##Fakültə: Filologiya ##İxtisas: Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi (qədim dövr) ##Bölmə

##num= 5// level= 1// sumtest=16 // name= XAQANİ ŞİRVANİ: LİRİKASI VƏ “TÖHFƏTÜL - İRAQEYN” MƏSNƏVİSİ xxx //

1. Düzgün fikirləri seçin.

1 - Xaqaninin zəngin ədəbi irsi 17 min beytlik lirik şeirlər divanından ibarətdir.

2 - Xaqaninin 60 məktubdan ibarət bədii nəsri vardır.

3 - “Uşaqlıqdan adətim bu olmuşdur ki, inciyim, ancaq incitməyim” fikri Xaqaniyə məxsusdur.

4 - Xaqani Şirvani bir çox şahları tərifləsə də mədhiyyə yazmamışdır

5 - Xaqani Şirvani 1159 - cu ildə Gəncədə qızdırma xəstəliyindən dünyasını dəyişmişdir.

6 - 1176 - ci ildə Kəbə ziyarətindən qayıdan şair vətəni Şamaxıda həbs olunur.

A) 1, 4, 6

B) 2, 3, 4

C) 3, 4, 5

D) 4, 5, 6

E) 1, 2, 3

2. Xaqani Şirvanin həyatı və yaradıcılığı haqqında düzgün fikirləri seçin.

1 - X. Şirvani 1126 - cı ildə anadan olmuşdur.

2 - Şairin anası Rabiə müsəlmanlığı qəbul etmiş xristian qızı idi.

3 - Şair uşaqlıqdan əmisi Kafiəddin İbn Osmanın himayəsində böyümüşdür.

4 - Əmisi şairə şeir yazmaqda mahir olduğu üçün Həssanül - Əcəm təxəllüsü verir.

5 - Xaqani Şərqdə daha çox qəzəl ustası kimi məşhurdur.

6 - Şairin oğlunun adı Ömər idi.

7 - Şairin sevimli oqlu Rəşid 1151 - ci ildə dünyasını dəyişir.

A) 5, 3, 4

B) 1, 2, 3

C) 3, 4, 6

D) 6, 4, 1

E) 7, 4, 3

3. “ Sarsıtdı kim əflakə qalxan belə eyvanı,

Göylərdəki qüvvətimi, ya fələk viran? “ beyt haqında doğru fikirləri seçin.

1 - Xaqani beytdə Mədainin məhv olma səbəbini aydılaşdırır.

2 - Beytin müəllifi Nizami Gəncəvidir.

3 - Qəsidə bütünlükdə bu sualın dərin poetik cavabından ibarətdir.

4 - Şairin “Mədain xərabələri” qəzəl janrının ən gözəl nümunəsidir.

5 - Şair bu qəsidəsində Mədainin məhvində bir qanunauyğunluq görür.

A) 2, 4, 5

B) 1, 2, 3

C) 1, 3, 5

D) 2, 3, 4

E) 1, 2, 5

4. “Qəsideyi Şiniyyə” şeiri haqqında doğru olmayan fikirləri seçin.

1 - Bu qəsidədə iki insan tipi qarşılaşdırılır. Bu insan tiplərinin hər ikisi dünya malı uğrunda mübarizə aparan var - dövlət hərisləridir.

2 - Qəsidədə şairin yaratdığı dərviş və sultan obrazları məsələni bir qədər də konkretləşdirir.

3 - Əsərdə yoxsul dərvişləri xaqan və çiballarla qarşılaşdıran şairin üstünlüyü xaqanlara, çiballara verməsinin əsas səbəbi Şirvaninin sarayda yaşamasında idi.

4 - Şairin başqa əsərlərində olduğu kimi bu əsərində də əsas tənqid hədəfi zülm və ədalətsizlikdir

5 - Şair “Qəsideyi Şiniyyə”sində feodalizmin bəzi müsbət əlamətlərinə də biganə yanaşmamış, dövrün tələblərinə uyğun olaraq feodal - patrialxal münasibətləri də əlvan boyalarla əks etdirmişdir.

