Evl‹YÂ Çeleb‹ seyahatnâmes‹

İflbu sene 1073 târîhinde kal‘a i Budin'in hâkimleri ve eflkâl i kal‘as› ve câmi‘leri ve hân ve medrese ve mekteb ve tekye ve hammâm ve imâret ve çârsû y› bâzâr› ve çeflme sâr [ve] âb [u] hevâs› ve gayri imâretlerin ayân u beyân eder

Evvelâ der-beyân › hâkimân › Budin: Evvelâ cümleden melik tuğrâ y› garrâ-kefl düstûru'l-amel üç tuğlu vezîr hâkimi İsmâ‘îl Pafla'd›r kim kanûn › Süleymân Hân [78b] üzre Budin vezîrinin hâss › hümâyûnu sekiz kerre yüz bin ve seksen bin akçe­dir. Cebelüleriyle cümle dörd bin asker beslemek ka­nûndur. Ve senevî ber-vech i adâlet cevz i ma‘dû­du iki yüz kîse mâl olur, ammâ cürm i cinâ­yeti ve bâd › havâs› ve pîflkefl­leriyle cümle üç yüz kîse olur, ammâ adâlet yeridir, zîrâ K›z›lsarây dîvâ­r›nda celî hat ile Süleymân Hân dest i flerîfiyle bu ebyât› tahrîr etmifller. Müfred:

Gâzîler meskenidir bunda beğim gayr olmaz,

Bunda zulm eyleyenin âk›beti hayr olmaz.

deyü yazm›fllar dahi alt›nda bu hadîsi yazm›fllar.

¹

kelâm›n terkîm etmifller. Hakkâ ki Budin adâlet ye­ridir.

Ve mâl defterdâr[›] hâss› 105.520 akçedir. Ve ze‘âmet kethudâs› hâss› 103.240 akçedir. Ve tîmâr defterdâr› kethudâs› hâss› 12.899 akçedir. Ve defter emîni ve defter kethudâs› ve çavufllar emîni ve ça­vufllar kethudâs› ve çavufllar kâtibi ve gedikli def­ter kîsedâr› ve târîhçi efendi ve mahlûl kâtibi ve rûz­nâ­meci ve muhâsebeci ve k›lâ‘lar tezkirecisi ve niflânc› ve mukâta‘ac› ve flehir emîni ve harâc emîni ve gümrük emîni ve müfettifl efendi ve flehir kethu­dâs› ve k›lâ‘lar yoklamas› ağas› (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) bu merkûm ağalar cümle dîvân › Budin'de mevcûdlard›r, ammâ hâss › hümâyûnlar› yokdur. Ancak avâ’id ü fevâ’idleri vard›r.

Ve dahi Budin eyâletinde olan erbâb › zu‘amâ cümle 278 ve er­bâb › tîmâr› 2.391 ve alaybeği ve çeri­bafl› ve yüzba­fl›s› ve asker sürücüleri k›rk ağal›k­lar› vard›r. Bu zikr olunan erbâb › tîmâr ve erbâb › zu‘a­mâ­lar›n kanûn › Süleymân Hân üzre üç bin ak­çede bir cebelüleriyle cümle on iki bin güzîde pâk müsellah ve mükemmel ve müzeyyen askerdir. Böyle bir cündullâh mehîb sâhib i salâbet leflkere bir eyâlet mâlik değildir. (   ) (   ).

Eyâlet i Budin'de olan sancaklar› beyân eder

Evvelâ nefs i Budin sancağ›, paflan›n kendi taht› sancağ›d›r. Sirem sancağ› ve Semendire sancağ› ve Mihaç sancağ› ve Segsâr sancağ› ve fiimatorna san­cağ› ve Ustolni-Belgrad sancağ› ve Üstürgon san­cağ›, ammâ Novigrad sancağ› hâlâ Macar kâ­firindedir, ammâ köyleri ve asâkirleri dest i Âl i Osmân'dad›r. Bu mezkûr sancaklardan dahi cümle on iki bin as­ker i muvahhidîn i pür-silâh her bâr âmâde olup ha denildiği zamân Budin imdâd›na yetiflirler. Kerrât ile bu guzât › müslimîn yedi krallar› münhezim edüp k›rm›fllard›r.

