F. H. Zeynalov

I.4. Ünsiyyət və interpretant
İşarə əlaqəsi məzmunla (siqnifikat) ifadə (siqnifikant) arasındakı əlaqədir. İşarə şey deyil, o, sosial və mədəni reallıqdır. Ən əsası odur ki, bu əlaqələri duyan və bilən kəslər vardır. Primitiv insan tüstü ilə yanğını əlaqələndirə bilmirdisə, demək olmaz ki, o, işarə əlaqəsindən xəbərdar idi. Buradan aşağıdakı nəticələri çıxartmaq olar:

1. Dünyadakı vəziyyətlər, əşya (referent) və hadisələr, habelə kommunikativ məzmun fərqləndirilməlidir. Hətta həqiqi gerçəklik əşyaları belə cəmiyyət tərəfindən avtonom predmetlər olaraq qəbul edilib mədəni vahidlər kimi adlandırılmırlarsa, heç nədirlər.

2. Yaratma prosesi və anlamın ötürülməsi o zaman mümkün olur ki, kimsə (interpret) ifadə ilə (siqnifikantla – səs, şəkil, təbii hadisə və s.) məzmunu (siqnifikatı) bir-birinə bağlasın. /ağac/ sözü ilə bitki kimi ağac arasında əlaqə yoxsa, işarə əlaqəsindən danışmaq olmaz. İki tərəfi bir-birinə bağlayan üçüncü elementi interpretant (interpretin eyni deyil - F.V.) adlandırırlar. Deməli, işarə əlaqəsi üçtərəflidir:

İnterpretant

İşarə Predmet

(Reprezantem) (Referent)
Reprezantem başqa bir şey üçün mövcud olandır, yəni pred­met(siqnifikat) üçün mövcud olandır. Xəstənin dərisindəki qızartını həkim qızılca hesab edir. Burada həkim interpretdir, xəstəlik siqnifikatdır, ləkə isə siqnifikantdır.

Simptom və səbəb işarənin interpretantıdır. Eləcə də /it/ sözü­nün dördayaqlı heyvanlardan olan heyvanla əlaqəsi interpretantdır. Bu ingilis dilində /dog/, alman dilində /Hund/, ispan dilində /perro/, rus dilində /собака/, fars dilində /sək/ vasitəsilə həyata keçir. Bu əlaqə təkcə sözlə deyil, həm də şəkillə ola bilər. Deməli, interpretant obyektə və ya siqnifikata aid əlaqə olduğu üçün onu təsvir də ad­lan­dıra bilərik. İnterpret siqnifikantla siqnifikat arasındakı əlaqəni tutan­dır, interpretant isə elə bir siqnifikantdır ki, o hansı anlamda müəyyən bir siqnifikantın verilmiş siqnifikata vasitəçi, təmsilçi kimi xidmət göstərir.

Azərbaycanda bostan bitkilərini quş aparıb yeməsin deyə bostanın içində belə bir oyuq qoyurlar, bu insan təsəvvürünü yaradan bir oyuqdur:

Baş, iki qol və iki ayaq əsl ieroqlif yazısı kimi insan təsəvvürü yaradır. Bu, insan anlamının ümumi cizgiləridir, çünki hər zaman məna və ya kommunikasiya yarananda bildirilməli olan, qabardıl­malı olan şeyin qabaqca seçimi, yəni aidliyi (Pertinence) və başqa şeylərdən fərqi olmalıdır.