факультети «Бинолар ва иншоотлар қурилиши» кафедраси Қурилиш конструкциялари фанидан

n
ning o’sha qiymatini olish uchun betonning 
o’rtacha mustahkamligini kamaytirish mumkin, ya’ni R
1
 (2-rasm)
R
88
,
0
07
,
0
64
,
1
1
78
,
0
07
,
0
64
,
1
1
R
R
n
1








=0,2 bo’lsa R
2
>R bo’ladi, ya’ni 
R
14
,
1
2
,
0
64
,
1
1
78
,
0
R
2




demak o’zgaruvchanlik koeffitsienti katta bo’lsa, betonning o’rtacha mustahkamligini 
oshirishga to’g’ri kelar ekan.
Beton prizmalarning siqilish R
bn
va cho’zilish R
btn
bo’yicha me’yoriy 
qarshiliklari (tajriba yo’li bilan aniqlanmasa) kubik mustahkamligi orqali aniqlanadi. 
8.1-rasm. O’zgaruvchan koeffitsient 

ning turli qiymatlari va betonning kerakli me’yoriy 
qarshiligi R
n
ni olish imkonini beradigan, beton o’rtacha mustahkamligi R
t
ga mos bo’lgan 
normal taqsimlash egri chiziqlari

---

Agar betonning bo’ylama cho’zilishga bo’lgan me’yoriy qarshiligi tajriba yo’li bilan 
aniqlansa, u holda quyidagi formuladan foydaniladi: 



64
,
1
1
R
R
btm
btn


(2) 
bu yerda R
btn
- betonning cho’zilishdagi o’rtacha mustahkamligi. 
Betonning cho’zilish mustahkamligi bo’yicha klasslari B
t
miqdor jihatidan 
uning cho’zilishdagi mustahkamligiga teng bo’lib 0,95 aniqlikda (8.2) formuladan 
aniqlanadi. Betonning mustahkamligiga baho beradigan asosiy ko’rsatkich uning 
kubik mustahkamligidir. 
Betonning siqilish mustahkamligi bo’yicha klassi - V beton kublarni sinash 
yo’li bilan aniqlanadi. Kubning qirralari 15 sm dan bo’lib, 28 sutka mobaynida 
20

2

S haroratda, havo namligi 95% dan kam bo’lmagan sharoitda saqlangandan 
keyin sinaladi. Betonning kubik mustahkamligi quyidagi formula yordamida 
aniqlanadi: 
tot
,
b
u
A
F
R

(3) 
bu yerda F
u
-buzuvchi kuch; A
b,tot
- kubikning ko’ndalang kesim yuzi. 
Beton va temirbeton konstruktsiyalar uchun og’ir betonning siqilishga bo’lgan 
mustahkamligi bo’yicha quyidagi klasslar ko’zda tutilgan: V3,5; V5; V7,5; V10; 
V12,5; V15; V20; V25; V30; V35; V40; V45; V50; V55; V60. 
Og’ir betondan ishlanadigan temirbeton konstruktsiyalarda klassi V7,5 dan past 
bo’lgan betonlarni qo’llash ruxsat etilmaydi. Takroriy yuklar ta’sir etadigan 
konstruktsiyalarda klassi V15 dan yuqori bo’lgan betonlar qo’llaniladi. Siqiluvchi 
temirbeton elementlari V15 dan kam bo’lmagan betonlardan va katta yuk ostida 
bo’ladigan konstruktsiyalarda esa (masalan, ko’p qavatli binolarning quyi qavat 
ustunlarida) klassi V25 dan kam bo’lmagan betonlar qo’llash tavsiya etiladi. 
Zo’riqtirilgan elementlar uchun V20...V60 bo’lgan beton klasslari ishlatiladi. 
Hisob ishlarida betonning prizmatik mustahkamligi qo’llaniladi. Betonning prizmatik 
mustahkamligi kubik mustahkamligining 72-77% ini tashkil etadi: R
b
=0,75R. 
Betonning bo’ylama cho’zilish mustahkamligi bo’yicha klassi V
t
ko’pgina 
inshootlarda (masalan, gidrotexnika inshootlarida) beton mustahkamligining asosiy 
ko’rsatkichi hisoblanadi. Betonning cho’zilishdagi mustahkamligi siqilishdagiga 
nisbatan 10-20 marta kam bo’lib, quyidagi empirik formula yordamida aniqlanadi: 
3
2
bt
R
5
,
0
R

(8.4) 
Bo’ylama cho’zilish mustahkamligi bo’yicha betonning quyidagi klasslari 
belgilangan: B
t
0,8; B
t
1,2; B
t
1,6; B
t
2; B
t
2,4; B
t
2,8; B
t
3,2. Beton klassi 
konstruktsiyaning vazifasi va ishlash sharoitiga bog’liq holda texnik-iqtisodiy 
ko’rsatkichlar asosida belgilanadi.

---

Betonning qirqilishdagi mustahkamligi R
sh
=2R
bt
ushalishdagi (skalыvaniya) 
mustahkamligi (1,5...2) R
bt
, ko’p sonli takroriy yuklanishlardagi mustahkamligi 
R
r
=(0,95...0,5R
bt
) bo’ladi. 
SHunday qilib, turli xil kuch ta’siri ostida betonning mexanik mustahkamligi 
taxminan quyidagi qiymatlarga ega: 
kubiklarni siqqanda 
R; 
prizmalarni siqqanda
(0,7...0,8)R 
o’q bo’ylab cho’zilishda
(0,05...0,1)R 
egilishdagi cho’zilishda
(0,1...0,8)R 
sof qirqilishda
(0,05...0,3)R 
yorilishda
(0,1...0,2)R 
Betonning sovuqbardoshlik bo’yicha markasi deganda suv shimdirilgan 
betonni navbatma-navbat muzlatib eritganda beton namunalari bardosh beradigan 
tsikllar soni tushuniladi. Og’ir beton uchun sovuqbardoshlik bo’yicha quyidagi 
markalar belgilangan: F50; F75; F100; F150; F200; F300; F400; F500. 
Suv o’tkazmaslik bo’yicha beton markasi sinalayotgan namunadan suv sizib 
o’tishi kuzatilmaydigan bosimni ifodalaydi. Suv o’tkazmaslik markalari - W2; W4; 
W6; W8; W10; W12, bunga mos keladigan suv bosimlari 0,2; 0,4; 0,6; 0,8; 1; 1,2 
MPa. Zo’riqtirilgan element uchun W12 dan kam bo’lmasligi kerak. 
Zichlik bo’yicha beton markasi uning quritilgan holatdagi o’rtacha zichligini 
ifodalaydi. Yengil betonlarning zichlik bo’yicha markasi D800 dan D2000 ga qadar, 
har 100 oraliqda o’zgarib boradi. Zichligi 2000-2200 kg/m
3
bo’lgan betonlar o’rta 
vaznli, 2200 kg/m
3
dan ortiq bo’lganlari esa og’ir betonlarga kiradi.