Budin müflâs›nda olan eyâletleri zikr eder

Evvelâ bu zikr olunan on aded sancaklardan mâ‘adâ Eğre eyâletinde ve Varat eyâletinde ve T›m›flvar eyâletinde ve Bosna eyâletinde ve Kanije eyâletinde bu mezkûr eyâletlerden dahi yigirmi alt› bin "Benem, diğer nîst!" diyen ser-kaplan, bahâd›­rân, serverân yiğitler olup cümle Budin kal‘as› mu­hâfazas›na gelüp Kile sahrâs›nda sekiz ay muhâfaza etmek kanûn › Süleymân Hân'd›r. Ve,

Civâr › Budin'de olan k›lâ‘lar›n asâkir i İslâm'›n bildirir

Meselâ nehr i azîm Tuna yal›lar›nda olan Hamza Beğ kal‘as› ve Erçin ve Cânkurtaran ve Penteli ve Fötvar ve Pahfla ve Tovna ve Yeni Palanka ve Segsâr ve Bat Ösek ve Seçoy ve Mihaç ve Bir­ni­var ve Darda ve Ösek ve Val ve Vulkovar ve Sotin ve Tovarnik ve Zemon nâmûn k›lâ‘lar›n cüm­le on iki bin asâkir i nusret-me’serler dahi olup cüm­lesi gemileriyle Budin kal‘as› imdâd›na gel­me­ğe me’mûr­lard›r. Ve Baçka ve Laçka vilâyet­lerin­den dahi on bin asker Budin imdâd›na gelmeğe me’mûr­­lard›r.

Ve bu bâlâda zikr olunan Eğre ve Kanije ve Bosna ve T›m›flvar eyâletleri ve sancak beğlikleri mahlûl olsa Budin vezîrleri tuğrâ y› garrâ çeküp bu sancak ve eyâletleri erbâb›na tevcîh eder.

El-hâs›l Ungurus taht› olup vezîri sorguc › flâhî tafl›mak ile tâ İslâmbol kal‘as›n›n Yedikullesi diz­dârl›ğ›na var›nca hükmü nâfizdir.

Der-sitâyifl i hâkimân › fler‘ i flerîf i Resûl i mübîn

Kanûn › Süleymân Hân üzre befl yüz akçe mevleviyyetdir. Âsitâne taraf›ndan zerdûz keçeli kapucu muhz›rbafl›s› ve çavufl ocağ›ndan kethudâs› ve yeniçeri ocağ›ndan çukadâr› ve bâzâra gideni ve yüz aded tevâbi‘i ve bâb nâ’ibi ve muhtesib nâ’ibi ve flehir içre iki aded nâ’ibi ve yedi aded hâric nâ’ibleri vard›r.

Ve monla hazretleri dörd kerre dîvân › Budin'e örf i izâfetiyle ç›kup fler‘ ile fasl › da‘vâ eder, ammâ fiâfi‘î ve Hanbelî ve Mâlikî mezhebi nâ’ibleri yok­dur, zîrâ bu mezâhib i sâlisden âdemler bu diyârda yokdur, ammâ cümle mezheb i Nu‘mân ibn Sâbit İmâm › A‘zamîler ve hümâm › akdemîlerdir. Ve monlâya beher sene adâlet i hak üzre bir hüccete yigirmi dörd akçe almak flart›yla on bin gurufl pîfl-tahta mahsûlü hâs›l olur.

Ve kazâs› sancağ›nda cümle yigirmi bir kazâ yerdir. Ve cümle bin altm›fl aded kurâlard›r. Ve cümle Budin eyâletinde üç yüz on alt› aded k›lâ‘ ve palankalard›r. Ve cümle cümle on sancak yer eyâ­letinde üç bin tokuz yüz aded ma‘mûr u âbâdân müzeyyen kurâlard›r. [79a] Ammâ cemî‘i etrâf › eyâletinde dârü'l-harb olan müflâs›nda iki k›l›ç al­t›nda, ya‘nî hem kâfire ve hem Budinliye harâ[c] ve tekâlif i örfiyye verir yedi bin pâre ma‘mûr kefere köyleri vard›r. Anlarda mü’min ve muvahhid ve câmi‘ ü mesâcid misilli imâretler yokdur, lâkin Budin gâzîlerinden bu köylere varup gelir çokdur. Bu kurâlar hisâb› üzre tahrîr i Süleymân Hân'da eyâlet i Budin yigirmi üç bin pâre köydür. Ve cümle eyâletinde alt› kerre yüz bin ve elli üç bin re‘âyâ harâc kayd olunmufldur.

Der-beyân › vüs‘at i eyâlet i Budin

Cânib i flarkda Peflte'den Yan›k kal‘as›na var›nca Budin hudûdudur kim tûlu kâmil flarkdan garba k›rk yedi konakd›r kim kal‘a i Yan›k Alaman'›n ev­vel hudûdudur. Cânib i cenûbda yigirmi konak tâ nehr i Sava'ya ve nehr i Buna'ya var›nca Bosna eyâle­tiyle hem-hudûddur. Ve taraf › cenûb › garbîde dörd konak yer Kanije kal‘as› kurbunda nehr i Morava kenâr›nda Zirinoğlu kâfiriyle hem-çetdir. Semt i garbda bizim Polata ve Çavga kal‘alar›m›z kurbunda nehr i Raba hudûd › Süley­mân Hân la‘neti olup Nemse vilâyetiyle hem-civâr­d›r. Cânib i flimâlde iki konak yer bizim Üstürgon kal‘am›z Tuna kenâr›nda olup karflu taraf›nda Orta Macar ile hem-müflâd›r. Ve semt i poyraz Tuna aflr› üç ko­nakda Eğre eyâleti ile hem-hudûddur. Ve cânib i flarkda üç konak nehr i Tise kenâr›nda Segedin kal‘as› dibinde eyâlet i T›m›flvar ile hâk hâkedir.

