факультети «Бинолар ва иншоотлар қурилиши» кафедраси Қурилиш конструкциялари фанидан

Ko’p karrali yuklar ta’siri. Ko’p karrali kuchlanishda beton mustahkamligini 
namunani buzish uchun tsikllar soni 10
6
ga teng bo’lgan kuchlanish tushuniladi. 
Beton chidamliligini kamayishi tsikl assimetrik koeffitsent qiymatining kamayishi 
bilan o’zgaradi. 

b


b
,
min

b
,
max 
, 
bunda 

b
,
min
va 

b
,
max 
,- betonda ketma-ket yuzaga keluvchi minimal va 
maksimal kuchlanish. CHidamlilik chegarasi me’yorlarda o’rtacha 0,85

bu
ga teng 
deb hisoblanadi. TSikllarni 10
7
ga teng bo’lganda chidamlilik chegarasi 0,5

bu
ga 
teng deb belgilanadi. Aytish lozimki, ko’p karrali yuklar ham statik (kam tsiklli 
yuklarda,) ham dinamik xususiyatga ega bo’lishi mumkin.
Betonning chidamliylik chegarasini faqat dinamik ko’p karrali yuklar ta’sirida 
aniqlanadi xolos. 
Ko’p karrali yuk ta’siridagi deformatsiya. Ko’p karrali yuk ostida (xoh 
statik, xoh dinamik holatda bo’lsin) konstruktsiyalarda noelastik deformatsiya asta 
sekin to’planaveradi. Ma’lum tsikllardan keyin noelastik deformatsiya o’zining 
chegaraviy qiymati 

b
<
R
b
erishib, beton elastik holatda ishlay boshlaydi. 
Deformatsiyalanishning bunday hususiyati chidamlilik chegarasi 0,5

bu
qiymatidan ortmagan holda kuzatiladi. 
Katta kuchlanishda tsikllardan keyin noelastik deformatsiyalar cheksiz o’sa 
boshlaydi, natijada betonni charchashiga, yoriqlarning kengayishiga va namunada 
buzilish ro’y berishiga olib keladi. 
CHegaraviy deformatsiya. Beton buzilishi oldidagi deformatsiya chegaraviy 
deformatsiya deyiladi. CHegaraviy siqilish 

b,u
va cho’zilish 

b,tu
bo’lishi mumkin, 
betonning chegaraviy deformatsiyasi ko’p faktorlarga bog’liq. Ulardan birinchisi 
vaqtga bog’liq. Buning hisobi 

b,u
=2xl0
-3
(2,0 mm/m) qisqa muddatli yuklar ta’sirida; 

b,u
=2,5x10
-3
(2,5mm/m) – uzoq, muddat yuk ta’sirida. 
Betonni chegaraviy cho’zilishi siqilishiga nisbatan 10-20 barobar kam va u 
o’rtacha 

b,u
=0,15xl0
-3
(0,15 mm/m) ni tashkil etadi. Betonni chegaraviy cho’zilishi 
temirbeton konstruktsiyasining cho’zilgan qismida yoriq hosil bo’lishini bildiradi. 
Materialni deformatsiyasiga baho berishda ikkita miqdordan: normal kuchlanish 

 va 
nisbiy deformatsiya 

foydalanamiz (8.2-rasm). 

---

8.2-rasm. Betonning deformatsiyalanish diagrammasi. 
a) 

betonning siqilishi; b) - deformatsiya 

kuchlanish grafigi; v) - ko’p karrali 
yuklanish va bo’shashi holati 1

to’la deformatsiya; 2

urinma; 3

kesuvchi; 
4

namuna; 5

tayanch plitasi.

---