A) 3, 4, 5

B) 1, 2, 3

C) 2, 3, 4

D) 1, 3, 5

E) 1, 2, 5

5. Uyğunluqları müəyyən edin.

1 - “Günəşə xitab və qızılı məzəmmət”

2 - “Həbsiyyə şeirləri”

3 - “Qəsideyi - şiniyyə”

4 - “Tərsalərin xətti kimi tərsinə işlər fələk”

a - Epik növdə yazılmış əsərdir.

b - Mənuçöhrün və Əxistanın zamanında zindanda yazılmışdır.

c - “Töhfətül - İraqeyn” poemasının bir bəhsidir.

d - qəzəldir

e - qəsidədir

A) 2 - a, 3 - d, 4 - b

B) 1 - b, 2 - c, 3 - d, 4 - a

C) 1 - a, 2 - d, 3 - e, 4 - b

D) 1 - c, 2 - b, 3 - e, 4 - e

E) 2 - d, 4 - a, 3 - a, 1 - c

6. Şeir haqqında doğru fikirləri müəyyənləşdirin.

Hər səhər qalxar göyə ah ilə əfğanım mənim,

Qərq olar qanda şəfəq tək çeşmi - giryanım mənim.

Boynuma Zöhhak ilanı saldı ahəngər bu gün,

Çün Firidun xəzinəsidir əqlü ürfanım mənim.

1 - Bu misralarda həbsxana həyatının dəhşətləri məharətlə təsvir edilir.

2 - Şair bu misralarla etiraf edir ki, həbsxanaya düşməsi onun elimsiz olması ilə əlaqədardır.

3 - Xaqani həbsxanada ona verilən əzablara baxmayaraq, yenə də düşmənlərinə meydan oxuyur.

4 - Həbsxanada ona verilən əzablara dözməyən şair yalvarışlara, sızıltıya üz tutaraq əvf olunmasını diləyir.

5 - Şeir nümunəsi Xaqaninin “Həbsiyyə şeirləri”ndəndir

A) 3, 4, 5

B) 1, 2, 3

C) 2, 3, 4

D) 1, 3, 5

E) 1, 2, 5

7. Xaqani Şirvaninin lirikası haqqında doğru olmayan fikirləri seçin.

1 - Şairin lirik yaradıcılığında qəzəl janrına rast gəlmirik.

2 - Dövrümüzə gəlib çatan bəzi qəzəl nümunələrinin Xaqani Şirvaniyə mənsub olması fikri mübahisəlidir.

3 - 1971 - ci ildə Tehranda Məhəmməd Rövşənin “Münşaati - Xaqani” kitabında Xaqaninin 60 qəzəli nəşr olunmuşdur.

4 - Xaqani Şirvani qəzəl janrında yazdığı şeirlərində məhəbbət motivini önə çəkmişdir.

5 - Xaqaninin qəzəlləri dərin məzmunlu ictimai - fəlsəfi şeirləri ilə eyni xətdə birləşir.

A) 2, 3, 4

B) 1, 2, 3

C) 3, 4, 5

D) 1, 2, 5

E) 2, 4, 1

8. Fikirlərdən düzgün olanları seçin.

1 - Orada siz olan yerdə insanlıq bazarı necədir? Vəfanın nırxı nə təhərdir? Kimi suallar Xaqaninin Gəncə ziyalılarından olan Zeynəddinə yazdığı məktubdan götürülmüşdür.

2 - Xaqani Şirvaninin XII əsrdə Gəncə ziyalılarına yazdığı məktublar B. Dəstgerdi və Y. E. Bertels kimi alimlərin diqqətinin cəlb etmişdir.

3 - Xaqaninin Gəncə ziyalılarından olan Zeynəddinə yazdığı məktub şairin dövrünü və dövrünə münasibətini əks etdirən qiymətli sənəddir.

4 - Ey mələk sifətli, mənə söylə bir,

De, yazıq insanlar nə zamanadək

Ümidlə, qorxuyla ömür sürəcək? Misraları şairin Gəncə ziyalılarına yazdığı məktublardan götürülmüşdür.

5 - Xaqani Şirvani həyatının sonuna doğru yazdığı şeirlərdə Şirvanda doğulmasından dərin təəssüf hissi keçirdiyini qeyd edir.

A) 3, 4, 5

B) 2, 3, 4

C) 1, 2, 3

D) 4, 5, 1

E) 1, 2, 5

9. Xaqani Şirvaninin “Töhfətül - İraqeyn” poemasına aid fikirləri seçin.

1 - Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində ilk poema sayılır.

2 - Şair poemada İraq səfərinə xüsusi yer ayırır

3 - “Töhfətül - İraqeyn” poeması xarakter etibarilə ictimai, fəlsəfi məzmunlu lirik poemadır.

