medârd›r. Gird-â-girdi kâmil iki yüz aded ayak ihâta eder pâk ve pâkîze bir havz › mü­devverdir. Kenâreleri havz içine ene­cek befl tabaka vâsi‘ nerdübânlard›r kim her kifli kad­dine göre ta­bakalarda gasl eder. Gavvâs › bahr i ma‘ârif olanlar havz›n tâ ortas›na pertâb edüp flinâverlik edüp her­kes âfl›k ma‘flûk ve yârân › bâ-safâ­lar›yla kuç ku­cağ olup tâzelik çağlar›nda gülü­flüp oynaflup zevk u safâlar ederler.

Bu havz › azîmin etrâf›ndaki sekiz aded kemer­lerin alt›nda sekiz aded Hanefî kurnalar› vard›r. Ve pâk ü pâkîze nîlgûn futalara beyâz tenlerin sarm›fl mahbûb dellâkleri var. Ba‘z› halvetlerde gâsillerin murâd [u] merâmlar› üzre hidmet edüp âdemi pâk ederler. Ammâ bu germân›n suyu i‘tidâl üzredir. Hattâ bu âb › nâb› sovudu[p] nûfl etsen aslâ kibrit râ­yihas›ndan bir fley yokdur. Kafl› kirpiği dökmüfl âdem nûfl etse bi-emrillâh pâk olup saç› sakal› ve b›y›ğ› gelmeğe bafllar. Ve tabî‘ati müleyyen ve i‘tidâl üzre dutar bir mâ i müfîdi's-sühûndur. Ve taflra câmekân› çâr-kûfle dîvâr üzre flindire tahta ör­tülü bir hayli vâsi‘ kubâb › azîmdir kim içine asâ­kir i İslâmdan bin âdem s›ğard›. Bir yeflil direği ol­makla Yeflil {Direkli ›l›cas› derler}. Andan

Tahrîr i Tabahâne ›l›cas›: Bu mezkûr Yeflil Direkli germâb› kurbunda varofl › Tabahâne mahal­lât› içre kurflum örtülü bir ma‘mûr ›l›ca i azîmdir. Bunun dahi suyu mu‘tedilü's-sühûndur. Gâyet kü­kürd râyihal› âb › kibrîtdir. Hattâ kuyumcular bu mâ i germâdan fliflelerle alup âteflde kaynadup altun âvânî fleyler üzre dökse eyle mücellâ ve musaykal zer i hâlis olup bir y›l kâmil rengi mütegayyir ol­maz. İki kerre kaynadup altun ile mutallâ olmufl gümüfl b›çak ve hançer ;g›lâflar›na sürse iki sene reng i zerdi gidüp fenâ bulmaz. Hattâ bu hakîrin parmağ›nda Ferîd Çelebi hatt›yla zümürrûd üzre kaz›lm›fl "Sey­yâh › âlem Evliyâ" deyü kaz›lm›fl bir gümüfl hâte­mim var idi. Bu Tabahâne ›l›cas›na ol hâ­tem­le girüp taflra ç›kd›m. Hâtemim sîm i hâlis iken zer i hâlis rengin bağlam›fl. Tâ Uyvar fethine gidüp Belgrad'da bir sene mefltâ edüp hâtemimim reng i zerdine aslâ ta­gayyür gelmedi.

Bu Tabahâne germâb›n›n tâ bu mertebe hâssas› vard›r, ammâ bu humma i nâfi‘a[ya] ale's-sabâh erler girüp vakt i çâfltda tâ n›sfu'l-leyle dek avretler girir, zîrâ mahalle içinde vâk›‘ olup havz › azîmli ve müte‘addid halvetli ve sekiz aded kurnal› hammâm-misâl bir ›l›cad›r. Herkes futa ve sileceği [85b] ile girüp pâk ü pâkîze olup ç›kar gider, bir habbe ve dânk vermez. Eğer bir pefltemâl ve kîse ve sâbûn lâz›m ise bir akçe verüp (verüp) gidersin. Gayri ›l›­ca­lar dahi hem-çünân bu gûnedir.

Ammâ bu Tabahâne ›l›cas› zenânelere gâyet nâfi‘dir. Hikmet i Hudâ bir hâtûn vaz‘ › haml ede­meyüp burular ve sanc› ve ağr›lar görse hemân bu havza girüp sehel ana sahn›ndan(?) nûfl etse bi-emril­lâh ol ân sühûletle vaz‘ › haml edüp bir altun-pâre ciğer-kûflesi masdar›ndan tulû‘ eder, gâyet mücer­rebdir.