Der-ta‘rîf i dâ’iren mâdâr eyâlet i Budin

Bu tahrîr olunan eyâletler kenâr›yla bu eyâlet i Budin kâmil befl ayl›k yoldur. Ve cümle iki kerre yüz bin kuldur, ammâ yüz bini Budin'e me’mûr­dur. Yüz bini eyâletleri kal‘alar›n›n müstahf›zlar›d›r. Bu cirimde olan eyâlet içre cümle alt› kerre yüz bin aded re‘âyâ vü berâyâlar›n harâclar› cümle Budin aklâm›d›r.

Bu kadar vâsi‘ eyâletden Âl i Osmân hazînesine bir kara mank›r ve bir dâne dânk ;u tânk ;ve nukra i fülüs i ahmer gelmediğinden mâ‘adâ eyâlet i Bosna'da Sirebreniçse'nin gümüfl ma‘deni var ve İzvornik memlehalar› ve Çaçka ve Rodnik harâclar›; ve cümle niçe kurâ vü kasabât hâslar› cümle Budin kulu aklâm›d›r. Hattâ Rûmeli eyâletinde bile niçe mukâta‘ât hâslar cümle Budin mukâta‘ac›s› der i defterinde mastûrdur kim icmâl defteri bu hakîrin manzûru olup "Beher sene Budin kullar›n›n mevâ­cibleri dörder bin altm›fl kîse ulûfeleri eder. İki bin kîse dahi eyâlet ağalar› ve cizyedârlar ve vâlîler ve birovlar ve mübâflirler ve kad›lar tahsîl eder" deyü tahrîr olunmufldur, zîrâ büyük eyâlet i ma‘mûredir ve asâkir i İslâm› çokdur.

Ez-în-cânib sadede rücû‘ edelim. Befl yüz akçe hâkim i fler‘ i molladan sonra bir hâkim i fler‘i dahi müftî i enâm fleyhülislâm › hümâmd›r.

Ve bir hâkimi dahi sülâle i ›rk › tâhir i Resûlullâh'dan nakîbü'l-eflrâf hazretleridir.

Ve bir hâkimi müfettifl efendidir.

Ve bir hâkimi bâb nâ’ibi ve bir hâkimi muhte­sib nâ’ibidir.

Ve hâkim i örfî kapukulu yeniçeri ağas›d›r kim alt› oda çorbac›lar›yla kapukulu odalar› vard›r.

Ve bir hâkimi dahi kapukullar›ndan yeniçeri dizdâr ağad›r.

Bir hâkimi dahi sipâh kethudâyeridir.

Bir hâkimi dahi üç oda kapukulu topçular ağas›d›r.

Bir hâkimi kapukulu cebeciler ağas›d›r.

Bir hâkimi Budin'in yerli yeniçeri ağas›d›r kim kanûn › Süleymân Hân üzre sekbânbafl›lar ile kalma kapukullar› idi.

Ba‘dehu yerli kulu olmak fermân olunup hâlâ on iki bin kul olmak üzre defter i Süleymân Hân'da mastûr olup cümle altm›fl aded kuka zerdûz sü­pürge geyüp dîvân kovar muhteflem çorbac›lar› var­d›r.

Ve cümle yeniçerileri gûnâ-gûn çuka dolamal› ve zerdûz üsküflü yeniçeriler haftada dör[d] kerre alay ile dî­vân kovarlar. İslâmbol'da yeniçeri odalar› gibi flâh­râh üzre kâflî i Çîn-misâl rûy › meh-cebîn münak­kafl odalar› var. Mehâbet i İslâm içün dosta düfl­mana karflu tezyîn olmufl altun toplu ve flâhniflîn ve revzenli kat-ender-kat hücreleri var.

Ve bir hâkimi dahi kapukulu yeniçeri çorbac›­lar›ndan paflan›n rikâb›nda her Cum‘a yürür ve her dîvân mevcûd durur muhz›r ağad›r.

Ve bir hâkim yeniçeri çorbac›s›ndan asesbafl›­d›r.

Ve bir hâkim yerli kulu subafl›[s›]d›r.

Ve bir hâkimi çavufllar ağas›d›r kim üç yüz aded all› ve bafllar› mücevvezeli ve bafllar› telli dîvân ça­vufllar› var.

