Falsafa asoslari

Tushunchani umumlashtirish tur (hajmi tor) tushunchadan jins
(hajmi keng) tushunchaga fikran o‘tishdan iborat. 
Bunda berilgan 
tushuncha tur tushuncha deb qabul qilinib, uning mazmunidan 
tur hosil qiluvchi belgilar chiqarib tashlanadi. Natijada, maz- 
mun jihatidan unga nisbatan torroq, lekin hajmiga ko‘ra kengroq 
bolgan jins tushuncha hosil boladi. Masalan: Olma daraxti —►
mevali daraxt —►
daraxt —> o‘simlik.
216

---

Umumlashtirish amali eng umumiy tushuncha — kategori- 
yalarda to'xtaydi.
Tushunchani chegaralash va umumlashtirish amallari ilmiy 
bilishda va kundalik turmushda keng qo‘llaniladi.
Ta’riflashning 
struk-
turasi
Aniqlanuvchi qism 
— mazmuni ochib berilishi
lozim bolgan tushuncha.
Aniqlovchi qism 
— aniqlanuvchi tushuncha­
ning mazmunini ochib beruvchi tushunchalar.
Ta’riflashning turlari
Nominal ta’rif 
— predmetni ifodalovchi tushunchaning ma’nosini
aniqlovchi ta’rif.
Aniq real ta’rif 
— predmetning
muhim belgisini ko‘rsatish orqali
ta’riflash.
Aniq real ta’rifning 2 turi mavjud:
1. Yaqin jinsi va tur belgisini
ko‘rsatish orqali ta’riflash.
2. Genetik ta’rif.
Noaniq real ta’rifda 
tushuncha­
ning mazmuni yordamchi vosita-
lar orqali ochib beriladi.
Noaniq real ta’rifning 3 turi mav­
jud:
1. Aksiomatik ta’rif.
2. Kontekstual ta’rif.
3. Induktiv ta’rif.
Ta’riflashning qoidalari
1. Ta’rif teng hajmli bolishi kerak, ya’ni aniqlanuvchi va aniqlovchi
tushunchalarning hajmlari o‘zaro teng bo‘lishi shart.