Diğer menâfi‘ i iber: Bir hâtûn zükâm olup aks›ramasa bu sudan burnuna çekse ol ân aks›r›r.

Menâfi‘ i diğer: Bir âdemin burnu kan› din­mese bu sudan burnuna çeküp tâ demâğ›na varsa burnunun kan› bi-emrillâhi Ta‘âlâ dine, ammâ üç kerreden gayri genzine çekmeye, zîrâ kan› demâğda pek kurudur.

Diğer hâssa i acîbe: Bu germâbdan buğday çorbas›na kosalar sirke komufl gibi lezzet verir.

Diğer hâssa i garîbe: Bir duhter i pâkîze ahteri bilmeseler, bâkire mi ve yâhûd bikri izâle olup mef­tûha m›, hemân bu germâbdan burnuna iki üç kerre çekerse eğer be-dürüstî bâkire ise iki üç kerre aflk ile aks›r›r. Eğer meftûha ise aslâ aks›rmayup belki edebde osurur, aceb temâflâd›r.

Havâss › âhar: Bu germâb›n kaynağ› mahal­linden aflağ› bir gûne balç›k cem‘ olur. Ol balç›kdan bizim vâlideler ve hemflîreler avret yerlerine ve sîm-endâmlar›na dürtseler nûre, ya‘nî h›r›zamdan a‘lâ bâb › rahm i masdar yerlerin pâk ü pâkîze edüp bir ser i mûdan eser komayup aflağ› kapular› pâk billûr gi­bi olup kulak flahmesi-misâl germ ü nerm olup ehl [ü] iyâlile kisb i safâ etmeğe müsta‘id olur, bir nâfi‘ debbâğhâne ›l›cas›d›r. Ve bu mahalde niçe hâ­ne­lerde dahi ›l›calar vard›r. Bu ›l›calar cihetinde Ta­ba­­hâne varoflu ahâlîsinin zevk u safâlar› vard›r. An­dan,

Temdîh i germâb › bâb › Horos: Horos ka­pu­sunun iç yüzünde müfîd ü muhtasar bir ›l›ca dahi var. Cümle hâss [u] âmm içün yenâbî‘ i uyûn › hârra i mu‘tedildir, ammâ ol kadar memdûh u meflhûr değildir.

Der-feth i germâb › Velî Beğ: Gül Baba ile Baba Miftâh Sultânlar›n cenbinde bir binâ y› âsâr › azîme­ler ile ârâste ve kubâb › gûnâ-gûnlar ile pîrâste olmufl bir ›l›ca i meflhûrdur. Sekiz aded tâk › Ha­varnak üzre ve sekiz köfle dîvâr › üstüvâr üzre se­râpâ âsâr › binâlar› ahmer-gûn kiremit i ibret-nü­mûn ile mestûr bir kubbe i la‘l-gûndur. Bu kubbe i âlînin tâ vasat›nda fiâfi‘î mezhebi üzre aflren fe-aflr bir havz › nazîfdir kim âb › nazîf ile memlû olup her cânib [ü] etrâf›ndan beyâz mermer arslan ağ›zlar›n­dan germâb › sâfîler fleb [ü] rûz havz › azîme rîzân olmadad›r. Ve bir halvetde dahi bir küçük havz› vard›r, ammâ bu gâyetü'l-gâye fliddet i hâr üzre âb › meshûndur. Değme âdem girmeğe tahammül ede­mez, tâ bu mertebe issidir.

Ve taflra havz › kebîrin etrâf›nda her kemerler alt›nda sekiz aded Hanefî kurnalar› ve müte‘addid halvetleri ve pâk [ü] pâkîze hüddâmlar› var. Ve cemî‘i ehl i Budin merhûm olduklar›nda akrabâlar› bu ›l›cadan gayri germâblardan f›ç›lar ile sular getir­düp cenâzelerin bu yed i kudret ile kaynam›fl sular ile gasl ederler. Cânib i vak›fdan bu hidmete me’­mûr âdemler vard›r. Hüsniyyât › Budin'in biri dahi bu hayrâtd›r, ammâ ekseriyyâ bu Velî Beğ ›l›cas›n­dan getirdirler, zîrâ kibâr › evliyâullâh Gül Baba nazar­gâh›d›r ve suyu gâyet pâk ve nazîf ve latîf mâ i tâhirdir. Ve taflra câmekân› tahta flindire örtülü serâ­med kubbe­dir, lâkin Yeflil Direkli ›l›cas›n›n câme­kâ­n›n­dan sehel küçükdür. Bu ›l›caya gerçi Velî Beğ ›l›­cas› derler, ammâ câmekân›n›n kapusu üzre celî hatt › hûb ile merkûm olan târîh i mergûb budur:

Bu makâm › dil-küflân›n dediler târîhini

Mustafâ Pafla binâs›d›r binâ y› bî-bedel.

Sene (   )

Andan,

Sitâyifl i banya i Bârûthâne: Bu mezkûr Velî Beğ ›l›cas› kurbunda Bârûdhâne ›l›cas› ol kadar te­kel­lüflü ›l›ca değildir, ammâ hâssas› vâfirdir, ekse­riyyâ girenler kâfirdir. Ve bârûdhânenin cümle çarh­lar› bu ›l›ca suyundan deverân eder, gûyâ çarh › felek­dir. Bu âsâr › acîbe dahi mahalliyle tahrîr olu­nur. İmdi bu belde i Budin seddinde niçe ›l›calar vard›r, ammâ ma‘lûmumuz olan bu mezkûr ger­mâblard›r, ve's-selâm.

Andan yine aflağ› varoflun dahi evsâf › imâretin­den, orta yol üzre cümle dörd yüz aded dük­kân­lar­d›r, ammâ ol kadar müzeyyen ve musanna‘ dekâ­kîn­ler değildir, ammâ yine her fley mevcûddur.

Ve serâpâ cümle sokaklar› kâfir zamân›ndan beri iri tafllar ile pâk kald›r›m döfleli flâhrâhlard›r, ammâ bu varoflun İskele kapusu ve Âhûr kapusu ta­raflar› gâyet zîk ve ma‘mûr ve izdihâm yeridir.

Ve dahi Âhûr kapusu denmeğe bâ‘is ü bâdî oldur kim kaçan Süleymân Hân aleyhi'r-rahmetü ve'l-gufrân bu Budin üzre azîmet etdikde Lagofl Kral istimâ‘ etdikde cemî‘i küffâr› bafl›na üflürüp kal‘a-misâl bir ›stabl › Anter-misâl bir âhûr etdirüp Süleymân Hân gelüp ceng [ü] cidâl etdikden sonra Âl i Osmân askerin münhezim edüp atlar›n› bu âhûra komak içün bu varofl › [86a] kebîr içre bir âhû[r] inflâ etdirmifl kim iki bin at al›r bir kârbânsa­râyd›r kim içinde silâhflorlar cirid oynarlar. Hâlâ Budin vüzerâlar›n›n atlar› durur bir azîm ›stabld›r.

Hikmet i Hudâ El-abdü yüdebbiru vallâhu yukaddir¹, çünki Süleymân Hân kat‘ › menâzil ve tayy › merâhil ederek deryâ-misâl askeriyle Mihaç sahrâs›na gelüp Lagofl Kral ile neberd i azîm edüp Lagofl Kral'›n yedi kerre yüz bin leflkerin k›rup Lagofl Kral dahi ol meydân › ma‘rekede dahi bir batlakda gark olup bafl› ârâyifl i nîze oldukda Sü­ley­mân Hân Lagofl Kral'›n cümle atlar›n alup kal‘a i Budin'i feth edüp kral›n atlar›yla Süleymân Hân'›n atlar›na bu âhûr müyesser oldu, aceb hik­met i Hudâ'd›r. Elsine i nâsda darb › meseldir kim "Ev­deki hi­sâb bâzâra uymaz" derler.

Kral › dâll i bed-fi‘âl bu âhûru yapup Süley­mân Hân'› bozup atlar›n bu âhûra bağlaya, bu kerre kendüsi bozulup mürd olup kendü atlar›na ve Süley­mân Hân atlar›na yine nasb oldu. Kâr › esrâr › Hudâ'd›r kim bu kâr › bu'l-acebe aslâ akl › benî Âdem ermez. Bu âhûr sebebiyle Budin'in bu ma­halline Âhûr kapusu derler.