Ve bir hâkimi yerli dîvân kapucu ağas› var, yüz aded bevvâbân(dan)lard›r kim her bâr hidmet i vezîrde mevcûdlard›r kim niçe yerlere isti‘câl hidmetlere giderler.

Ve bir hâkimi sağkol ağas› ve bir hâkimi solkol ağas› ve bir hâkimi yerli gönüllü ağas› ve bir hâkimi azeb i hisâr ağas› ve bir hâkimi martolosân ağas› ve bir hâkimi yerli topçular ağas› ve bir hâkimi yerli cebeciler ağas› ve bir hâkimi kumbarac›bafl› ve bir hâkimi bârûdcubafl› ve bir hâkimi meremmâtç›­bafl› ve bir hâkimi mi‘mârbafl› ve bir hâkimi top dö­kü­cübafl› ve bir hâkimi kal‘a mehter [79b] bafl›s› ve bir hâkimi lağ›m kaz›c›bafl› ve bir hâkimi dahi (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) (   )

Hulâsa i kelâm bu tektîb olunan k›rk sekiz aded askerî ağalar›n›n her birinin neferâtlar›n firâden fi­râden tahrîr etsek tatvîl i kelâm olur.

Hemân bu k›rk sekiz ağalar›n taht › hükûmetle­rinde kanûn › Süleymânî üzre cümle on iki bin aded mevcûd guzât › muvah­hi­dîndir. Cümle ağalar sancağ u bayrak sâhibleridir, ammâ sağ ve sol ve azebistân ve gönüllüyân askerleri bunlar sancağ u bayrakdan mâ‘adâ kanûn üzre mîr i mîrân pafla­s›yla ikifler aded tuğ çekerler. Eyâlet i Budin'de bir mîr i livâ merhûm olsa bu dörd ağan›n bir eflbehine sancağ › mahlûl ihsân olunur.

Ve bir hâkim dahi Tuna kapudan›d›r kim baflka sancak ve bayrak ve tuğ sâhibidir. Bu dahi sancak­beği olur. Elli pâre firkatelere iki bin aded kapu­dan kullar›n gemilere doldur[ur], Tuna üzre tâ Beç'e Prag'a var›nca Belgrad › behiflt-âbâda gelince Tuna üzre hükm i hükûmât edüp hayduk kâfirlerinin gemilerin alup kâfirlerin k›rup rûy › Tuna'y› emn [ü] amân eder a‘lâ kapudanl›kd›r.

Ve bir hâkimi muhtesib ağad›r kim cemî‘i ehl i sanâyi‘e zâb›td›r.

Ve bir hâkimi bâcdard›r kim cemî‘i âyende vü revendegân›n metâ‘lar›ndan cisir üzre ve kal‘a ka­pu­la­r›nda bâc u bâzâr alur.

Ve bir hâkimi çetebafl›d›r kim kaçan küffâr bir tarafda tuğyân etse bu çetebafl›n›n üç yüz aded yi­ğit­lerinden kâfiristâna befl on kifli seğirdüp kâfirden bafl ve dil getirüp kâfirleri söyledüp haber alup ana göre tedârük görürler. Cümle çafl›tlar ve cümle pirbe ya­rar kulağ›zlar ve cümle Amr › Ayyâr-misâl yarar ve nâmdâr yiğitler bu çetebafl›n›n bayrağ› al­t›n­dad›r kim her biri âtefl-pâre cânbâz ve serbâz yiğitlerdir.

Ve bir hâkimi kalafatç›bafl›d›r kim kapudan beğe müte‘all›k niçe yüz pâre gemileri ve nehr i Tuna üzre cisir tombaz gemilerini kalafat ederler, üç yüz aded neferlerdir.

Ve bir zâbiti cerâhorbafl›d›r kim kal‘an›n ta‘mîr [ü] termîmine on iki bin re‘âyâ me’mûrdur. Anlar› iflledüp kal‘a i Budin'i dürr i beyz-âsâ amâr etdirir.

Ve'l-hâs›l Koca Süleymân Hân bu kal‘a i Budin'i bir eksiksiz eyle ma‘mûr u âbâdân etmifldir kim dest i Âl i Osmân'da böyle bir sedd i üstüvâr yokdur.