4 - Poemada Kufə əhli etibarsız, Bağdad əhli ikidilli təsvir olunur

5 - Əsərdə yalnız şairin uşaqlıq xatirələri yer almışdır.

6 - Şərq poeziyasında ikinci yer tutan bu əsəri “Cavidannamə” də adlandırırlar.

7 - Poemanın bir bölməsi də “Dostları tənqid” adlanır”

8 - Poemanın “Günəşə xitab” adlı bölməsində şair Günəşi tənqid edir.

A) 3, 4, 5, 6

B) 2, 3, 4, 5

C) 1, 2, 3, 4

D) 4, 5, 6, 7

E) 1, 3, 5, 7

10. Sasanilərin mərkəzi şəhəri olmuş Mədainin keçmiş şöhrətini, qüdrətini acı - acı xatırladan şair:

A) Qətran Təbrizi

B) Əfzələddin Xaqani

C) İzzəddin Şirvani

D) Nizami Gəncəvi

E) Fəzlullah Nəimi

11. Xaqani Şirvani və Qətran Təbrizi ilə bağlı uyğunluğu müəyyənləşdirin.

I. X. Şirvani

II. Q. Təbrizi

1 - Qəsideyi - şiniyyə” əsəri vardır.

2 - Təbziz yaxınlığında Şadiabad kəndində anadan olmuşdur.

3 - “Ət - təfasir” adlı izahlı lüğəti vardır.

4 - Şirvanşahlar sarayında yaşamışdır

5 - 1012 - 1088 - ci illərdə yaşamışdır.

A) I - 3, 4, 5; II - 1, 2, 5

B) I - 1, 4; II - 2, 3, 5

C) I - 1, 4, 3; II - 1, 2, 4

D) I - 1, 3, 5 II - 1, 2, 3

E) I - 1, 2, 4 II - 1, 3, 2

12. “Xaqani olmişdur sözün xaqanı,

Doludur ləl ilə sözünün canı,

Sözə bu gün elə rövnəq verdi ki,

Fəth edib onunla bütün dünyanı”. – rübaisindəki misra ardıcıllığını müəyyənləşdirin.

A) 1, 3, 4, 2

B) 2, 3, 4, 1

C) 1, 2, 3, 4

D) 3, 4, 2, 1

E) 1, 4, 3, 2

13. “Şeir səmasının günəşiyəm mən,

Üstünəm əsrimin şairlərindən,

Günəş kainatın şahı olsa da,

Sözümə qul olur hər səhər erkən”. – rübaisindəki misra ardıcıllığını müəyyənləşdirin.

A) 3, 4, 2, 1

B) 2, 3, 4, 1

C) 1, 3, 4, 2

D) 1, 2, 3, 4

E) 1, 4, 3, 2

14. “Qəsideyi - Şiniyyə” və “Töhfətül - İraqeyn”lə bağlı uyğunluğu müəyyənləşdirin.

I. “Qəsideyi - Şiniyyə”

II. “Töhfətül - İraqeyn”

1 - Qafiyənin misraları “şin” hərfi ilə qurtarır.

2 - Xaqaninin həcmcə ən iri əsəridir.

3 - Azərbaycan ədəbiyyatında ilk poemadır.

4 - İctimai - fəlsəfi məzmunludur

5 - İraq səfərinə xüsusi yer verir.

A) I - 1, 3, 5 II - 1, 2, 3

B) I - 3, 4, 5; II - 1, 2, 5

C) I - 1, 4, 3; II - 1, 2, 4

D) I - 1, 4; II - 2, 3, 5

E) I - 1, 2, 4 II - 1, 3, 2

15. “Eşqdir könüldən hər dərdi silən,

Eşqdir dünyada hər dərdi bilən,

Eşqdir eyləğən varlığı yoxluq,

Qəmdən qurtararsan ancaq eşq ilən”. – rübaisindəki misra ardıcıllığını müəyyənləşdirin.

A) 3, 4, 2, 1

B) 2, 3, 4, 1

C) 1, 3, 4, 2

D) 1, 2, 3, 4

E) 1, 4, 3, 2

16. “Atam aləm bilir Nəccar Əlidir,

Onun səxavəti elə bəllidir.

O məni böyüdüb vermişdir çörək,

Mədh edəm qələmlə mən onu gərək”. – şeirdəki misra ardıcıllığını müəyyənləşdirin.

A) 3, 4, 2, 1

B) 2, 3, 4, 1

C) 1, 3, 4, 2

D) 1, 2, 3, 4

E) 1, 4, 3, 2