Эярдяни аь гу кими

NOHEYİ-İŞTİKA (s.44-45)
A.Şaiq həyat yoldaşı Raziyənin ölümü münasibətilə yaz­dığı bu şeri ilk dəfə xatirəsinə ithaf etmiş «Bədbəxt ailə» ro­manının başlanğıcında vermişdir (Bakı, 1912, s.2). «Bəd­bəxt ailə» əsərini müəllif sonralar «Dursun» adlandırmışdır. Həmin ki­ta­ba A.Şaiq «İxtar» adı al­tın­da belə izahat yazmışdır: «İşbu milli roman rəfiqəyi-mərhu­mə­nin həyatında pək xoşuna getdiyi üçün şu kitabçanı onun yadigarına ithaf edirəm və bundan hüsul olan paralar da mər­hu­mənin ehsanı olmaq üzrə fəqir məktəb şagirdlərinə ianə olacaqdır» («Bədbəxt ailə», Bakı, 1912, s.2).
İŞIQ MƏNBƏYİ (s.45)
«Nicat» qəzeti, 26 may, 2 iyun 1912, №№ 21, 22. A.Şaiqin «İşıq mənbəyi, yaxud qız məktəbində rəsmi-imta­han» adlı məqaləsində çap olunmuşdur. Müəllif bu şeri 1912-ci il mayın 24-də H.Z.Tağıyevin qız məktəbində baş­lanan im­tahanlar münasibətidə yazmışdır. Həmin münasibətlə keçi­ri­lən yığıncaqda Mina Axundova adlı tələbə onları oxut­du­ğu üçün H.Z.Tağıyevə təşəkkür etmiş və A.Şaiqin yazdığı bu şeri həmin yığıncaqda oxumuşdur.

İlk avtoqrafda və sonralar şairin hazırladığı yeni variantda şerin adı «Hali-vətən»dir. İlk avtoqrafda aşağıdakı sətirlər də vardır:

Tərbiyəsiz bir elm heç deməkdir,

Budur sizə, gözüm, sözümün sağı,

Çalışmaqla, vuruşmaqla, ey gözüm

Behiştə döndərər bağban bu bağı.

Artıq sənli-mənli edək həmiyyət,

Millətimiz olmasın el tapdağı.

Biz şerin çap variantını əsas götürdük. Şerin son variantını müəllif xeyli dəyişdirdiyi üçün onu 1912-ci il tarixi ilə çap etmək müəyyən çətinlik törədir.

İlk avtoqraflardan birində şerin yazılış tarixi 12 may 1912-ci il göstərilmiş və başlanğıcında aşağıdakı sözlər yazıl­mışdır: «1912-ci il sənəsinin son imtahanında sonuncu sinif mü­təllimələrindən Mina xanımAxundova tərəfindən Hacı Zey­nalabdin Tağıyevə oxunmuşdur». Şer ixtisarla verilmişdir.