Der-beyân › eflkâl i zemîn i kal‘a i Budun › K›z›lelma y› Ungurus

Evvelâ bu kal‘a i Budin nehr i azîm Tuna'n›n cânib i garbîsi kenâr›nda bir till i refî‘ yalç›n kayal› sarp seng i hârâ üzre flarkdan garba tûlânî vâk›‘ ol­mufl Hazret i Risâlet'in vilâdetinden 882 sene evvel İskender i Kübrâ vilâdetinde Nemçe krallar›ndan Koca Grondi Miklofl kral alt› yüz on y›l mu‘ammer olup bu kal‘a ol kral › pür-kemâl i hofl-h›sâlin bi­nâs›d›r. H›sn › hasîn ve sedd i metîn ve bir hisâr › azîm ve bir sûr › kadîm rabât › müzeyyen ve bir tahtgâh › müdevven ve bir refî‘u'l-bünyân ve kal‘a i azîmü'fl-flân bir hisâr › üstüvâr seng-binâ y› fieddâ­dîdir kim gûyâ Acem'de kal‘a i Kahkahâ ve diyâr › Ermen'de kal‘a i Van'd›r yâhûd sedd i İskender i Kübrâ'd›r.

Bu kal‘aya Gül Baba bay›r›ndan nazar olunsa flekl i bâdemî görünür, ammâ Gerz İlyâs Baba da­ğ›n­dan bak›lsa gûyâ Âl i Osmân'›n bafldarda ka­d›r­gas› gibi görünür. Meselâ K›z›lsarây taraf› kad›r­ga­n›n mürtefi‘ k›­ç›d›r ve kal‘an›n ortas›nda olan çârsû­nun iki taraf›n­daki dükkânlar kad›rgan›n yemîn ü ye­sâr›nda man­kalar›d›r. Ortas›ndaki ulu yolu kad›r­ga­n›n orta güvertesidir. Hün­kâr câmi‘i minâresi orta direk gibidir. Mustafâ Pafla minâ­resi trinketa dire­ği­dir. Beç kapusu taraf› kad›rgan›n bafl›nda karinas› gibidir. Ve Ulama Pafla kullesi burnuna doğru ka­d›r­gan›n kayal›ğ› gibidir.

El-hâs›l aslâ fark› yok tâbaka'n-na‘l bi'n-na‘l bu kal‘a i Budin hemân pâdiflâh›n bafldarda kad›rgas› gibidir, lâ flekke ve lâ flübhe.

Ve cirmi dâ’iren-mâdâr on bin ad›md›r. K›z›l­sa­rây'dan tâ Ovakapusu'na dek iki kat kal›n ve metîn ve âlî fieddâdî dîvârd›r. Mâ‘adâ yal›n katd›r, ammâ eyle r›ht›m ve fieddâd › Âdî binâ dîvârd›r kim üze­rinde iki araba yan yana gidüp atlar ile cirid oy­namak mümkündür, zîrâ bu hakîrin kademesiyle kâmil elli ayak enli bir fieddâdî binâ bir kal‘a i ra‘nâd›r.

Ammâ bu kal‘an›n mağrib cânibi uçurum bay›rl› zemîn olmağile handak› yokdur ve olmak da mümkün değildir ve lâz›m da değildir, zîrâ ol taraf› sâfî kesme yalç›n kayalar üz[re]dir, ammâ Beç ka­pusundan taflra kal‘an›n kâmil bin ad›m yeri derin ve sarp ve arîz kesme kaya handak› var.

Ve bu orta kal‘an›n dâ’iren-mâdâr bin ad›m dî­vâ­r›nda cümle toksan aded sarp ve metîn ve mu­san­na‘ kullelerdir kim her birinin birer gûnâ esmâlar› ve baflka nevbetçileri var.

Ve yine bu orta kal‘ada mezkûr kulleler arala­r›nda lâz›m olan yerlerde cümle on yedi aded tabya i azîmeleri var kim her birine biner âdem s›­ğar Atmeydân› kadar meydâna ç›km›fl meydânl› tabyalard›r kim her biri birer sedd i Mardin'dir.

Ve her biri birer gûne ilm i hendese ile üstâd bennâ y› selef bunlar›n [80a] seng i hârâlar›na eyle tîfle i Ferhâdî urup eyle musaykal ve mücellâ dîvâr­lar inflâ etmifller kim zamân›m›z üstâdlar› ana mu‘âdil bir tîfle urmağa kâdir değillerdir.

Ve her kulle ve tabyan›n letâfet ve zerâfet ve kâr › nezâfetinde misilleri olmaduğundan mâ‘adâ üstâd › flîrînkâr › âk›bet-endîfl bu kal‘a bir dahi mu­hâsara olunursa sademât › top › kal‘a-kûp gülleleri te’sîr edüp dîvârlara rahne vermesin içün cümle tabya dîvârlar› kapl›mbağa arkas› gibi içeri eğridir. Kaçan kim top gülleleri gelse kayup seküp gider. Aslâ rûy › dîvâra te’sîr etmez.

Bu mezkûr tabyalar›n her birin Âl i Osmân vezîrleri birer âsâr›m›z olup kal‘a metîn olsun içün bir hayrât u hasenât etmifller, ammâ Ali Pafla tabyas› biri biri içinde iki kat sedd i İskender'dir.