Der-zikr i tekyegâh › erbâb › tarîk › dervî­flân › zî-flân: Cümlesi yedi aded dergâh › âsitâne­gân › fukarâ y› mes­ken i gurebâ y› Âl i Abâ hân­kâh­lar›­d›r. Cümle­den ma‘mûr ve mükellef ve müzeyyen ve evkâf › kavî,

Tekye i Bektaflî Hazret i Efl-fleyh Gül Baba'd›r. Kal‘a i Budin'in Horos kapusu hâricinde Velî Beğ ›l›cas› kurbunda bir bâğ › İreme-zât misilli bir bay›r üzre bir ma‘mûr u âbâdân tekye i fuka­râ y› Bektafli­yân'd›r. Ve Ehl i sünnet ve'l-cemâ‘at fu­­karâ y› er­bâb › ma‘ârifi gâyet çokdur. Cümlesi çete ve potura ve gazâya giden gâzîlerin bir alay su­lehâ y› ümmet­den fakr [u] fâka erenleridir. Ve k›fl meydânlar›nda ve yaz meydânlar›nda gûnâ-gûn al­tun-misâl çerâğlar ve flem‘dânlar ve kandîldânlar ve buhûrdân ve gü­lâbdânlar ile ârâste ve gûnâ-gûn ci­hâz › fakr ile, ya‘nî zerdeste ve tabl u kudûm ve zîl ü pâlheng ve keflkül ü teberler ile pîrâste olmufl bir âsi­tânedir. Ve her erbâb › ma‘ârif olan seyyâhân › berr ü bihârân bu âsitânenin rûy › dîvâr›na birer gû­ne hüsn i hat ile âsârlar ebyât › efl‘ârlar tahrîr etmifl­ler.

Ve bu tekye i bî-bedelin sâhibü'l-hayrât› olan Mihaloğullar› bu âsitânenin akârât›n› kavî eylemek ile matbah › Keykâvûs'unda ni‘met i nefîsesi âyen­de vü revende ve pîr ü cüvâna ve gebrâ vü tersâ ve pîr i muğâna sofra i bî-imtinân› mâh u sâl bi'l-guduvvi [ve]'l-âsâl ni‘meti mebzûldur. Ve bizzât Hazret i Gül Baba ürd i behiflt heflt-behiflt-vâr bir püflte i flükûfe­zâr üzre bir kurflum örtülü kubbe i âlî içinde med­fûndur. Sandûkas› yeflil çuka ile mestûr ser i sa‘âdetinde tâc › Bektaflî pür-nûrlar› var ve etrâf›nda gûnâ-gûn hüsn i hatt › kelâm › izzetler ile zeyn ol­mufldur. Hattâ cemî‘i züvvârâna fukarâlar› ve pâ-bürehne ve ser-bürehne cânlar› ve mahbûb cân › câ­nân köçekleri her gelen kimesnelere mâ i gül nisâr edüp micmereler ile ûd u amber yakup âdemin demâğ›n mu‘attar ederler.

Bu sultân Budin'in gözcü­südür, himmetleri hâz›r u nâz›r ola. Bu sultân›n asl› ve fer‘i menâk›b› bâlâda münâ­se­betiyle tahrîr ol­mufldur, rahmetullâhi aleyhi.

fii‘r i münâsib li-nâm›k›hi:

Âfl›k › sâd›k menem etdim ziyâret ben gedâ

Bülbül i gûyâ gibi etsem fiğân ey Gül Baba.

Diğer beyt i münâsib:

Sen Gül gül i gülzâr › hakîkatde dedemsin

Aktâb › Budin Gülli Baba kân › keremsin

K›t‘a i münâsib:

Merkad i pâkine yüzünü süren

Değil elbet tehî o flâh › gedâ

Marzifon'dan gelüp vatan dutdu

fieh Süleymân zamân› Güllü Baba.

Bu gûne flikeste beste ebyâtlar›m›z› hatt › müs­tek­­re­himiz ile âsitâne i bâb › sa‘âdeti kapaklar›na küstâhâne tahrîr edüp ve âsâr › bed-eser edüp rûh › flerîfleriyçün bir Yâsîn i flerîf tilâvet etdik. Kad­de­se­nâl­lâhu bi-s›rr›hi'l-azîz. Andan,