Ve Karakafl Pafla tabyas› ve Ulama Pafla tabyas› ve Bal› Pafla tabyas› ve Süleymân Pafla tabyas› ve Sar› Ken‘ân Pafla tabyas› ve Siyâvufl Pafla tabyas› ve Kara Murâd Pafla tabyas›, bunlar›n her biri birer gûne tarz üzre tarh olunmufl burc › Kahkahâ-vâr birer gûne tabya i üs­tüvârlard›r kim her birinde onar ve on befler aded ejder i heft-ser-misâ[l] k›rm›z› çuka çullu çul dutmaz ve kundak dutmaz ve balyemez ve amân vermez Deli Bal› nâm balyemez toplar› var.

Her yevm i Cum‘ada bu tabyalar üzre f›land›ra ve alem ve bayraklar dikilüp her birinin nevbetçileri du‘â vü senâlar edüp gülbâng › Muhammedî çeki­lir. Ve her tabyalar›n ka‘r › zemînde olan esâs› ka­ya­lar üzre olup cümle temelleri alt› bofldur. Hattâ "Muhâsarada lağ›m gelmesin" deyü bu kal‘an›n dâ’iren-mâdâr temelleri serâpâ sokak sokak bofldur ve niçe sokaklarda saçma toplar vard›r. Ve bu orta kal‘a cümle tabya ve ebrâclar›yla gûyâ inci gibi be­yâz ve mücellâ bir kal‘a i bâlâd›r.

Feth i derveze i orta hisâr › Budin

Cümlesi yedi aded hadîd-i cedîd ve metîn ve sedd i sedîd kapulard›r. Evvelâ lodos cânibinde Ovakapusu, üç kat paçar›z ve sa‘b ve eğri büğrü yollu demir kapu­lard›r. Her kapunun iki yanlar›nda azîm bal­yemez ve kâfire amân vermez ve dur otur bilmez toplar› var ve bu kapular mâbeyninde cümle gûnâ-gûn cebehâneler ve âlât › silâhlar ve dîdebân ve ni­gehbânlar âmâdedirler. Hattâ fleb [ü] rûz cümle dîdebânlar›n ellerinde tüfengler âmâde ve fitilleri yanup bir feryâda ba­kar­lar.

Ve bu Ovakapusu'nun taflras›nda nâ-tamâm sahrâ-misâl bir ibret-nümâ tabyaya Gürcî Ken‘ân Pafla mübâfleret edüp üç âdem kaddi zemînden âlî ç›km›fl, ammâ nâ-tamâm kalm›fl. Eğer bu itmâm olsa kal‘a i Budin henüz tâze cân bulup mekâlîd i ze­mîn olurdu, zîrâ bu tarafa mukâbil bâğlar içre Muhanad bay›r› hayli havâledir. Eğer bu burc › azîm tamâm olsa kal‘an›n yar›s›nda olan bârûsunun yar›s›n korudurdu. Dâ’iren-mâdâr iki yüz ad›m metîn tabya temelidir.

Andan yine bu orta hisâr›n bir kapusu dahi mağrib taraf›nda Gül Baba taraf›na Beç kapusudur kim dörd kat-ender-kat demir kapulard›r. Bu kapu­lar›n mâ­beynleri cümle toloz kemerlerdir, aslâ gök görün­mez Temmûz'da sermâ yerlerdir. Ve kapunun mâ­beynleri ellifler germe levend ad›m›d›r, tiryâkî ad›m› değildir, âdem ad›m›d›r.

Ve bu kapular mâbeyninde rûy › dîvârda niçe bin gûne mâl-â-mâl âlât › silâh ile zeyn olmufl cümle kal‘a neferâtlar› dâ’imü'd-dehr pür-silâh âmâde durup bir mesîregâh [u] ârâmgâh yerdir.

Ve her kapu üzre ola[n] kemerlerde gûnâ-gûn muhîl [ü] fleytanatlar ile inflâ olunmufl kal›n demir kafeslerin aflağ›lar› harba ve flifller ile âmâde zincîrler ile as›lm›fl demir kafeslerdir kim hîn i yürüyüflde düflman üzre b›rağup cümle küffâr flifllere sanc›lup yollar› sedd olur.

Ve gûnâ-gûn cenge müte‘all›k âlât › silâhlardan demir katlavîler ve geyimler ve z›rh u zereh-külâh tuğulka ve ser-penâh [ve] flifl ve m›zrak ve harba ve teber ve balta ve zemberek ve tüfeng makûlesi fley­ler mevcûddur, zîrâ üçüncü muhâsarada küffâr bu kapudan yürüyüfl edüp kal‘aya istîlâ edecekleri mahalde,

Hikâye i latîfe: Cümle kavm i Yahûd ellerine birer semm i flikembin(?) ve s›çan otu alup kâfir kal‘aya girirse .izehr i mâr ;[u] mûflu yalamağa mun­ta­z›rlar olup "Pençe i gurâb elimizde iken yala­ya­lum ölelüm mü? Yohsa kurtulalum mu?" deyü Yahûdî lehçesiyle bu kelimâtlar› söylerler imifl. Hâlâ Budin Yahûdîlerine ve gayri cuhûdlara "Yalayalum mu?" deyü darb › mesel olup niçe kimesneler Yahû­dî­lere üleflirler. Yahûdîler de "Düflmanlarumuz yala­s›n da gebersin" derler.

Hikmet i Hudâ bu mezkûr Beç kapusunun iç yüzünde hâlâ durur kâfir zamân›ndan kalm›fl, içine âdem s›ğar bir s›k›l› top var. Hemân ki küffâr › hâk­sâr bu Beç kapusundan içeri çet-a-çet kat-ender-kat yürüyüfl edüp gelirken hemân bir Yahûdî kar›s› mezkûr topa âtefl edince el-azametullâh hemân bu kapular aras›nda çet-a-çet olan ve taflrada duran kâ­fir­ler bu [80b] top › kûpdan ç›kan bârûd › siyâh›n nâr › Nemrûd'u nîlgûn dûdu ve gülle i hadîdi ve niçe serâmed zincîr­leri ve na‘l pâreleri ve çak›l mak›l tafllar› cümle küf­fârlara isâbet edüp cümle küffâr cân ber-cehen­nem zebânî­le­rine cân teslîm etdik­le­rin­de küffâr›n gerisi ifllemeyüp sâ’ir guzât › müs­li­mîn küffârlar›n bak›y­yelerine sataflup k›ra k›ra kal‘ay› küffârdan halâs ederler.

Küffârlar›n kendü nakilleri üzre "Bu Beç ka­pusunda Yahûdî kar›s›n›n atd›ğ› top sadmesinden on befl bin güzîde H›ristiyanlar›m›z Îsâ'ya cân verdiler" deyü nakl ederler.

Bu hâl üzre kal‘a i Budin bir Yahûd kar›s› se­bebiyle küffâr › hâksârdan halâs olur. Hâlâ ol ecil­den Budin Yahûdlar› cemî‘i tekâlîf i örfiyyeden berîler ve mu‘âf u müsellemlerdir, ammâ müslimler ve müslime değillerdir. Hâlâ Beç kapusunun iç yü­zünde kat-ender-kat sarây gibi kârgîr binâ evlerde cümle Budin Yahûdîleri sâkin olurlar, ammâ Macar ve Nemse ve Çeh küffâr› ellerine bir Budin Yahûdîsi girse c›zb›z kebâb› ederler.

Ve mezkûr kar› topu hâlâ Beç kal‘as›n›n iç yü­zünde araba üzre ejder i heft-ser i g›rrende gibi Beç kapusunun flâhrâh›na doğru bakup s›k›l› durur. Ve her kim sokaklarda bir demir parças› veyâhûd bir müdevverce tafl bulsa sevâb›na kasd edüp kar› topu içine atar. Ve hâlâ bu top yan›nda dörd aded bal­yemez toplar dahi vard›r. Her biri birer kal‘a de­ğer.

Bu Beç kapusu aflağ› varofla ifller flâhrâh oldu­ğ›yçün cemî‘i âyende vü revendeler seyr [ü] temâflâ etsünler deyü Fâtih i Bağdâd Sultân Murâd alt› aded zincîr kökü kalkanlar› bir yere yap›fld›rup bir h›flt › Dahhâk ile eyle darb eder kim bir yan›ndan alt› aded kalkan›n iki kar›fl kadar güzer edüp yalman › nîze nümâyân olup hâlâ ol kalkan h›flt›yla bu Bec ka­pusunun iç yüzündeki kemerlerde demir zincîrler ile maslûbdur.

Hakkâ ki zehî zeber-dest pehlivân › sâhib-k›rân­l›kd›r. Hattâ bu darb › pesendîde Cevrî Çelebi târîh demifldir:

S›dk ile Cevrî du‘â edüp dedi târîhini

Kuvvet i bâzû y› sultân› ede Mevlâ füzûn

Sene 1041.

Ve bu mazrûb kalkanlar›n yan›nda Gâzî Gerz İlyâs Baba'n›n bir sapan demirin m›zrak ile deldüğü pulluk demiri ve yüz vukiyye gelir gürzü ve on alt› hâneli sâhib-k›rânlar sal›ğ› var kim bu sal›ğ›n her dânesi onar vukiyye gelir bir turfe sal›kd›r. Ve yine bu mahalde Tuna at›n›n(?) bafl› demir zincîrler ile maslûbdur, ammâ hikmet i sun‘ › Hudâ y› acîbe ve garîbe ve mehîbe eflkâl i mefret serdir.

Bu Beç kapusu mâbeyninde niçe yüz temâflâ­gâhlar var, ammâ tahrîrinden âciz olup tatvîl i ke­lâm olur. Ve yine bu orta kal‘an›n Tuna'ya nâz›r flimâlîsi taraf›nda, Kafesli kapu, bir küçücük dar ka­pucukdur. At ve araba girüp ç›kamaz. Bu kapudan aflağ› büyük varofl kal‘as›na tafl nerdübân ile enilir, ammâ kaç kad[em]e nerdübân endiği hât›r-niflân›m değildir, ammâ gâyet sa‘b kapudur. Buna Kafesli kapu ve Uğrun kapu dahi derler, piyâde âdemlerin tarîkidir.

Andan yine bu orta hisâr›n Sarây kapusudur kim cümle erbâb › dîvân bu kapudan girüp Pafla sa­rây›na giderler. Sarâya karîb olmağile Sarây kapusu derler. Cânib i flimâle meftûh iki kat metîn ve kavî demir kapulard›r. Bu bâb › izdihâmdan dahi aflağ› varofla(?) enilir bâb › vâsi‘dir.

Andan yine bu orta hisârda Tophâne kapusu, bu dahi cânib i flimâle mekflûfdur. Bu dervezeden at usret ile girir ç›kar, ammâ araba ve at yüküyle girüp ç›kamaz, zîrâ bir taraf› on ayak tafl nerdübând›r kim aflağ› varofla bundan dahi enilir. Tuna'ya nâz›r ve Peflte ve Keçkemet sahrâlar› nümâyân bir mesîre­gâh › bâb › eflrâf [u] a‘yând›r.

Andan bir kapu dahi Tophâne meydân›na gider bir bâb › vâsi‘dir, ammâ ağaç kapudur. Bu ka­pudan Bal› Pafla meydân›na ve K›z›lelma sarây›na gider cânib i flarka nâz›r bir kapudur.

Ve bu kapuya karîb sağ tarafda Hisârpîçe ka­pusu, flarka manzûr flâhrâh değil bir küçük kapu­dur. Ve bâlâda tahrîr olunan yedi aded orta kal‘a kapular›n›n içinde,

Der-fasl › sarây › kibâr › a‘yân ve gayri mekân › hânedân

Bu Ortahisâr'da kamusu bin altm›fl aded befler ve alt›flar kat kâr › fieddâdî niçe divelden divele kalm›fl nakfl › bûkalemûn › ibret-nümûn Fireng-pe­send binâl› büyût › ra‘nâlard›r kim her birinin vas­f›nda lisân kâs›rd›r. Niçe kerre muhâsaralarda ve niçe kerre ›hrâk › azîmlerde fenâ bulup yine amâr ol­­mufl kârgîr binâ evlerdir kim cümle flindire tahta ör­­tü­­lüdür, ammâ Pafla sarây› k›rm›z› kiremit örtü­lü­dür.

Der-vasf › Pafla sarây›: Bu Ortahisâr'›n flimâ­linde kal‘a dîvâr› üzre nehr i Tuna'ya ve sahrâ y› Peflte'ye ve vâdî i Keçkemet'e nâz›r revzenli ve flâh­niflînli bir darac›k dîvânhâne i müfîd ü muhtasarl› [81a] ve iki yüz aded darac›k odal› ve bir dar havl›l› ve bir hammâml› bâğçe sarâyd›r. Hattâ Kara Murâd Pafla bu sarâya s›ğamayup dahi tevsî‘ u termîm et­dikde dîvânhânesinde bu târîh tahrîr olunmufldur:

Eyâ ey memleket-pîrâ beflâret ehl i İslâm'a

Mübârek-bâd u ferruh-bâd hurrem hem-çünîn bâdâ

Hudâ dâd eyleyüp munzam dedi Haddî ana târîh

Adâletle Murâd Pafla sarây› eyledi ihyâ.

Sene 1065.

Gerçi bu sarây Murâd Pafla amâr etdiği vard›r, ammâ Budin'e göre bu sarây dard›r ve cümle odalar› kal‘a dîvâr› üzre bârd›r, ammâ cihân-nümâ y› havâ­dârd›r.

Andan Pafla kethudâs› sarây› (   ) (   ) (   ) (   ) (   ) Ve Yeniçeri odalar›, her biri birer mükellef sa­râylard›r kim çârsû y› bâzâr›n iki taraf›na vâk›‘ ol­mufl kat-ender-kat hânedân › kadîmlerdir. Ve her bir sarâylar›n alt›nda birer kat zîr i zemînleri vard›r. Hîn i muhâsarada sademât › topdan yer alt›na girir­ler.

.................. (1.5 sat›r bofl)....................